Bankowość gospodarki przejściowej

Bankowość typowa dla państw przechodzących z gospodarki planowej lub nakazowej do gospodarki wolnorynkowej. Wprowadzenie zdrowej konkurencji, której uczestnicy motywowani są chęcią zysku, wymaga fundamentalnej reformy instytucji systemu bankowego. Przykładem mogą być instytucje państw dawnego bloku wschodniego. Mimo podobieństwa do rynków wschodzących (bogacenie się biednych krajów w procesie globalizacji) gospodarki przejściowe stoją zarówno przed specyficznymi możliwościami, jak i problemami.

Możliwości:

• wzrost rynku, wysoki wzrost gospodarczy;
• nawis popytowy: ukryte nawyki związane z bogaceniem się i konsumpcją;
• niewielkie zaangażowanie finansowe: duży potencjał rynku bankowości konsumenckiej;
• bezpośrednie inwestycje zagraniczne: szybszy wzrost, większe zatrudnienie i popyt na usługi finansowe;
• transfer know-how (z banków zagranicznych po dopuszczeniu ich do rynku);
• wsparcie zewnętrzne: banki rozwoju, agencje pomocowe, transfery międzyrządowe/regionalne itp.;
• wzrost udziału w rynku: duży procent nieubankowionych w społeczeństwie.

Potencjalne problemy:

• brak infrastruktury rynkowej – nieskuteczne przepisy dotyczące zabezpieczeń kredytów, niemożliwe do wyegzekwowania prawa kredytodawców, słabo rozwinięte przepisy bankowe oraz brak rozwiniętego systemu księgowego;
• obciążenia z przeszłości – nieekonomiczne i ewidentnie nieściągalne kredyty datujące się z okresu gospodarki nakazowej oraz brak umiejętności oceny ryzyka, wyszkolenia i doświadczenia zarówno pracowników banków, jak i klientów;
• brak dyscypliny rynkowej: pokutująca mentalność subsydiowania przez państwo oraz nieprzejrzysta szara strefa gospodarki;
• biurokratyczne podejście władz: urzędników skarbowych, nadzoru itp.;
• kapitalizm kolesiów: elity poprzedniego systemu ingerujące w rynek dla własnej korzyści;
• potencjalnie wysokie ryzyko polityczne (np. Ukraina, Rosja).

Stan gospodarek przejściowych jest zróżnicowany. Chiny – w sensie politycznym wciąż kraj komunistyczny – ekonomicznie wystartowały do transformacji.
Natomiast dwie spośród środkowoeuropejskich gospodarek (rumuńska i węgierska) były w 2010 r. w na tyle złym stanie, że stały się odbiorcami pomocy z MFW. Podstawowym zadaniem reform zmierzających do rozwinięcia zdrowego systemu bankowego jest określenie nie tyle problemów, ile sposobów przeprowadzenia koniecznych, acz trudnych, zmian. Doświadczenie i pojęcia pochodzące z klasycznej teorii gospodarki i bankowości oferują tu niewiele pomocnych wskazówek. Innym problemem jest uzyskanie politycznego poparcia dla reform, często bolesnych w krótkim okresie, lecz w dłuższej perspektywie korzystnych. Do rynków przejściowych mających na swoim koncie największe sukcesy należy Polska. Z punktu widzenia wzoru na zysk banku wyłaniają się dobre stopy zwrotu z aktywów i kapitału własnego, efektywność, dobra kontrola nad kosztami ryzyka i stosunkowo małe wykorzystanie dźwigni.

Recepta na sukces

Przejście do gospodarki rynkowej wobec istniejącej struktury socjalistycznych systemów bankowych wymagało fundamentalnej reformy zarówno produktów bankowych, jak i sposobu wykorzystania zasobów. Ogólnie rzecz biorąc, głównymi instrumentami polityki wspierania zmian w bankowości były: liberalizacja sposobu ustalania stóp procentowych, restrukturyzacja i prywatyzacja banków, otwarcie rynku na nowych graczy i fundamentalne zmiany instytucjonalne.

Market entry, privatisation and bank performance in transition Referat z roku 2006, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju