Grosz (łac.denarius grossus – gruby denar) – oznacza monetę groszową. Nazwa została nadana w XII–XIV wieku nowo powstającym europejskim monetom srebrnym, znacząco przewyższającym wartością jedyne, będące do tego czasu, w obiegu denary.
Rodzaje i odmiany groszy
Moneta srebrna o wartości kilku lub kilkunastu denarów. Bita w wielu krajach Europy:
- od 1172 we Włoszech
- od 1266 we Francji (grosz turoński o masie 4,2 g)
- od 1300 w Czechach (grosz praski, używany także w Polsce, początkowo masa ok. 3,7 g) i w innych krajach zachodniej i środkowej Europy
- od 1329 na Węgrzech
Grosz polski
- od ok. 1367 grosze wybijał Kazimierz III Wielki (grosz krakowski, ważył 3,2 g i odpowiadał 16 denarom)
- od reformy z 1396–1397 1 grosz = 3 szelągi = 6 trzeciaków = 18 denarów
- od 1526 bito wyłącznie półgrosze, następnie całe i wielokrotności groszy (półtorak, dwojak/dwugrosze, trojak, czworak, szóstak)
- Za czasów Zygmunta I grosz ważył 1,8 g
- Od XVI wieku do 1918 1 grosz polski = 1/30 złotego polskiego
- w czasach saskich 1 talar = 6 złotych = 24 grosze, również za Stanisława Augusta Poniatowskiego 1 złoty = 4 grosze srebrne (srebrniki)
- od 1752 grosze polskie bito w miedzi
- W zaborze rosyjskim = 1/2 kopiejki.
- polska zdawkowa jednostka pieniężna od 1924, 1 grosz = 1/100 zł,
- przed wprowadzeniem euro – zdawkowa jednostka pieniężna Austrii (Groschen) od roku 1924 do 31 grudnia 2001, 1 grosz = 1/100 szylinga.
Grosze praskie
Rozwój gospodarczy Europy wymusił konieczność zastąpienia Brakteatów – (moneta wybijana jednostronnie z cienkiej blaszki) “grubą” srebrną monetą. Turońskie grosze były chętnie naśladowanym wzorcem. Służyły one jako wzór dla władcy Czech, który pod koniec XIII wieku rozpoczął emisję groszy praskich. Ich produkcja była możliwa dzięki odkryciu bogatych złóż srebra w Kutnej Horze, gdzie zostały wyprodukowane te pięknie zaprojektowane monety. Królowie czescy bili je do 1547 roku, systematycznie obniżając ich stopę menniczą. Wyprodukowane w dużych ilościach praskie grosze zdobyły rynek pieniężny Europy Środkowej i Wschodniej i jednocześnie przyniosły emitentom duże dochody, a ich wartość była wyższa niż koszty produkcji. Z praskiej grzywny 64 monety, każda o wadze 3,68 g, były w rzeczywistości nieco lżejsze. W Polsce grosze praskie stały się oficjalną monetą po objęciu tronu krakowskiego przez Wacława II. Po jego śmierci, przez dwa stulecia zachowały swój charakter monety dominującej.
Grosz krakowski
Kazimierz Wielki, nie bez powodu, mówi się, że zastał drewnianą Polskę i zostawił murowaną. Skonsolidował swój kraj i wzmocnił jego potencjał gospodarczy i gospodarczy. Kierując się maksymą “Jeden władca, jedno królestwo, jedna moneta”, próbował wprowadzić jeden system monetarny do swojego królestwa. W 1367 r. wyemitował “grubą” monetę – krakowskiego grosza. Kształt pieniądza ostatniego Piasta wyraźnie nawiązywał do czeskiego modelu. Na awersie znajduje się korona i podwójny otok, a na rewersie orzeł piastowski zastąpiony został przez lwa.
Monety krakowskie nie przyniosły monarchom dochodów, a jedynie straty. Było to spowodowane brakiem złóż w Polsce, koniecznością sprowadzania srebra z zagranicy lub przebijania groszy praskich. Tak czy inaczej król porzucił nierentowną produkcję, a krążące w obiegu krakowskie grosze były z czasem łapane i rozkładane na bardziej dochodowe kwartalniki.
Kwartniki czyli półgrosze
Nie grosze, ale kwartniki były podstawową monetą Kazimierza Wielkiego. Cztery takie monety miały wartość 1 skojca , stąd jedna moneta była określana jako kwartnik lub półgrosza, ponieważ dwa kwartniki odpowiadały jednemu groszowi. Półki, jak je nazywano, na długo stały się najpopularniejszymi polskimi monetami.
Królewski pieniądz dla Rusi
Włączenie Rusi Czerwonej przez króla Kazimierza Wielkiego spowodowało wybicie pieniędzy dla tej prowincji królestwa. Monety z wizerunkiem Lwa będą bite także przez następców Kazimierza Wielkiego – Ludwika Węgierskiego lub Władysława Jagiełłę. Na uwagę zasługują inne rosyjskie monety Kazimierza Wielkiego – puły, które są pierwszymi polskimi monetami wykonanymi z miedzi.
