Ponieważ ryzyko zostało ujęte od początku istnienia świata, byliśmy w stanie przyswoić pewne wzorce zachowań poprzez ewolucję. Musieliśmy nauczyć się radzić sobie z ryzykiem, w przeciwnym razie nie przeżylibyśmy – ewolucja skutecznie wyeliminowała geny osobników nadmiernie ryzykownych, a także tych, którzy pozostali zbyt ostrożni i woleli pokojowy i bezpieczny głód, niż wyjść z jaskini, aby polować na mamuty.
Niestety, wiele z tego, czego ludzkość nauczyła się o ryzyku od tysięcy lat, jest całkowicie bezużyteczne na rynku kapitałowym i może powodować wiele problemów. Oto trzy podstawowe błędy ewolucyjne w postrzeganiu ryzyka i ich konsekwencje dla inwestorów.
Ryzykowne wydaje nam się to, czego nie znamy
Nasz przodek nie musiał wiedzieć, że dziwne stworzenie o błyszczących oczach i długich zębach nazywa się tygrysem szablozęnym (łac. Smilodon), aby wziąć nogi za pas. I słusznie. We wcześniejszych czasach, gdy wiedza o ludzkości była dość skąpa, lepiej nie ryzykować i unikać tego, co nieznane. (Ci, którzy odważyli się i odnieśli sukces, przeszli do historii, o której wspominalibyśmy nawet Krzysztofa Kolumba). Niestety poziom ryzyka nie ma nic wspólnego z naszą wiedzą o nim. Podejmując ryzyko, o którym nie wiemy, i tak je podejmujemy! Współczesny świat jest tak skomplikowany, że nikt nigdy nie będzie w stanie wiedzieć wszystkiego, a brak wiedzy łączy się z wrodzonym strachem przed nieznanym. Gdybyśmy wypełnili kwestionariusz i zapytali osoby, które przypadkowo się spotkały, czy zgodzą się wziąć kwas 3-pirydylokarboksylowy i nikotynamid, najprawdopodobniej odmówiłyby. I te dwa związki są innymi słowy witaminą B3. Niewiedza często prowadzi do irracjonalnego strachu. Zwolennicy energii jądrowej lub genetycznie zmodyfikowanej żywności próbują walczyć z tym samym mechanizmem. Co to oznacza dla inwestorów? Ponieważ to, czego nie wiemy, jest postrzegane jako ryzykowne, wszystko, co jest nam znane, wydaje się nam bezpieczniejsze. Na przykład akcje firmy, której produkty dobrze znamy i widzimy na każdym rogu ulicy, wydają się interesującą inwestycją. Ale stan firmy nie zależy od tego, czy ją znamy! Co więcej, nawet jeśli firma ma się dobrze, cena jej akcji może być zbyt wysoka w stosunku do realnej wartości! O naszej inwestycji powinna decydować nie wiedza lub ignorancja firmy, ale fajna, rzetelna analiza.
Ryzykowne wydaje nam się to, nad czym nie mamy kontroli
Każdy z nas kiedyś siedział na przednim siedzeniu pasażera samochodu osobowego prowadzonego przez kogoś innego. Wielu z nas pewnie pamięta, jak mocno chwycił uchwyt nad siedzeniem i jak mocno przycisnął nogi do podłogi, próbując hamować zbyt ryzykowne, naszym zdaniem, manewry kierowcy. A kierowca jednocześnie spokojnie kontynuował jazdę, ignorując nerwowe ruchy pasażera. Kto miał rację i poprawnie ocenił ryzyko? Prawdopodobnie prawda leży gdzieś pośrodku. Kierowca postrzegał ryzyko jako mniejsze niż w rzeczywistości, a pasażer jako większe.
To, czego nie jesteśmy w stanie kontrolować, wydaje się dla nas ryzykowne – często znacznie bardziej niż to, co sami kontrolujemy. Ponieważ bierzemy udział w ewolucyjnej rasie o przetrwanie, lepiej zajmiemy się moimi genami. Niestety często uważamy, że mamy nad czymś kontrolę. Ta iluzja może być szczególnie bolesna na rynku kapitałowym. W czasie, gdy składanie zamówienia kupna lub sprzedaży jest tak łatwe – telefonicznie, a nawet online – zyskujemy poczucie pełnej kontroli nad naszymi inwestycjami. W końcu, jeśli wydarzy się coś złego, sprzedamy to szybko i po kłopotach. Nic nie może być bardziej złego. Jeśli rynek idzie naprawdę źle, nawet najszybsze połączenie internetowe nie uchroni nas przed stratami. Kiedy większość chce sprzedawać, a tylko nieliczni kupują, kursy lecą na łeb na szyję. Czas na złożenie zamówienia nie ma znaczenia – ponieważ jednocześnie wiele osób składa paniczne zamówienia sprzedaży, a rynek traci płynność. (występuje zbyt duża nierównowaga między podażą a popytem). Poczucie urojeniowej kontroli może prowadzić do znacznych strat!
To co przynosi nam korzyści wydaje się mniej ryzykowne
Większość z nas korzysta z telefonów komórkowych. Wszyscy mamy do czynienia z konserwantami żywności. Te dwa „wynalazki” niewątpliwie przyniosły ludzkości ogromne korzyści. Czy ktoś z nas zastanawia się, jakie koszty są związane z ich użytkowaniem? Ryzyko to cena, którą płacimy za świadczenia (więcej na ten temat w dalszej części tego rozdziału). Takie postrzeganie ryzyka może być szczególnie katastrofalne na rynku kapitałowym. Wielu inwestorów, obserwując rosnące ceny akcji, jest przekonanych, że nadal będą rosły. Czasem mają rację, ale równie często okazuje się, że ceny przestają rosnąć i, co przerażające, zaczynają spadać. Stare powiedzenie głosi, że trend trwa aż do końca. I zawsze się kiedyś kończy.
Co groźniejsze – basen czy pistolet?
Wyobraź sobie sytuację, w której nasze dziecko idzie w nocy do przyjaciela, który ma basen lub pistolet w domu.
Co chcielibyśmy postawić na bezpieczeństwo dziecka? Co jest bardziej niebezpieczne – basen czy broń?
Odpowiadając na to pytanie, przypominamy sobie miłe chwile spędzone na basenie. Po chwili oczy są publikowane przez wydarzenia. „Dziecko zestrzeliło broń swoich rodziców!” Pamiętamy, że każda broń podobno musi strzelać sama raz w roku … Więc co wybierzemy? Basen czy pistolet? Każdego roku w Stanach Zjednoczonych około 550 dzieci w wieku poniżej 15 lat topi się w domowych basenach. Jednocześnie około 175 dzieci umiera w wyniku zabawy bronią rodziców. Statystyki wyglądają dość niekorzystnie dla basenów … Ale weźmy również pod uwagę, że w Stanach Zjednoczonych jest około 6 milionów basenów i około … 200 milionów pistoletów. Dziecko tonie w jednym na 11 000 basenów, a mniej niż 1 pistolet na milion jest przyczyną śmiertelnego wypadku z udziałem dzieci! Dla dziecka pływanie jest ponad 100 razy bardziej niebezpieczne niż pistolet! Czasami intuicja i doświadczenie mylą nas w ocenie ryzyka. Pamiętajmy też o tym na rynku kapitałowym.
