Analiza ryzyka politycznego, w zarządzaniu ryzykiem, analiza prawdopodobieństwa, że decyzje polityczne, zdarzenia lub warunki będą miały istotny wpływ na rentowność przedsiębiorstwa lub oczekiwaną wartość danej decyzji biznesowej. Szerokie spektrum ryzyk politycznych może mieć wpływ na działalność gospodarczą, a analitycy ryzyka politycznego stosują zarówno metodologie jakościowe jak i ilościowe do analizy i oceny tych ryzyk.
Chociaż analiza ryzyka politycznego ma długą historię, seria międzynarodowych kryzysów w latach siedemdziesiątych XX wieku spowodowała jej przekształcenie w zinstytucjonalizowaną praktykę biznesową. Obejmowały one embargo naftowe nałożone w 1973 roku przez OPEC (Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową) oraz rewolucje nikaraguańską i irańską z lat 1978-79. Badania naukowe nad analizą ryzyka politycznego pojawiły się również w latach 70. i 80. ubiegłego wieku.
Analitycy ryzyka politycznego identyfikują ryzyka polityczne i ich zmienne, oceniają ich znaczenie oraz relacje między nimi, a także formułują zalecenia dotyczące zarządzania ryzykiem politycznym i jego ograniczania. Badania z zakresu nauk społecznych i pozauczelniane interpretacje spraw bieżących wpływają na wszystkie trzy fazy – analizę, ocenę i zarządzanie ryzykiem politycznym.
Mimo że analiza ryzyka politycznego może mieć zastosowanie do krajowej działalności przedsiębiorstwa, w praktyce zazwyczaj ma ona zastosowanie, gdy przedsiębiorstwo rozważa działalność w innych krajach. W literaturze akademickiej nacisk kładzie się zazwyczaj na bezpośrednie inwestycje zagraniczne, a nie na stosunkowo pasywne inwestycje portfelowe. Zaangażowanie aktywów lub personelu w BIZ wzmacnia znaczenie analizy ryzyka politycznego. Jednakże, ryzyko polityczne może również wpływać na oczekiwane zyski i udziały w rynku eksporterów, kontrahentów i licencjodawców.
Źródła ryzyka politycznego
Kilka czasami nakładających się na siebie funkcji rządowych może mieć wpływ na biznes. W wielu krajach uprzemysłowionych rola rządu jako regulatora jest szczególnie rozległa, co skutkuje ustawodawstwem dotyczącym środowiska, zdrowia i bezpieczeństwa, zatrudnienia, związków zawodowych i konsumentów. Rząd może również służyć jako ogranicznik działalności gospodarczej (taryfy i kontyngenty handlowe), redystrybutor dochodów przedsiębiorstw (polityka podatkowa i socjalna), klient (zamówienia publiczne) oraz sponsor (subsydia i inne świadczenia na rzecz przedsiębiorstw).
Niektórzy naukowcy twierdzą, że analiza ryzyka politycznego wykazuje nieodłączną tendencję, zgodnie z którą każda interwencja rządu w gospodarkę jest negatywna. W każdym razie przy ocenie rzeczywistego ryzyka politycznego istotne jest zlokalizowanie konkretnych relacji pomiędzy przedsiębiorstwami wielonarodowymi a rządami krajowymi lub innymi podmiotami politycznymi. Szczególny kontekst kulturowy i historyczny może również wpływać na ryzyko polityczne, na przykład w przypadkach, gdy przedsiębiorstwa energetyczne lub mineralne są powiązane z wcześniejszymi projektami kolonialnymi w Afryce lub na Bliskim Wschodzie.
Najbardziej znanymi relacjami między przedsiębiorstwami a władzami politycznymi są porozumienia o współpracy, w których negocjacje są w toku i stanowią normalną część działań. Drugim rodzajem relacji jest współpraca, na którą składają się przedsiębiorstwa prywatne z silną obecnością rządu lub wspólne przedsięwzięcia pomiędzy przedsiębiorstwami prywatnymi i przedsiębiorstwami sektora publicznego.
Stosunek autorytatywny istnieje, gdy na głowach przedsiębiorstw wielonarodowych znajduje się korporacja międzynarodowa i rząd. W większości przypadków rząd może narzucić nowe zasady, co może skutkować zbyciem przez firmę. Dwa inne związki są znacznie rzadsze. Krajowy rząd może wykorzystać międzynarodową firmę do promowania swoich celów politycznych. Alternatywnie, w przypadku działalności wywrotowej, firma wielonarodowa może aktywnie działać na rzecz osłabienia rządu państwa przyjmującego, czasami za ukrytą zachętą ze strony rządu macierzystego firmy. W dwóch ostatnich przypadkach, prowadzenie działalności gospodarczej może również stanowić źródło ryzyka politycznego.
Ryzyko dla działalności gospodarczej w danym kraju może wynikać nie tylko z działań rządu tego kraju, ale również z działań rządów innych krajów. Z ryzykiem politycznym mogą również wiązać się grupy opozycyjne i inni krajowi interesariusze oraz szczególna sytuacja polityczna w danym kraju. W niektórych krajach, ze względu na władzę lub autorytet nieformalnych sieci związanych z rządem, takie grupy, a nie sam rząd, mogą być głównym źródłem ryzyka politycznego dla danego przedsiębiorstwa.
Rodzaje ryzyka politycznego
Ryzyko polityczne może być różne na różnych poziomach biznesowych – dla wszystkich zagranicznych podmiotów gospodarczych, dla konkretnej branży lub firmy, lub dla konkretnego projektu. Ryzyko polityczne zależy również od rodzaju inwestycji, sposobów jej finansowania, lokalizacji i ram czasowych. Ryzyko polityczne może mieć wpływ na kilka aspektów działalności gospodarczej, w tym na personel, aktywa, kontrakty, operacje, transfery i cele firmy.
Ryzyko dla personelu i operacji może obejmować zastraszanie, porwania, sabotaż i terroryzm, szczególnie jeśli ryzyko to wynika z problemów politycznych. Niektóre zagrożenia mogą jednak wynikać z działalności podmiotów niepolitycznych i stanowić jedynie ogólne zagrożenie dla bezpieczeństwa, wymagające odrębnego zestawu środków zapobiegawczych i reakcji. Ryzyko związane z aktywami może obejmować ogólną nacjonalizację i szczególne wywłaszczenia, ograniczenia dotyczące własności oraz nacisk na lokalne udziały lub lokalne dyrekcje. Ryzyko umowne może obejmować zmiany warunków umowy spowodowane działaniami legislacyjnymi lub biurokratycznymi oraz naruszenie lub rozwiązanie umowy wskutek przemocy lub zmian politycznych, w tym rewolucji, wojny domowej, secesji, wojny międzypaństwowej, zamachu stanu lub pokojowej sukcesji.
Zagrożenia dla działalności stanowią szeroką kategorię i obejmują wszystkie przepisy kraju przyjmującego, które mają wpływ na działalność gospodarczą. Mogą one obejmować stosunki pracy, opodatkowanie, ograniczenia dotyczące pracy lub transferu technologii oraz przepisy dotyczące zawartości produktów lokalnych. Inne przykłady to kontyngenty i taryfy, ochrona środowiska i konsumentów, prawo antymonopolowe i fuzji, dyskryminacja przy udzielaniu zamówień oraz biurokratyczny nepotyzm. Ryzyko związane z transferem mogłoby obejmować kontrolę wymiany walut, repatriację zysków oraz ograniczenia dotyczące opłat licencyjnych. Lokalne różnice w tych rodzajach ryzyka są możliwe w krajach, w których władze regionalne danego obszaru znajdują się na czatach wyrębów z rządem centralnym lub w których lokalny pośrednik energetyczny jest faktycznym organem w terenie.
Metodyka analizy
Niektóre międzynarodowe korporacje posiadają wewnętrznych analityków, podczas gdy inne przynajmniej częściowo zlecają zadania związane z analizą wyspecjalizowanym dostawcom. Potrzeby firmy w zakresie analizy ryzyka politycznego mogą być różne w różnych okresach czasu. Postrzegana potrzeba analizy ryzyka politycznego jest zazwyczaj bardziej zbliżona do decyzji o wejściu na rynek danego kraju lub uniknięciu go, ale różne formy analizy ryzyka politycznego są również wykorzystywane jako regularna forma wczesnego ostrzegania, okresowego przeglądu operacji w danym kraju lub sporadycznie w odpowiedzi na nowe niepewności lub komplikacje.
Analitycy wykorzystują do analizy zarówno modele ilościowe, jak i jakościowe, przy czym nie ma zgody co do metodologii. Model jest rozszerzoną reprezentacją, która jest wykorzystywana do lepszego zrozumienia, dostosowania się, zarządzania i kontroli zidentyfikowanych politycznych czynników ryzyka. Liczba i charakter zmiennych, ich kombinacje oraz wagi przypisane im przez twórców modelu opierają się na ramach interpretacyjnych stosowanych przez analityków ryzyka politycznego.
Modele oceny ilościowej mają na celu ocenę różnych wskaźników, takich jak stabilność polityczna, opartych na zmiennych nominalnych, porządkowych lub interwałowych. Niektóre modele zostały zaprojektowane dla poszczególnych sektorów, na przykład sektora finansowego lub energetycznego – a większość modeli zawiera również element oceny jakościowej.
Główne techniki jakościowe to prognozowanie oparte na osądzie, na przykład tzw. metoda Delphi, która polega na gromadzeniu opinii ekspertów w warunkach kontrolowanych. Stosuje się również nieformalne burze mózgów pomiędzy ekspertami, zwłaszcza gdy liczy się czas. Bardziej systematyczny model może być wykorzystany do określenia kluczowych założeń i kluczowych czynników stymulujących, a następnie do skonstruowania kilku alternatywnych kontraktów terminowych typu future w różnych ramach czasowych oraz do oszacowania prawdopodobieństwa wystąpienia różnych wyników i ich wpływu na poszczególne zagadnienia biznesowe. Analiza ryzyka politycznego ma na celu uzyskanie wglądu w obszary procesu politycznego, w których przedsiębiorstwo musi interweniować, jeśli chce zmienić otoczenie biznesowe, ograniczyć swoje potencjalne ryzyko lub zmaksymalizować swoje możliwości.
