Podatki można rozróżnić na podstawie ich wpływu na podział dochodów i majątku. Podatek proporcjonalny to taki, który nakłada takie samo względne obciążenie na wszystkich podatników – tzn. tam, gdzie zobowiązania podatkowe i dochody rosną w równych proporcjach. Podatek progresywny charakteryzuje się więcej niż proporcjonalnym wzrostem zobowiązania podatkowego w stosunku do wzrostu dochodu, a podatek regresywny mniej niż proporcjonalnym wzrostem względnego obciążenia. Tak więc podatki progresywne są postrzegane jako zmniejszające nierówności w podziale dochodu, podczas gdy podatki regresywne mogą mieć wpływ na zwiększenie tych nierówności.
Podatki, które są generalnie uznawane za progresywne, obejmują indywidualne podatki dochodowe i podatki od nieruchomości. Podatki dochodowe, które są nominalnie progresywne, mogą jednak stać się mniej progresywne w wyższych kategoriach dochodów – w szczególności jeżeli podatnik ma prawo obniżyć swoją podstawę opodatkowania poprzez zadeklarowanie odliczeń lub wyłączenie niektórych składników dochodu z dochodu podlegającego opodatkowaniu. Proporcjonalne stawki podatkowe stosowane do kategorii o niższych dochodach będą również bardziej progresywne w przypadku zadeklarowania zwolnień z podatku dochodowego od osób fizycznych.
Dochód mierzony w ciągu danego roku nie musi być najlepszą miarą zdolności podatkowej. Na przykład, przejściowy wzrost dochodu może zostać zaoszczędzony, a w czasie przejściowego spadku dochodu podatnik może zdecydować się na sfinansowanie konsumpcji poprzez zmniejszenie oszczędności. Tak więc, jeśli porówna się opodatkowanie z „trwałym dochodem”, będzie ono mniej regresywne (lub bardziej progresywne) niż w przypadku porównania z rocznym dochodem.
Podatki od sprzedaży i akcyzy (z wyjątkiem podatków od towarów luksusowych) mają tendencję regresywną, ponieważ udział dochodów osobistych skonsumowanych lub wydanych na określony towar zmniejsza się wraz ze wzrostem poziomu dochodów osobistych. Podatki od sprzedaży (znane również jako podatki od głowy), nakładane jako stała kwota na osobę, są oczywiście regresywne.
Trudno jest sklasyfikować podatki dochodowe od osób prawnych i podatki od działalności gospodarczej jako progresywne, regresywne lub proporcjonalne, ze względu na niepewność co do zdolności przedsiębiorstw do przesunięcia swoich wydatków podatkowych (patrz poniżej Zmiana i częstotliwość występowania). Ta trudność w określeniu, kto ponosi obciążenia podatkowe, zależy w dużej mierze od tego, czy brany jest pod uwagę podatek krajowy, czy też subkrajowy (tzn. prowincjonalny lub państwowy).
Przy rozważaniu ekonomicznych skutków opodatkowania ważne jest rozróżnienie kilku pojęć dotyczących stawek podatkowych. Stawki ustawowe to stawki określone w ustawie; zwykle są to stawki marginalne, ale czasami są to stawki średnie. Stawki krańcowe podatku dochodowego wskazują ułamek dochodu przyrostowego, który jest pobierany przez opodatkowanie, gdy dochód wzrasta o jednego dolara. Tak więc, jeśli zobowiązanie podatkowe wzrasta o 45 centów, gdy dochód wzrasta o jednego dolara, krańcowa stawka podatkowa wynosi 45 procent. Statuty dotyczące podatku dochodowego zwykle zawierają stopniowane stawki krańcowe – tj. stawki, które rosną wraz ze wzrostem dochodu. Staranna analiza krańcowych stawek podatkowych musi uwzględniać rezerwy inne niż formalna ustawowa struktura stawek. Jeżeli na przykład konkretna ulga podatkowa (obniżenie podatku) spadnie o 20 centów za każdy jednodolarowy wzrost dochodu, krańcowa stopa podatkowa jest o 20 punktów procentowych wyższa niż określona przez stawki ustawowe. Ponieważ stawki krańcowe wskazują, jak zmieniają się dochody po opodatkowaniu w odpowiedzi na zmiany w dochodach przed opodatkowaniem, są one istotne dla oceny motywacyjnych skutków opodatkowania. Jeszcze trudniej jest znać krańcową efektywną stopę podatkową stosowaną do dochodów z działalności gospodarczej i kapitału, ponieważ może ona zależeć od takich czynników, jak struktura odpisów amortyzacyjnych, możliwość odliczenia odsetek i rezerwy na korektę inflacji. Podstawowe twierdzenie ekonomiczne głosi, że krańcowa efektywna stawka podatkowa w dochodach z kapitału wynosi zero w ramach podatku konsumpcyjnego.
Średnie stawki podatku dochodowego wskazują część całkowitego dochodu, która jest płacona w ramach opodatkowania. Schemat średnich stawek jest istotny dla oszacowania kapitału własnego opodatkowania. W ramach progresywnego podatku dochodowego średnia stawka podatku dochodowego wzrasta wraz z dochodem. Średnie stawki podatku dochodowego zwykle rosną wraz z dochodem, zarówno dlatego, że podatnik i osoby pozostające na jego utrzymaniu otrzymują ulgi osobiste, jak i dlatego, że krańcowe stawki podatkowe są stopniowane; z drugiej strony, preferencyjne traktowanie dochodów uzyskiwanych głównie przez gospodarstwa domowe o wysokich dochodach może pogłębić te skutki, powodując regresywność, na co wskazują średnie stawki podatkowe, które spadają wraz ze wzrostem dochodu.
