Polska jest jednym z największych w Unii Europejskiej producentów owoców i warzyw klimatu umiarkowanego i jednocześnie jednym z największych eksporterów tych produktów w postaci świeżej i przetworzonej. Na rynku UE Polska jest liczącym się producentem i dostawcą przede wszystkim jabłek, owoców miękkich, pieczarek, cebuli, kapusty i marchwi. Spośród wytwarzanych w kraju przetworzonych owoców i warzyw eksportowany jest przede wszystkim sok jabłkowy oraz mrożonki owocowe i warzywne.
Udział owoców i warzyw w towarowej produkcji roślinnej w Polsce w latach 2005 –2016 kształtował się w granicach 29 – 42 %. W eksporcie rolno-spożywczym udział owoców i warzyw świeżych oraz ich przetworów obniżył się z 11 – 13 % (w latach 2009 – 2013) do około 10 % (w latach 2014 – 2016).
Charakterystyczna dla polskiego sadownictwa i ogrodnictwa jest postępująca koncentracja produkcji. W 2016 r. sady duże (o areale ponad 5 ha) zajmowały 78,7 % powierzchni sadów ogółem i stanowiły 47 % gospodarstw sadowniczych w kraju, podczas gdy w 2010 r. było to odpowiednio 74,3 % i 42 %. W 2013 r. udział gospodarstw warzywniczych o powierzchni powyżej 5 ha w liczbie gospodarstw warzywniczych wyniósł 6%, a ich udział w powierzchni upraw osiągnął 55% (wobec odpowiednio 5 % i 49 % w 2010 r.). Średnia powierzchnia gospodarstw warzywniczych wyniosła 1,42 ha wobec 0,76 ha w 2002 r., a średnia powierzchnia sadów zwiększyła się z 0,86 ha do 2,29 ha.
Rozwojowi krajowej produkcji owoców i warzyw sprzyja organizowanie się rolników w grupy i organizacje producentów. Według stanu na 30 czerwca 2017 r. w Polsce funkcjonowało 269 uznanych organizacji producentów owoców i warzyw (zrzeszających 7,5 tys. członków), 1 wstępnie uznana grupa producentów owoców i warzyw (zrzeszająca 6 członków), a także 1 zrzeszenie uznanych organizacji producentów owoców i warzyw z siedzibą w województwie mazowieckim, utworzone w ramach grupy produktów „owoce”, zrzeszające 5 z uznanych organizacji producentów owoców i warzyw. W porównaniu z innymi branżami grupy i organizacje producentów owoców i warzyw, dzięki stworzeniu formalnych ram współpracy, mają największy udział we wprowadzaniu wytworzonych produktów na rynek.
W Polsce dominującym kierunkiem produkcji owoców są jabłka. Nasz kraj jest największym w UE oraz trzecim na świecie producentem jabłek. Największymi światowymi konkurentami Polski w produkcji jabłek są: Chiny, Stany Zjednoczone oraz Turcja, a spośród krajów unijnych – Włochy i Francja. Od 2013 r. zbiory jabłek przekraczają 3 mln ton. W latach 2014 – 2016 rocznie zbierano 3,2 – 3,6 mln ton tych owoców. Uprawy sadownicze w Polsce charakteryzują się dużą różnorodnością odmian jabłek. Dominującymi odmianami jabłek są: Idared, Szampion, Jonagold, Ligol, Gloster i Cortland. Jabłka z Polski odznaczają się znakomitym i unikalnym smakiem, najwyższą jakością, a także trwałością w obrocie towarowym.
Polska jest czołowym światowym eksporterem jabłek. Wolumen wywozu jabłek z Polski po akcesji do UE wzrósł dwu i półkrotnie, do 1,1 mln ton w 2016 r., natomiast wpływy wzrosły trzy i półkrotnie do 317 mln euro. W latach 2012 – 2016 eksportowano rocznie 0,9 – 1,2 mln ton jabłek uzyskując 299 – 447 mln EUR, wobec 0,4 mln ton o wartości 90 mln EUR w 2004 r. W 2016 r. największym odbiorcą polskich jabłek ponownie stały się kraje WNP, do których trafiło ponad 50 % całego wolumenu eksportu tych owoców. W strukturze geograficznej polskiego eksportu jabłek w 2016 r. dominowała Białoruś z udziałem 47 %. Kolejnymi odbiorcami była Rumunia (6,5 %), Kazachstan i Niemcy (po 5 %), Serbia i Czechy (po 4 %), Litwa, Łotwa i Egipt (po 3 %), Ukraina (2,5 %), Bułgaria (2 %), Holandia i Słowacja (po 1,4 %).
Perspektywicznymi rynkami zbytu dla polskich eksporterów jabłek w kolejnych latach mogą być kraje Afryki Północnej (głównie Egipt) oraz kraje Bliskiego i Dalekiego Wschodu (Zjednoczone Emiraty Arabskie, Jordania, Arabia Saudyjska, Indie, Indonezja i Wietnam). Natomiast do perspektywicznych rynków europejskich zaliczyć należy Bośnię i Hercegowinę oraz Serbię.
Polska jest największym w UE producentem borówki wysokiej z 23 % udziałem w unijnych zbiorach. W światowej produkcji nasz kraj zajmuje czwarte miejsce po USA, Kanadzie i Meksyku. Produkcja borówki w Polsce w 2016 r. wyniosła około 14,7 tys. ton. W 2016 r. przychody ze sprzedaży zagranicznej tych owoców wyniosły 61,4 mln EUR. Oznacza to aż trzykrotny wzrost wartości, w porównaniu do roku 2010. W 2016 roku w strukturze geograficznej eksportu borówek największe udziały pod względem wartości sprzedaży przypadały następującym krajom Wielkiej Brytanii (38,7 %), Niemcom (22,4 %), Norwegii (10,3 %), Holandii (10,0 %), Danii (4,1 %), Włochom (3,0 %), Szwecji (2,1 %), a także Szwajcarii i Belgii (po 1,7 %). Do grona odbiorców tych owoców o mniejszym znaczeniu należy zaliczyć takie kraje jak Słowacja, Irlandia, Czechy, Litwa, Białoruś, Austria, Finlandia, Chorwacja, Rumunia, Japonia, Singapur, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Serbia, Estonia, Ukraina, Korea Południowa, Łotwa, Węgry i Malezja .
Polska jest największym producentem malin w Unii Europejskiej oraz drugim po Rosji producentem tych owoców na świecie. Produkcja malin w kraju w 2016 r. wyniosła 129 tys. ton, z czego 19 tys. ton (15 %) trafiło na rynki zagraniczne. Wartość eksportu tych owoców w postaci świeżej osiągnęła około 32 mln EUR. W 2016 roku w strukturze geograficznej eksportu malin świeżych największe udziały pod względem wartości przypadały następującym krajom Niemcom (59 %), Belgii (18 %) oraz Holandii i Austrii (po 8 %), Francji (3 %) i Włochom (1 %).
W eksporcie warzyw i grzybów świeżych największe wpływy generuje sprzedaż pieczarek (które według taryfy celnej są podpozycją pozostałych warzyw świeżych, aczkolwiek z botanicznego punktu widzenia do warzyw się nie zaliczają). Polska obok Holandii jest czołowym producentem i eksporterem pieczarek na rynku unijnym. Produkcja tych grzybów w Polsce w latach 2004 – 2016 wzrosła ze 180 tys. ton do 320 tys. ton. Na eksport przeznaczane jest około 70 % krajowej produkcji tych grzybów, a zagraniczni odbiorcy cenią polskie pieczarki przede wszystkim za wysoką jakość i walory smakowe. W 2016 r. do grona najważniejszych odbiorców polskich pieczarek należały państwa UE Niemcy (24,3 %), Wielka Brytania (18,1 %), Białoruś (11,4 %), Francja (10 %), Włochy (4,7 %), Bułgaria (3,8 %), Szwecja (3,6 %), Holandia (3,2 %) i Grecja (3,1 %). W mniejszych ilościach polskie pieczarki importowały m.in. takie kraje jak Dania, Czechy, Łotwa, Norwegia, Austria, Litwa, Rumunia, Belgia, Estonia, Słowacja, Kazachstan czy Cypr.
W przychodach i wolumenie sprzedaży zagranicznej warzyw duże znaczenie ma eksport cebuli. W 2016 r. wywóz cebuli osiągnął poziom 145 tys. ton (o wartości 60 mln EUR). W strukturze geograficznej eksportu polskiej cebuli największe udziały miały Wielka Brytania (28,4 %), Holandia (23,6 %), Belgia (10,0 %), Niemcy (7,2 %), Czechy (4,5 %), Bułgaria (4,4 %), Rumunia (4,2 %), Słowacja (4,1 %), Francja (3,9 %), Litwa (2,0 %), Włochy (1,1 %), Ukraina (1,0 %). Mniejsze znaczenie natomiast odgrywała Łotwa, Węgry, Białoruś, Austria, Rosja, Estonia, Serbia, Bośnia i Hercegowina, Mołdawia, Hiszpania, Kosowo czy Grecja .
Przetwórstwo owoców i warzyw jest ważną gałęzią polskiego przemysłu rolno -spożywczego. Z uwagi na sezonowość krajowej produkcji owoców i warzyw przemysł przetwórczy i przechowalnictwo odgrywają ważną rolę w zapewnieniu konsumentom nieprzerwanego dostępu do owoców, warzyw i ich przetworów.
W 2016 r. produkcja przetworów owocowych wynosiła 1,2 mln ton, a przetworów warzywnych – 1,3 mln ton. Wśród przetworów owocowo–warzywnych produkowanych w kraju dominują mrożonki oraz soki zagęszczone. Produkcja mrożonych owoców w latach 2010 – 2016 wzrosła z 321 tys. ton do 495 tys. ton, podczas gdy produkcja mrożonek warzywnych zwiększyła się z 529 tys. ton do 660 tys. ton. Równocześnie wolumen produkcji soków zagęszczonych zwiększył się z 219 tys. ton do 396 tys. ton.
W 2016 roku eksport przetworów owocowych z Polski, w porównaniu z rokiem 2015, zwiększył się w ujęciu wartościowym o 8% do 1 228 mln EUR, a ilościowym o 5 % do 993 tys. ton. W tym czasie saldo wymiany handlowej tej grupy produktów zwiększyło się przy tym z 443 mln EUR do 616 mln EUR. Największe wpływy ze sprzedaży zagranicznej w grupie przetworzonych owoców generowane są ze sprzedaży soków i mrożonek.
Największy udział w sprzedaży zagranicznej soków ma zagęszczony sok jabłkowy. W 2016 r. wolumen wywozu zagęszczonego soku jabłkowego wyniósł 292 tys. ton wobec 291 tys. ton w roku 2015, a wartość sprzedaży zagranicznej tego produktu wzrosła o 18 % i wyniosła 314,5 mln EUR. W strukturze geograficznej eksportu koncentratu jabłkowego największe udziały zarówno w wolumenie, jak i w wartości miały Niemcy (49 %), Holandia (9 %), Wielka Brytania (8 %), Austria (9 %), Francja (4 %), Rosja (3 %), USA (2 %), Dania i Szwecja (po 2%), Kanada (2 %), Hiszpania (2 %), Słowacja (1,5 %) oraz Norwegia i Irlandia (po 1 %). Mniejsze znaczenie (udziały w zakresie 0,2 – 1 %) w sprzedaży zagranicznej natomiast miały Węgry, Belgia, Czechy, Japonia, Finlandia, Meksyk, Estonia, Litwa, RPA, Turcja, Portugalia, Włochy, Egipt i Słowenia.
W 2016 r. wywieziono z kraju 368 tys. ton mrożonych owoców o łącznej wartości 450 mln EUR. W latach 2010 – 2015 rósł eksport mrożonych truskawek i malin. W 2016 r. nieznacznie słabsze wyniki sprzedaży zagranicznej odnotowano w przypadku mrożonych truskawek – w ujęciu wartościowym spadek o 0,3 %, do 135,7 mln EUR. W strukturze geograficznej największy udział w wolumenie eksportu mrożonych truskawek miały Niemcy (39,5 %). Kolejne pozycje zajmowała Belgia (9,6 %), Holandia (8,9 %), Francja (7,1 %), Wielka Brytania (4,8 %), Dania (4,5 %), Austria (3,6 %), Szwecja (3,3 %), Norwegia (2,9 %), Finlandia (1,8 %), Włochy (1,7 %), Czechy (1,6 %), Chiny (1,5 %), Białoruś (1,4 %) i Serbia (1,0 %). Mniejsze ilości mrożonych truskawek (poniżej 1%) trafiały do Szwajcarii, Stanów Zjednoczonych, na Cypr, Węgry, Łotwę, do Grecji, Estonii, Hiszpanii, na Litwę, do Japonii, na Słowenię, do Kanady, Brazylii i Zjednoczonych Emiratów Arabskich. W 2016 r. mniej sprzedano również mrożonych malin ( eksport o wartości 119,6 mln EUR wobec 123 mln EUR w 2015 r.), a największe ilości tych owoców w postaci mrożonek sprzedano do Niemiec (32,9 %), Belgii (13,6 %), Holandii (9,8 %), Wielkiej Brytanii (6,6 %), Francji (6,3 %), Białorusi (4,5 %), Szwecji (3,9 %), na Cypr (3,8 %) oraz do Danii (3,0 %), Włoch (2,4 %), Norwegii (2,3 %), Austrii (1,7 %), Finlandii (1,4 %) i Szwajcarii (1,3 %). Mniejsze ilości mrożonych malin wyeksportowano na Węgry, do Australii, Czech, Irlandii, na Łotwę, do Portugalii i Estonii.
Dominującymi w sprzedaży zagranicznej produktami przetwórstwa warzyw są mrożonki. W 2016 r. wpływy ze sprzedaży zagranicznej mrożonych warzyw wyniosły 249 mln EUR. W strukturze geograficznej eksportu mrożonych warzyw największy udział miały Niemcy (24,5 %), Białoruś (13,4 %), Francja (10,5 %), Wielka Brytania (9,0 %), Belgia (8,5 %). Kolejne pozycje zajmowały Czechy (4,3 %), Holandia (3,7 %), USA (2,9 %), Węgry (2,5 %), Włochy (1,8 %), Rumunia (1,6 %), Szwecja (1,4 %), Finlandia, Słowacja i Kanada (po 1,3 %), Arabia Saudyjska (1,1 %), Dania i Austria (po 1 %).
W eksporcie przetworów owocowych największe znaczenie będzie miał wywóz soków owocowych, głównie soku jabłkowego, a także mrożonek. Perspektywicznymi kierunkami sprzedaży zagranicznej dla produkowanych w Polsce soków owocowych są RPA, Japonia, Arabia Saudyjska, a w przypadku mrożonek owocowo-warzywnych USA, Norwegia i Szwajcaria.
