Etyka w sprawozdawczości finansowej
Etyka to zasady postępowania przedkładające służbę wyższemu dobru ponad dbałość o własny interes (porównaj z biznes to biznes). Stosowanie się do takich zasad niewątpliwie wymaga czasem pewnych poświęceń. Istnieją dwa zasadnicze powody, dla których księgowi powinni zachowywać wysokie standardy etyczne. Po pierwsze, ponieważ ich zadaniem jest bezstronny pomiar sytuacji finansowej (tj. pomiar niezależny i stanowiący obiektywny punkt odniesienia), muszą zapewnić użytkownikom sprawozdań finansowych informacje, które będą miarodajne i bezstronne. Ponieważ informacje księgowe wykorzystuje się dla celów podejmowania decyzji finansowych, błąd w pomiarze może mieć niekorzystne konsekwencje. W sytuacjach krańcowych istnieje nawet możliwość celowego zniekształcenia rzeczywistości finansowej. Przykładowo, sztuczne zawyżenie zysków księgowych prowadzi do nieuzasadnionego zawyżenia cen akcji (jeżeli pominiemy tzw. silną formę hipotezy rynku efektywnego, zgodnie z którą rynek nie da się oszukać w taki sposób). Podstawową zasadą postępowania w rachunkowości jest po prostu pełne przestrzeganie ustalonych reguł. Nie jest to tyle standard etyczny, co raczej zwykła uczciwość. Po drugie i ważniejsze, przestrzeganie wysokich standardów etyki ma na celu zapewnienie rzetelnej prezentacji, ze świadomym uwzględnieniem potrzeb użytkowników sprawozdań finansowych, a zwłaszcza problemu asymetrii informacji (tj. faktu, że osoby z zewnątrz nie mogą wiedzieć o wszystkim, co dzieje się wewnątrz przedsiębiorstwa). Te wysokie standardy etyki dotyczą szczególnie biegłych rewidentów, którzy jako przedstawiciele organizacji zawodowej zrzeszającej biegłych rewidentów służą interesowi publicznemu. Rynki kapitałowe mają świadomość, że sprawozdawczość finansowa pozostawia pewną dowolność w zakresie oszacowań księgowych i ujawnień, co stwarza pole dla „kombinacji” w prezentacji wyników. Rynki te zdają sobie również sprawę z tego, że konflikt w stosunkach agencyjnych (tj. różnica interesów zarządu i akcjonariuszy) może kusić zarząd do przedstawienia się w lepszym świetle dzięki upiększaniu wyników. Wszystkie te uwarunkowania powodują, że biegły rewident musi pełnić funkcję neutralnego eksperta, upoważnionego do egzekwowania uczciwej i rzetelnej sprawozdawczości. Względy praktyczne wymagają jednak, aby to zarząd był odpowiedzialny za sporządzenie sprawozdania finansowego. Ponadto, ponieważ rynek nagradza niższe ryzyko księgowe niższym kosztem kapitału (a tym samym wyższą ceną akcji), spółki mają stały bodziec do rzetelnego prowadzenia sprawozdawczości. Jaką rolę musi więc odgrywać biegły rewident? Przede wszystkim ma on pełnić funkcję nadzorującą (tj. zapewniać niezależną opinię eksperta i dzięki swojej funkcji monitorującej motywować do uczciwej sprawozdawczości). Może jednak wystąpić konieczność bardziej proaktywnego podej- ścia do ochrony akcjonariuszy, niejednokrotnie poprzez walkę o ich interesy. Oznacza to wykorzystanie sankcji odmowy wydania opinii bez zastrzeżeń w przypadku najmniejszego uchybienia rzetelności. Szczególnym sprawdzianem dla biegłego rewidenta jest sytuacja sporna, w której zarząd wywiera na niego nacisk do pójścia na ustępstwa (łatwo jest być „etycznym”, gdy nie wymaga to poświęceń). Słabym punktem w wypełnianiu obowiązków powierniczych wobec akcjonariuszy są relacje biegłego rewidenta z zarzą- dem. Mimo formalnego mianowania przez akcjonariuszy, biegłemu rewidentowi trudno jest całkowicie zdystansować się od zarządu, który jest stroną będącą przedmiotem dokonywanej kontroli. Istnieje cały arsenał rozwiązań mających ograniczyć tę słabość: solidne standardy rachunkowości i rewizji finansowej, sprzymierzeńcy w radzie nadzorczej, dobre praktyki w zakresie nadzoru właścicielskiego, niezależność biegłego rewidenta, a także konieczność ochrony dobrej reputacji w branży. Ponieważ jednak nieuczciwy zarząd może wywierać presję na uczciwych biegłych rewidentów, potrzebna jest bazowa podstawa w postaci wysokich standardów etycznych poszczególnych księgowych. [Autor przeprasza za przydługie hasło do tego naprawdę ważnego zagadnienia.]
