Przedsiębiorstwo użyteczności publicznej, organizacja gospodarcza będąca w całości lub częściowo własnością państwa i kontrolowana przez władze publiczne. Niektóre przedsiębiorstwa publiczne podlegają własności publicznej, ponieważ ze względów społecznych uważa się, że usługa lub produkt powinny być świadczone przez monopol państwa. Przedsiębiorstwa użyteczności publicznej (gaz, elektryczność itp.), nadawcze, telekomunikacyjne i niektóre formy transportu są przykładami tego rodzaju przedsiębiorstw publicznych.
Mimo że świadczenie tych usług przez przedsiębiorstwa publiczne jest powszechną praktyką w Europie i poza nią, w Stanach Zjednoczonych przedsiębiorstwa prywatne mogą na ogół świadczyć takie usługi z zastrzeżeniem ścisłych regulacji prawnych. W niektórych krajach z powodów ideologicznych upaństwowiono takie branże, jak kolej, górnictwo węglowe, hutnictwo, bankowość i ubezpieczenia, a z powodów strategicznych do sektora publicznego wprowadzono inną grupę, np. przemysł zbrojeniowy i produkcję samolotów. W krajach komunistycznych większość form produkcji, handlu i finansów należy do państwa; w wielu nowo niepodległych i mniej rozwiniętych krajach istnieje bardzo duży sektor przedsiębiorstw publicznych.
W Europie dominuje model gospodarki mieszanej, w której przedsiębiorstwa publiczne działają obok korporacji prywatnych. W Wielkiej Brytanii na początku XX wieku poczta, przedsiębiorstwa użyteczności publicznej, uzbrojenie i Port Londyński należały do sektora publicznego; później dodano do nich różne formy transportu publicznego, znacznie rozszerzając tym samym rolę sektora państwowego. W latach 1946-50 rząd Partii Pracy realizował program masowej nacjonalizacji, który obejmował górnictwo węgla, hutnictwo żelaza i stali, gazownictwo, koleje i dalekobieżny transport drogowy. W okresie konserwatywnego reżimu premiera Margaret Thatcher (1979-90) wiele przedsiębiorstw publicznych zostało sprywatyzowanych. Powojenny rząd francuski podjął podobny szeroko zakrojony program nacjonalizacyjny, który obejmował banki, firmy ubezpieczeniowe, domy finansów i koncerny produkcyjne. Wiele z nich zostało następnie sprywatyzowanych.
Przedsiębiorstwa publiczne są z definicji przeznaczone do działania w interesie publicznym. Wiąże się to z szeregiem kwestii organizacyjnych i handlowych. Jednym z problemów jest to, jak pogodzić potrzebę ścisłej kontroli politycznej z potrzebą wystarczającej autonomii zarządzania. Forma korporacji publicznej, szeroko stosowana w Wielkiej Brytanii i szeroko powielana w innych częściach świata, jest tworzona przez specjalny akt Parlamentu, który określa jej uprawnienia, strukturę zarządzania i relacje z organami rządowymi. Jako korporacja posiada osobowość prawną. Jej wymogi kapitałowe są zaspokajane przez skarb państwa, ale ma on pokrywać bieżące wydatki z normalnej działalności handlowej. Jej pracownicy nie są urzędnikami państwowymi, a najwyższe kierownictwo jest często mianowane przez właściwego ministra. Inną popularną w niektórych częściach świata formą administracyjną jest spółka państwowa, która jest po prostu zwykłą spółką akcyjną, której akcje są w całości lub w części własnością państwa.
Przedsiębiorstwa publiczne mają zazwyczaj zamiar płacić w dłuższej perspektywie, a jednak mogą podlegać ograniczeniom politycznym w swojej polityce cenowej, które mogą być sprzeczne z tym celem. I odwrotnie, ze względów społecznych mogą one otrzymywać ukryte dotacje lub korzystać z dodatkowej ochrony, niedostępnej dla konkurentów. Takie czynniki mają tendencję do zakłócania normalnej działalności handlowej korporacji lub przedsiębiorstwa i często prowadzą do dezorientacji kierowniczej. Częściowo z powodu tych niekomercyjnych względów przedsiębiorstwa publiczne mogą wydawać się wysoce nieefektywne, a w czasach trudnych warunków handlowych mogą stanowić drenaż zasobów publicznych. Jednakże pomiar efektywności przedsiębiorstwa publicznego nie jest sprawą łatwą. Gdy wytwarza ono produkt rynkowy, taki jak węgiel lub stal, który konkuruje z innymi produktami, do oceny jego wyników może zostać przyjęte normalne handlowe kryterium zysku. W przypadku przedsiębiorstwa użyteczności publicznej posiadającego monopolistyczną władzę, ekonomiści opracowali takie pojęcia jak analiza kosztów i korzyści jako narzędzie pomiaru wydajności. W ostatnich latach wiele przedsiębiorstw państwowych w krajach rozwiniętych uzyskało cele finansowe, które uwzględniają zarówno odpowiedzialność społeczną, jak i handlową.
