Aby kupić albo sprzedać papiery wartościowe na giełdzie inwestor musi złożyć zlecenie za pośrednictwem domu maklerskiego. Zlecenie giełdowe to właśnie informacja o tym, co i na jakich warunkach chce się kupić albo sprzedać.
Inwestorzy mogą składać zlecenia na giełdę jedynie poprzez biura maklerskie, w których mają rachunki. Można je złożyć na kilka sposobów:
- przez internet,
- telefonicznie,
- osobiście w domu maklerskim,
- faksem.
Obecnie, najczęstszą metodą jest składanie zleceń przez internetowy system domu maklerskiego. Zlecenia złożone przez inwestorów w punktach obsługi klienta (POK‑ach) całego kraju są przekazywane do central domów maklerskich, gdzie system komputerowy je weryfikuje. Weryfikacja obejmuje m.in. sprawdzenie, czy inwestor, który chce sprzedać akcje, posiada je na swoim rachunku, a ten, który chce je kupić, ma wystarczającą ilość pieniędzy na ich kupno. Po pomyślnej weryfikacji zlecenia inwestor otrzymuje potwierdzenie jego złożenia, a dom maklerski na podstawie zlecenia klienta składa na giełdę tzw. zlecenie maklerskie. Dzięki pełnej automatyzacji całego procesu, sprawności systemu oraz jego integracji z systemami domów maklerskich, cała procedura trwa dosłownie chwilę.
Zlecenie maklerskie złożone na giełdę trafia do tzw. arkusza zleceń. W arkuszu zleceń, wszystkie zlecenia na dany instrument są automatycznie porządkowane i czekają na realizację. Ponieważ arkusz zleceń jest cały czas widoczny dla inwestorów, mogą oni na bieżąco, w miarę napływających zleceń, śledzić to, co się dzieje na rynku.
O kolejności, w jakiej realizowane są zlecenia, decyduje przede wszystkim cena zgłoszona przez inwestora, a następnie czas złożenia zlecenia. Ci, którzy chcą kupić drożej, mają pierwszeństwo przed tymi, którzy chcą kupić taniej, a ci, którzy chcą sprzedać taniej, mają pierwszeństwo przed tymi, którzy chcą sprzedać drożej. W przypadku, gdy dwóch lub więcej inwestorów złożyło zlecenia z tą samą ceną, o kolejności, w jakiej będą realizowane ich zlecenia decyduje czas zgłoszenia tych zleceń do systemu giełdowego.
Wszystkie złożone przez inwestorów zlecenia są anonimowe, co oznacza, że inwestorzy nie wiedzą z kim mogą potencjalnie zawrzeć transakcje.
Ograniczenie wielkości zlecenia
W trosce o bezpieczeństwo obrotu giełdowego, na warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych wprowadzono ograniczenia maksymalnego wolumenu zlecenia dla instrumentów pochodnych. Ograniczenia przedstawia poniższa tabela.
Instrument Maksymalny wolumen zleceniakontrakty terminowe na indeksy i obligacje 500 kontraktówkontrakty terminowe na waluty i akcje 100 kontraktówopcje 500 opcjijednostki indeksowe 1 000 jednostek
Rodzaje zleceń
Dzięki rozbudowanemu systemowi zleceń, GPW umożliwia inwestorom realizowanie różnorodnych strategii inwestycyjnych. Zasadniczy podział zleceń stosowanych w obrocie giełdowym uwzględnia dwa ich podstawowe rodzaje: zlecenia z limitem ceny i zlecenia bez limitu.
W zleceniach z limitem ceny inwestor dokładnie określa kurs (zwany inaczej limitem ceny), po jakiem chce kupić lub sprzedać dany walor. W zleceniu kupna określony przez inwestora limit, to maksymalny kurs, po którym jest skłonny kupić dany instrument, natomiast w zleceniu sprzedaży, określony limit, to kurs minimalny, po którym inwestor godzi się sprzedać dany instrument. Na przykład, jeżeli inwestor złoży zlecenie kupna 50 akcji spółki „A” określając limit ceny na 100 zł, oznacza to, że chce kupić akcje nie drożej niż po 100 zł.
Jednostka, w jakiej ustalony jest limit zależy od rodzaju papieru, który inwestor chce kupić lub sprzedać. • W zleceniach na akcje, prawa poboru, prawa do akcji, prawa pierwszeństwa, certyfikaty inwestycyjne, jednostki indeksowe i opcje akcyjne limit ceny podaje się w złotych. • W zleceniach na obligacje limit ceny podaje się w procentach wartości nominalnej obligacji. • W zleceniach na kontrakty terminowe limit ceny podaje się w punktach (dla kontraktów indeksowych), w złotych (dla kontraktów na akcje i waluty) lub procentach wartości nominalnej (dla kontraktów na obligacje). • Natomiast w zleceniach na opcje indeksowe limit ceny podaje się w punktach.
Zlecenia z limitem ceny składają inwestorzy, którzy mają określony pogląd na to, po jakiej cenie dokonać transakcji i nie chcą się zdać na przypadek. Czasami inwestor, dla którego cena, po której dokona transakcji jest ważniejsza niż czas jej realizacji, musi poczekać na realizację swojego zlecenia, ponieważ na rynku nie ma aktualnie nikogo, kto jest skłonny zawrzeć transakcję po cenie, którą zaproponował.
Inwestor musi pamiętać, że im bardziej korzystną dla siebie cenę poda, tym dłużej może czekać na realizację swojego zlecenia. Składanie zleceń z limitem odległym od aktualnej ceny jest często elementem strategii i wynika z przekonania inwestora o występowaniu określonych linii wsparcia lub oporu.
W rzeczywistości, kupujący może nabyć np. akcje po cenie niższej niż wynosił określony przez niego limit, a sprzedający może sprzedać akcje po cenie wyższej niż wynosił określony przez niego limit. Tak się dzieje, gdy limit jest wyższy od bieżącego kursu (w przypadku kupna) lub niższy (w przypadku sprzedaży).
Zlecenia bez limitu są przeznaczone dla inwestorów, którzy chcą kupić akcje „za wszelką cenę”, czyli dla tych, którzy nie chcą długo czekać na realizację zlecenia i ważniejsze jest dla nich to, że w ogóle dokonają transakcji, niż to, po jakiej cenie to zrobią. Zleceń bez limitu ceny nie można składać na opcje, prawa pierwszeństwa, prawa poboru, a także na pierwszą sesję notowań danego instrumentu na giełdzie.
Wśród zleceń bez limitu ceny, inwestor ma do wyboru trzy możliwości: po każdej cenie (PKC), po cenie rynkowej (PKR) i po cenie rynkowej na otwarcie (PCRO).
Jeżeli inwestorowi zależy przede wszystkim na szybkim zawarciu transakcji, nie chce ryzykować, że jego zlecenie może nie zostać zrealizowane w całości, a jednocześnie akceptuje cenę, która jest aktualnie dostępna na rynku, składa zlecenie po każdej cenie (PKC). Podstawową cechą tego zlecenia, oprócz braku limitu ceny, jest konieczność jego realizacji w 100%.
Przykład zlecenia giełdowego
W trakcie notowań ciągłych inwestor składa zlecenie kupna PKC 100 akcji spółki „B”. W arkuszu po stronie sprzedaży oczekuje na realizację zlecenie sprzedaży 150 akcji spółki „B” po cenie 60 zł. W takiej sytuacji, złożone zlecenie PKC zostanie zrealizowane w całości – inwestor nabędzie 100 akcji po cenie 60 zł za sztukę.
Jeżeli inwestor chce nabyć lub sprzedać akcje po najlepszej cenie, jaka jest aktualnie dostępna na rynku i zgadza się, że jego zlecenie może nie zostać zrealizowane w całości, może wybrać zlecenie po cenie rynkowej (PCR). Zlecenia PCR mogą być składane wyłącznie w trakcie notowań ciągłych, za wyjątkiem okresu równoważenia rynku. Zlecenia PCR są realizowane natychmiast po ich złożeniu, po najlepszej cenie, jaką można aktualnie uzyskać na rynku, czyli po cenie najlepszego, oczekującego w arkuszu zlecenia przeciwnego.
Zlecenie PCR nie zostanie przyjęte przez system, jeżeli po przeciwnej stronie w arkuszu zleceń nie będzie żadnego zlecenia przeciwstawnego z limitem ceny. Jeżeli inwestor złoży takie zlecenie musi być bardzo uważny – sytuacja na rynku może się bardzo szybko zmienić, co może spowodować, że transakcja zostanie zawarta po niezbyt korzystnym dla inwestora kursie. Jeżeli zlecenie nie zostanie zrealizowane w całości, część, która pozostanie, stanie się zleceniem z limitem równym ostatniej zawartej transakcji.
Przykład zlecenia giełdowego
Inwestor składa zlecenie sprzedaży PCR 100 akcji spółki „C”. Po stronie kupna w arkuszu oczekuje na realizację zlecenie kupna 200 akcji spółki „C” po cenie 15 zł. W takiej sytuacji złożone zlecenie PCR zostanie zrealizowane w całości po cenie 15 zł. Jeżeli po stronie kupna zlecenie opiewałoby tylko na 50 akcji, a nie na 200, złożone zlecenie sprzedaży PCR zostałoby zrealizowane w części – inwestor sprzedałby 50 sztuk po 15 zł. Pozostała część jego zlecenia (50 akcji) pozostałaby w arkuszu z limitem 15 zł. Jeżeli natomiast po stronie kupna nie byłoby żadnego zlecenia z limitem, złożone zlecenie PCR zostałoby odrzucone przez system giełdowy.
Zlecenia po cenie rynkowej na otwarcie (PCRO) są bardzo podobne do omówionych powyżej zleceń PCR. Składają je inwestorzy, którzy są zainteresowani zawarciem transakcji po kursie, który zostanie ustalony na otwarciu, zamknięciu notowań ciągłych lub na fixingu w notowaniach jednolitych. Podobnie jak poprzednie zlecenie, także zlecenie PCRO, nie musi być zrealizowane w całości, a niezrealizowana jego część stanie się zleceniem z limitem ceny równym odpowiednio: kursowi otwarcia, kursowi zamknięcia, kursowi jednolitemu lub kursowi określonemu w wyniku równoważenia rynku.
Zlecenie PCRO nie może zawierać dodatkowych warunków: limitu aktywacji, wielkości minimalnej i wielkości ujawnianej. Zleceń PCRO nie można modyfikować w fazie interwencji. Inwestor, który zdecyduje się złożyć takie zlecenie musi wiedzieć, że zlecenia takie wpływają na ustalenie kursu.
Terminy ważności zlecenia
Określając termin, do którego ważne jest zlecenie, inwestor decyduje, jak długo aktualna jest jego strategia inwestycyjna. Przy okazji, ustalenie terminu zwalnia inwestora z konieczności nieustannego śledzenia ruchu cen. Istnieje kilka możliwości określenia terminu ważności zlecenia:
- Z określonym terminem ważności
- Wykonaj albo anuluj (WuA)
- Do końca sesji giełdowej (DZIEN)
- Bez określonego terminu ważności
- Ważne do pierwszego wykonania (WiN)
Zlecenie z określoną datą ważności składają głównie inwestorzy mający sprecyzowaną strategię działania. Wiedzą, po jakiej cenie chcą dokonać transakcji i określają moment w czasie (datę), do którego zlecenie ma być ważne. Jeżeli do tego terminu zlecenie nie zostanie zrealizowane, traci ważność.
Zlecenie typu wykonaj albo anuluj składa inwestor, który chce kupić lub sprzedać określoną liczbę akcji i nie chce, aby jego zlecenie było realizowane w częściach, w kilku transakcjach. Takie zlecenie musi być zrealizowane w całości w momencie przekazania go na giełdę. Jeżeli jest to niemożliwe, traci ważność.
Zlecenie ważne do końca sesji giełdowej składa inwestor, który chce zawrzeć transakcję tylko w czasie tej sesji, na którą składa zlecenie. Oczywiście, istnieje ryzyko, że zlecenie nie zostanie zrealizowane w czasie jej trwania.
Zlecenie bez określonego terminu ważności jest ważne do końca roku kalendarzowego. Pozostaje w arkuszu tak długo, aż zostanie zrealizowane lub anulowane przez inwestora,
W notowaniach ciągłych zlecenie ważne do pierwszego wykonania (WiN) musi zostać zrealizowane – przynajmniej częściowo – natychmiast po wprowadzeniu zlecenia do systemu giełdowego. Niezrealizowana część jest eliminowana przez system. Zlecenia składane w fazie przyjmowania zleceń na otwarcie/zamknięcie/równoważenie ważne jest do momentu zakończenia tej fazy, przy czym niezrealizowana w trakcie otwarcia część zlecenia jest eliminowana przez system.
Pomimo podanych powyżej zasad, wszystkie zlecenia mogą być usunięte decyzją Zarządu GPW lub wskutek operacji na papierach wartościowych: po ostatnim notowaniu akcji z prawem do dywidendy, po ostatnim notowaniu z prawem poboru oraz przed pierwszym notowaniem po splicie (podziale) akcji.
Dodatkowe warunki wykonania zlecenia
Poza ceną i terminem ważności inwestor może również określić dodatkowe warunki wykonania swojego zlecenia. Należą do nich: określenie minimalnej wielkości (wolumenu) wykonania (Wmin), określenie limitu aktywacji (LimAkt) oraz określenie wielkości (wolumenu) ujawnienia (WUJ). Poniżej omówimy je nieco dokładniej.
Zlecenie z określeniem minimalnej wielkości wolumenu wykonania jest realizowane w całości lub częściowo, co najmniej w określonej przez inwestora minimalnej ilości. Jeżeli zlecenie zostanie zrealizowane częściowo – niezrealizowana część zlecenia staje się zleceniem bez warunku wielkości minimalnej.
Jeżeli w momencie jego złożenia nie jest możliwa realizacja w określonej minimalnej ilości – jest ono eliminowane przez system.
Przykład zlecenia giełdowego
Inwestor składa zlecenie kupna 500 akcji spółki „C” z limitem 100 zł i minimalną wielkością wykonania 100 akcji. Oznacza to, że chce kupić w sumie 500 akcji, jednak nie mniej niż 100, po kursie 100 zł. Jeżeli będzie to możliwe, najpierw zostanie zrealizowana minimalna część zlecenia – nabędzie 100 akcji, a następnie pozostałą część. Jeżeli nie będzie to możliwe, zlecenie straci ważność.
Zlecenia z limitem aktywacji są chyba najbardziej skomplikowane, ale bardzo użyteczne i popularne wśród inwestorów. Inwestor ma do dyspozycji dwa rodzaje zleceń tego typu: zlecenie popularnie zwane Stop Limit oraz Stop Loss.
W zleceniu typu Stop Limit inwestor musi określić dwa limity: limit aktywacji – czyli poziom kursu na rynku, po przekroczeniu którego jego zlecenie „uaktywni się”, oraz limit, po którym jego zlecenie ma zostać zrealizowane. W przypadku zleceń typu Stop Loss inwestor określa tylko limit aktywacji. Gdy cena akcji na rynku osiągnie poziom określony jako limit aktywacji, zlecenie staje się „widoczne“ na rynku jako zlecenie PKC, czyli akceptujące dowolny kurs.
Inwestor nie może określić limitów aktywacji oraz limitów realizacji zlecenia dowolnie, ponieważ obowiązują go pewne reguły.• W przypadku zleceń kupna w momencie złożenia zlecenia: kurs ostatniej transakcji < limit aktywacji ≤ limit realizacji.• W przypadku zleceń sprzedaży w momencie jego złożenia: kurs ostatniej transakcji > limit aktywacji ≥ limit realizacji.
Zlecenia takie często służą inwestorom do zabezpieczenia się przed niespodziewanymi stratami, gdy kurs akcji spadnie. Złożenie właściwego zlecenia z limitem aktywacji poniekąd zwalnia inwestora z ciągłego śledzenia, co dzieje się z kursem akcji – złożone zlecenie służy jako polisa ubezpieczeniowa zabezpieczająca przed nagłym niespodziewanym spadkiem kursu.
Przykład zlecenia giełdowego
Inwestor nabył akcje spółki po 50 zł wierząc, że ich kurs wzrośnie. Ma jednak pewne obawy, że w przypadku, gdy ceny spadną może ponieść duże straty. Aby się przed tym zabezpieczyć i nie stracić więcej niż np. 10%, składa zlecenie Stop Loss – zlecenie sprzedaży z limitem aktywacji 45 zł, które ma być zrealizowane Po Każdej Cenie. Złożone zlecenie chroni go przed stratami, ponieważ, gdy kurs spadnie i osiągnie poziom 45 zł, jego zlecenie się ujawni i zostanie zrealizowane w całości.
Oczywiście, inwestor może stosować różne kombinacje zleceń w zależności od swojej strategii działania. Musi jednak pamiętać, że nie wszystkie zlecenia można składać w każdym momencie sesji oraz, że nie wszystkie kombinacje zleceń są dozwolone. Zamieszczona obok tabela przedstawia wszystkie możliwe kombinacje zleceń, które można składać na warszawskiej giełdzie oraz moment, w którym dane zlecenie może zostać złożone.
