Budżetowanie elastyczne
Metoda kontroli kosztów porównująca koszty rzeczywiste z kosztami budżetowanymi dla tego samego poziomu produkcji. Wymaga to z kolei podziału kosztów na stałe, względnie stałe, zmienne i względnie zmienne – tak aby koszty budżetowane można było skorygować dla odzwierciedlenia rzeczywistego poziomu produkcji (od którego uzależniony jest stopień rozłożenia kosztów sta- łych). Logika budżetowania elastycznego bazuje na zasadzie odpowiedzialności za koszty podlegające kontroli. Oryginalny budżet („to co mamy nadzieję wykonać”) opiera się na przewidywanym poziomie produkcji. Planowany poziom produkcji musi jednak uwzględniać wszelkie przewidywane zmiany sprzedaży. Ponieważ wielkość sprzedaży uzależniona jest od sytuacji na konkurencyjnym rynku, siłą rzeczy nie da się jej dokładnie przewidzieć (większość przedsiębiorstw to szeregowi gracze, a nie liderzy rynku). W związku z tym, faktyczne poziomy produkcji dość powszechnie różnią się od zabudżetowanych. Jednak jednostkowy koszt wkładu produkcyjnego niekoniecznie powinien ulec zmianie. Przy pomiarze efektywności kosztów („co powinniśmy byli zrobić”) należy uwzględnić każdą zmianę poziomu produkcji (przynajmniej jeśli chodzi o koszty zmienne, które wahają się wraz z produkcją), ale należy odnieść ją do pierwotnego jednostkowego kosztu wkładu produkcyjnego, aby zachować dyscyplinę budżetowania kosztów. W takiej sytuacji, odchylenie staje się różnicą pomiędzy tym, co powinno zaistnieć, a tym co zaistniało, biorąc pod uwagę róż- nice produkcji, ale nie kosztów na jednostkę. Odpowiedzialność za to odchylenie powinien ponosić kierownik danego ośrodka kosztów.
Termin „budżetowanie elastyczne” może wydawać się pewną sprzecznością, ponieważ budżet powinien stanowić stały punkt odniesienia. Jednak w przypadku braku korekt do budżetu oryginalnego, niemożliwe byłoby odróżnienie faktycznych odchyleń kosztów od efektów zmian poziomu produkcji.
Budżetowanie według filozofii Kaizen (Japonia)
System nieprzerwanej, stopniowej poprawy (rzędu 1–5% rocznie) kosztów ewidencyjnych (normatywnych), wyników lub jakości. Choć założeń takiej poprawy nigdy nie da się w pełni zrealizować, narzucona przez nie presja zapewnia konkurencyjność. Na bardzo konkurencyjnych rynkach, na których technologia często pozwala na uzyskanie zysków z poprawy wydajności, duch Kaizen zapewnia zbadanie i wykorzystanie wszystkich możliwości. Zob. także budżet sporządzony „od zera”.
