Wzrost gospodarczy jest najważniejszą kategorią ekonomiczną opisującą ewolucję życia ludzkiego. Jest on najczęściej wyrażany przez jakąś miarę produkcji. Ideą leżącą u podstaw tej miary jest pokazanie, ile towarów i usług jest produkowanych w danym roku w gospodarce. Najpopularniejszą miarą jest wskaźnik PKB, czyli „produkt krajowy brutto”. Sposób jej obliczania jest metodą znaną od ponad pięćdziesięciu lat, co nie jest dla nas tak ważne. Najważniejsza jest zawartość tego wskaźnika – w prosty sposób pokazuje, ile na rynku zostało wyprodukowane i sprzedane w danym czasie (zazwyczaj roku) usług i dóbr końcowych w wybranej gospodarce.
W rozdziale nauczysz się:
- Czym jest wskaźnik PKB.
- Jakie jest zastosowanie tego wskaźnika oraz jakie są jego ograniczenia.
- Czym jest wzrost gospodarczy i czym się różni od rozwoju gospodarczego.
- Dlaczego wzrost gospodarczy jest ważny.
- Z czego się bierze wzrost i bogactwo.
Wzrost gospodarczy jest najważniejszą kategorią ekonomiczną opisującą ewolucję życia ludzkiego. Jest on najczęściej wyrażany przez jakąś miarę produkcji. Ideą leżącą u podstaw tej miary jest pokazanie, ile towarów i usług jest produkowanych w danym roku w gospodarce. Najpopularniejszą miarą jest wskaźnik PKB, czyli „produkt krajowy brutto”. Sposób jej obliczania jest metodą znaną od ponad pięćdziesięciu lat, co nie jest dla nas tak ważne. Najważniejsza jest zawartość tego wskaźnika – w prosty sposób pokazuje, ile na rynku zostało wyprodukowane i sprzedane w danym czasie (zazwyczaj roku) usług i dóbr końcowych w wybranej gospodarce.
Zatem im większy jest PKB, tym więcej nowych towarów i usług sprzedano w gospodarce. Można zatem stwierdzić, że wzrost PKB w większości przypadków jest oznaką czegoś pozytywnego. PKB jest zatem jedną z możliwości uzyskania bardziej szczegółowych informacji na temat wzrostu.
Jednak sama wielkość PKB może być również wskaźnikiem wielkości gospodarki, a niekoniecznie indywidualnego dobrobytu. Na przykład PKB Chin jest jednym z największych na świecie, a mimo to nie możemy uznać go za absolutnego lidera w zakresie standardu życia. PKB na mieszkańca, czyli tak zwany PKB na mieszkańca, wydaje się znacznie ważniejszy. Oblicza się je w bardzo prosty sposób, wystarczy podzielić PKB przez ludność. Wtedy obraz dobrobytu staje się znacznie jaśniejszy. Na czele rankingu PKB per capita zobaczymy kraje naprawdę bogate, związane ze światem zachodnim, takie jak Niemcy, Stany Zjednoczone, Norwegia, Szwajcaria, Wielka Brytania itp.
Jednak również w tym przypadku nie musi ona dawać pełnego obrazu, ponieważ przy wysokim średnim PKB na mieszkańca mówimy o średniej wielkości. Trochę jak w przypadku millipede i człowieka – oba stworzenia mają, powiedzmy, średnio 51 nóg (choć w rzeczywistości, w przeciwieństwie do nazwy millipede nie ma stu nóg w ogóle). A jednak dysproporcja między nogami jednego i drugiego stworzenia jest dość znaczna. Podobnie może być w przypadku krajów o wysokim PKB na mieszkańca. Średni dochód jest bardzo wysoki, ale w dużej mierze bogactwo mogłoby przypadać najwyższym klasom społecznym, podczas gdy przeciętny obywatel cieszyłby się znacznie niższym standardem życia niż przeciętny obywatel innych krajów o mniejszym zróżnicowaniu dochodów. Na przykład Bułgaria i Brazylia mają porównywalny PKB per capita, ale przeciętny obywatel żyje znacznie lepiej w Bułgarii, ponieważ w Brazylii bogactwo jest bardziej skoncentrowane wśród bogatszej części populacji.
W tym przypadku osiągnęliśmy pewne granice wskaźnika PKB. Jednym z nich jest uśrednianie zamożności, ale są też inne. Produkt krajowy brutto koncentruje się przede wszystkim na nowo wyprodukowanych towarach, które są sprzedawane na rynku. Oznacza to, że wszelkie towary, które nie są nowe lub nie są sprzedawane na rynku, nie zwiększą PKB. Na przykład, wolne oprogramowanie, wolontariat, więzi społeczne, używane produkty sprzedawane na aukcjach, czyste środowisko, wolny czas to tylko niektóre z rzeczy, które mogą zwiększyć nasz dobrobyt. Niestety, nie mogą one zostać włączone do PKB, ponieważ nie są sprzedawane na rynku nowych produktów.
W związku z tym zmniejszeniem wskaźnika produkcji dokonano rozróżnienia między wzrostem gospodarczym a rozwojem gospodarczym. Wzrost jest kategorią ilościową – odnosi się do wzrostu danej miary, takiej jak PKB – oznacza to pojawienie się czegoś więcej (w tym przypadku towarów). Rozwój natomiast traktowany jest jako kategoria jakościowa – odnosi się do zmian w samych kategoriach i skupia się bardziej na jakości życia niż na ilości zasobów (np. niektórzy badacze wolą koncentrować się bardziej na oczekiwanej długości życia niż na tym, ile bogactwa jest dostępne w społeczeństwie). Ponadto warto zauważyć, że PKB obejmuje wydatki z budżetu państwa, bez względu na ich sens i rentowność. Oznacza to, że praktycznie każdy, nawet bardzo bezwartościowy wydatek państwa formalnie zwiększy PKB.
Bez względu na to, jak bardzo możemy mieć zastrzeżenia co do różnych miar ogólnego poziomu dobrobytu, trudno zaprzeczyć, że społeczeństwo wzbogaca się poprzez produkcję masową, czyli poprzez zwiększenie ilości towarów i usług dla ogółu społeczeństwa. Dlatego też, pomimo jego ograniczeń – z których wszyscy ekonomiści zdają sobie sprawę – PKB nadal jest popularnym wskaźnikiem, ponieważ niemal wszędzie dobrze sprawdza się jako ilustracja różnicy między krajami bogatymi, rozwijającymi się i biednymi.
Aby zrozumieć, dlaczego wzrost gospodarczy jest ważną kategorią, wystarczy się rozejrzeć. Otacza nas wiele produktów, bez których nasze życie byłoby niewyobrażalnie uciążliwe. Pralka, zmywarka, telefon, komputer, lampa, kuchenka, ogrzewanie, wiertarka, Internet itp. W naszym codziennym życiu bierzemy te towary za rzecz oczywistą, ale od tysięcy lat nie są one dostępne dla ludzi. Co więcej, obecnie na świecie jest wiele regionów, w których towary te nie są dostępne. Są to najbiedniejsze regiony świata (i regiony, w których PKB pozostaje niski). Tylko czasami możemy sobie pozwolić na chwilę refleksji nad tym, jak ważne jest posiadanie dobrej energii elektrycznej, gdy zabraknie nam energii elektrycznej w domu przez kilka godzin.
Dostępność tych towarów – czyli wzrost gospodarczy – dla ludzi wynika z jednego ważnego czynnika: innowacji, która została wprowadzona przez lata (i nadal jest) przez przedsiębiorców. Żyjemy w świecie, w którym masowo produkowane towary dostępne dla szerokiego grona klientów są stale produkowane. Jest to główna przyczyna wzrostu produkcji towarów i usług, które co roku sprzedawane są na masową skalę w krajach rozwijających się i bogatych. W wyniku postępu innowacji i konkurencji ze strony przedsiębiorców na przestrzeni ostatnich stuleci, średni standard życia przeciętnego obywatela wzrósł z kilkunastu do kilkudziesięciu razy.
Dokładna liczba zależy od rodzaju szacunków i jest do pewnego stopnia arbitralna. Trudno jest porównywać bardzo różne epoki w życiu człowieka, w odstępie 200 lat. Jednocześnie jednak nie sposób zakwestionować ogromnej różnicy w naszym życiu, jaką stanowi fakt masowej produkcji towarów i usług przez przedsiębiorców, które możemy kupić w sklepach. Nasze problemy z codziennym życiem materialnym sprowadzają się do tego, że nasz telefon nie posiada najnowszych funkcji lub że musimy płacić za serwis naprawy pralki. W wielu miejscach na świecie problem polega jednak na tym, że musimy przechowywać wodę, a następnie podgrzewać ją przy ogniu, aby móc wykonywać naszą podstawową pracę: pranie, które trwa wiele godzin. My natomiast naciskamy przycisk i myjemy pranie „wszystko jest zrobione samo z siebie”. Dzięki temu oszczędzamy dużo czasu i możemy poświęcić się innym czynnościom. Jest to istota wysokiego wzrostu gospodarczego, który tak trudno dostrzec w codziennej rutynie.
Pralka i pralnia to bardzo popularny i popularny przykład tego, jak masowa produkcja w systemie kapitalistycznym podniosła nasz standard życia (a ponadto radykalnie zmieniła życie kobiet i pozwoliła im na większą emancypację). Dotyczy to jednak wielu innych przykładów. W krajach rozwiniętych dostęp do żywności nie stanowi problemu ze względu na masową produkcję narzędzi, kombajnów zbożowych, nawozów, które umożliwiają jednemu rolnikowi bardzo szybką produkcję znacznie większą niż rolnik dwa stulecia temu.
Z tego powodu główną siłą napędową wzrostu są działania przedsiębiorców, którzy konkurując na rynku, starają się znaleźć najbardziej opłacalne i tanie sposoby dostarczania użytecznych produktów swoim klientom.
Box: Czy wiesz, że…. wiele przykładów w historii gospodarczej świata zaprzecza twierdzeniu, że kraj potrzebuje strategicznych surowców lub kapitału instytucji międzynarodowych, aby się rozwijać? Najlepszymi przykładami z bogatych krajów są Niemcy i Japonia. Japończycy nie mają praktycznie żadnych zasobów naturalnych, a po drugiej wojnie światowej (pomimo tzw. planu Marshalla) Niemcy musiały płacić zagranicznym instytucjom więcej niż od nich otrzymywały. Z drugiej strony, wiele przykładów krajów azjatyckich i afrykańskich pokazuje, że jeśli posiadasz zasoby naturalne i otrzymujesz pomoc zagraniczną, możesz doświadczyć braku szybkiego wzrostu.
