Aby móc produkować dobra konsumpcyjne, ludzkość musi stosować rzadkie, uzupełniające czynniki produkcji. Czynniki uzupełniające się wzajemnie się uzupełniają, tzn. muszą być stosowane razem w procesie produkcji – nie można ich zastąpić.
Ludzie, dążąc do zaspokojenia jak najwięcej swoich potrzeb, starają się optymalnie wykorzystywać czynniki uzupełniające. Po osiągnięciu optimum jest to opisane w prawie podatkowym. Stwierdza się w nim, że stopniowy wzrost wydatków jednego czynnika uzupełniającego, przy założeniu niezmienionych wydatków innych czynników, spowoduje najpierw wzrost, a następnie spadek przeciętnego produktu. Optymalna jest sytuacja, w której przeciętny produkt jest największy.
Prawo do zmniejszających się dochodów można zilustrować przykładem właściciela pola, który wynajmuje ludzi do uprawy pola. Początkowo zatrudnienie nowych osób okazuje się opłacalne: pole jest duże, więc nikt nikomu nie przeszkadza, każdy z pracowników upewnia się, że reszta z nich dobrze zasiała przydzieloną im ziemię itp. i tak dalej. Jednak na jakimś etapie nie warto zatrudniać innej osoby. Jest ich tak wiele, że podczas pracy wpadają na siebie nawzajem, przeszkadzając sobie nawzajem. Sytuację przedstawia poniższa tabela.
Tabela 1: Przykład wpływu zmiany zatrudnienia na wielkość produktu
| Ziemia (A) |
Praca (B) |
Produkt całkowity | Produkt przeciętny |
Produkt krańcowy |
| 1 | 0 | 0 | 0 | 0 |
| 1 | 1 | 4 | 4 | 4 |
| 1 | 2 | 10 | 5 | 6 |
| 1 | 3 | 18 | 6 | 8 |
| 1 | 4 | 30 | 7,5 | 12 |
| 1 | 5 | 40 | 8 | 10 |
| 1 | 6 | 45 | 7,5 | 5 |
| 1 | 7 | 49 | 7 | 4 |
Zasób czynnika A nie ulega zmianie. Z drugiej strony, wydatki czynnika B podlegają modyfikacjom. Początkowo wzrost nakładów czynnika B prowadzi do wzrostu zarówno produkcji marginalnej (produkcja marginalna jest równa wzrostowi produkcji globalnej z powodu wzrostu nakładów czynników produkcji), jak i produkcji średniej. Dzieje się tak jednak tylko do pewnego momentu. Chociaż później całkowita produkcja globalna nadal rośnie, średnia produkcja spada. Należy również zauważyć, że produkt marginalny osiąga maksimum wcześniej niż produkt średni. Średni produkt rośnie tak długo, jak długo jest mniejszy niż produkt marginalny. Gdy produkt krańcowy jest większy niż produkt średni, ten ostatni spada.
Prawo to jest uniwersalne i ma zastosowanie do wszystkich rzadkich czynników produkcji. Przeciętny produkt nie może rosnąć w nieskończoność. W takiej sytuacji można by zwiększyć produkcję poprzez zwiększenie wydatków tylko jednego czynnika B. Wtedy podaż innych czynników potrzebnych w procesie produkcji danego dobra mogłaby być arbitralnie niewielka, ponieważ każdą stratę można by zrekompensować poprzez zwiększenie nakładów czynnika B. Oznaczałoby to jednak, że czynnik B jest doskonałym substytutem pozostałych, a więc w rzeczywistości wszystkie te czynniki należy traktować jako jeden czynnik. A w procesie produkcji należy stosować różne czynniki uzupełniające.
Musimy też pamiętać, że w niektórych przypadkach jedyną możliwą kombinacją jest kombinacja optymalna. Na przykład związki chemiczne powstają w wyniku reakcji określonej kombinacji pierwiastków. W cząsteczce wody istnieje jeden atom tlenu na dwa atomy wodoru. Zwiększając ilość atomów tlenu przy niezmienionej ilości atomów wodoru, nie doprowadzimy do zwiększenia ilości cząsteczek wody.
Należy jednak pamiętać, że prawo to ma zastosowanie tylko wtedy, gdy podaż wszystkich czynników uzupełniających innych niż jeden jest stała. Gdyby w przedstawionym na początku przykładzie właściciel gruntu zdecydował się zatrudnić więcej pracowników w nowo nabytej dziedzinie, jego średni produkt nie musiałby w ogóle spadać.
