Pojęcie rynku finansowego
Podobnie jak w przypadku każdego innego rynku jest to miejsce, na którym dokonywane są transakcje. W przypadku rynku ziemniaków dokonywane są transakcje ziemniakami, na rynku buraków zawierane są transakcje kupna i sprzedaży buraków, a na rynku finansowym dochodzi do transakcji instrumentami finansowymi. Na rynku finansowym spotykają się podmioty poszukujące pieniędzy i podmioty dysponujące nadwyżkami finansowymi. Sprawnie funkcjonujący rynek finansowy pozwala na najtańsze pozyskanie pieniędzy i najlepsze ich ulokowanie.
Powyższa „definicja” wymaga pewnego uzupełnienia, gdyż nie zawsze uda się określić konkretne miejsce zawarcia transakcji. Tradycyjnie takim miejscem była giełda, jednakże obecnie wiele transakcji zawieranych jest za pośrednictwem łączy telekomunikacyjnych. Brak fizycznego miejsca zawarcia transakcji nie przeszkodzi nam chyba jednak w zrozumieniu, czym jest rynek finansowy. Czas zatem zająć się przedmiotem obrotu, czyli instrumentem finansowym.
Instrument finansowy to prawo majątkowe, czyli przysługujące nabywcy instrumentu uprawnienie do realizacji jakichś korzyści majątkowych. Nie oznacza to jednak, że nabywca zawsze zrealizuje jakąś korzyść majątkową – może się zdarzyć, że poniesie stratę, bo uprawnienie może okazać się mniej warte niż zapłacona zań cena. Co więcej, niekiedy nabycie instrumentu finansowego wiąże się z przyjęciem pewnego zobowiązania i można stracić więcej, niż się zainwestowało. Instrumenty finansowe są przedmiotem obrotu na giełdach lub na mniej zorganizowanych formach rynku (np. znane Czytelnikowi z filmów amerykańskich zawieranie transakcji przez telefon).
Do najbardziej znanych instrumentów finansowych należy zaliczyć papiery wartościowe: akcje (szerzej na ten temat w rozdziale 6), obligacje (rozdział 5) i certyfikaty inwestycyjne (rozdział 3). Ponadto do instrumentów finansowych zaliczymy m.in. instrumenty pochodne (kontrakty terminowe, opcje – szerzej na ten temat w rozdziale 6), jednostki uczestnictwa (rozdział 3) i waluty obce. Katalog instrumentów finansowych jest znacznie szerszy, jednakże pozostałe instrumenty są z punktu widzenia rynku finansowego (tj. możliwości dokonywania transakcji kupna i sprzedaży) mniej istotne i nie będziemy się nimi zajmować w ramach naszego kursu.
Na każdym rynku najważniejsza jest kwestia popytu i podaży. Jeśli popyt na dany instrument finansowy rośnie lub podaż spada – powinna wzrastać jego cena. Jeśli natomiast rośnie podaż lub spada popyt – powinno dojść do spadku ceny.
Struktura rynku finansowego
W zależności od rodzaju instrumentu będącego przedmiotem obrotu, wyróżnić możemy różne segmenty rynku finansowego. Jeśli przedmiotem obrotu będzie pieniądz – wówczas mamy do czynienia z rynkiem pieniężnym, jeśli kapitał – z rynkiem kapitałowym. Jeśli transakcje zawierane dziś będą realizowane w odległym terminie – będzie to rynek terminowy. Dodatkowo, w zależności od różnych kryteriów wyróżnić można też inne segmenty rynku finansowego. W ramach tego artykułu zajmiemy się przede wszystkim obrotem kapitałem, tj. rynkiem kapitałowym.
Rynek pieniężny
Rynek pieniężny to segment rynku finansowego, na którym dokonywane są transakcje krótkoterminowymi instrumentami finansowymi.
Krótkoterminowe papiery dłużne, to dłużne instrumenty finansowe o pierwotnym terminie zapadalności poniżej 1 roku. Dłużny instrument finansowy to rodzaj poświadczenia pożyczki, którą emitent instrumentu zaciąga u nabywcy tego instrumentu. Zaś pierwotny termin zapadalności to okres, jaki upłynie od momentu emisji instrumentu do jego planowanego wykupu.
Ten pierwotny termin zapadalności w przypadku instrumentów rynku pieniężnego nie może osiągnąć jednego roku. W praktyce oznacza to, że „najdłuższymi” instrumentami rynku pieniężnego są bony 52-tygodniowe, ale może oczywiście być krótszy – np. 26 tygodni, 2 tygodnie lub nawet kilka godzin (instrumenty typu overnight).
Instrumentami rynku pieniężnego są bony skarbowe, instrumenty emitowane przez państwo, lub bony komercyjne (commercial papers – instrumenty emitowane przez spółki). Instrumenty rynku pieniężnego charakteryzują się bardzo małą zmiennością cen, przez co należą do najbardziej bezpiecznych inwestycji. Niestety, oznacza to jednocześnie, że są mało zyskowne.
Rynek pieniężny jest najczęściej domeną banków. Nie jest on atrakcyjny dla drobnych inwestorów z uwagi na wysokie nominały pojedynczych instrumentów. Mogą oni jednak korzystać z dobrodziejstw tego rynku za pośrednictwem funduszy inwestycyjnych.
Rynek kapitałowy
Rynek kapitałowy to miejsce, w którym dokonywane są transakcje długoterminowymi instrumentami finansowymi.
Zaliczamy do nich obligacje oraz akcje. Obligacje to długoterminowe instrumenty dłużne, czyli instrumenty o pierwotnym terminie zapadalności od roku „wzwyż”. Natomiast akcje z reguły emitowane są na czas nieokreślony, a zatem z zasady są instrumentami długoterminowymi.
Rynek terminowy
Rynek, na którym zawierane są transakcje tzw. instrumentami pochodnymi to rynek terminowy.
Instrumenty pochodne (kontrakty terminowe lub opcje) to takie instrumenty finansowe, które pochodzą od innych – tzw. instrumentów bazowych. W dużym uproszczeniu – nabywca lub sprzedawca instrumentu pochodnego zobowiązany jest do wykonania określonej transakcji w określonym terminie w przyszłości. W związku z tym segment rynku, na którym dokonywany jest obrót instrumentami pochodnymi, nazywany jest rynkiem terminowym.
Instrumenty pochodne oparte na instrumentach finansowych (nazwijmy je finansowymi instrumentami pochodnymi) są stosunkowo nowym wynalazkiem – rozwinęły się w latach 70. XX w. Wcześniej instrumenty pochodne przez długi czas były wykorzystywane na rynku surowców i płodów rolnych – określmy je mianem towarowych instrumentów pochodnych. Dlatego też rynek instrumentów pochodnych nazywany był często rynkiem towarowym. Obecnie (z uwagi na rozwój finansowych instrumentów pochodnych) ważniejszym segmentem rynku terminowego staje się obrót właśnie finansowymi instrumentami pochodnymi.
Ponadto ze względu na rosnącą konkurencję poszczególne rynki zaczynają oferować zarówno finansowe, jak i towarowe instrumenty pochodne. Wyodrębnienie rynku towarowego staje się zatem coraz trudniejsze. Ustalmy więc, że nazwiemy go rynkiem terminowym. Pozwoli nam to na klarowną systematykę poszczególnych segmentów rynku finansowego.
Inne segmenty rynku finansowego
Przedstawione zostały najważniejsze segmenty rynku finansowego. Nie obejmują one jednak obrotu wszystkimi rodzajami instrumentów finansowych. Przede wszystkim należy zająć się obrotem pieniądzem innym niż ujętym w ramach rynku pieniężnego – walutami obcymi..
Segment rynku finansowego, na którym dokonywany jest obrót walutami obcymi, nazywany jest rynkiem walutowym.
