Ujmowanie wartości transakcji finansowych w księgach w wysokości kosztu historycznego/wartości początkowej. Rachunkowość oparta na koszcie historycznym wymaga więc wykazywania transakcji pieniężnych na warunkach rynkowych. Zasada kosztu historycznego jest preferowana przez podstawowe zasady rachunkowości ze względu na swoją wartość dla zarządzania powierzonym majątkiem – gdzie kluczowe znaczenie ma odpowiedzialność, a nie wycena. Użytkownicy sprawozdań finansowych chcą mieć jasny i niezniekształcony przez aktualizacje wyceny obraz tego, jak przedsiębiorstwo wydatkowało i zarobiło pieniądze.
Istnieją jednak trzy godne uwagi przypadki, w których odbiega się od zasady kosztu historycznego:
- zgodnie z zasadą współmierności przychodów i kosztów, sprawozdania finansowe mogą być korygowane o rozliczenia międzyokresowe kosztów, amortyzację, i pozycje odroczone;
- ponieważ aktywa obrotowe przeznaczone są na sprzedaż, rachunkowość oparta na koszcie historycznym odwołuje się do zasady ostrożnej wyceny w celu dokonania ich korekty do poziomu wartości rynkowej, czyli wartości sprzedaży netto, jeżeli jest ona niższa niż koszt;
- jeżeli istnieją przesłanki wskazujące, że w dającej się przewidzieć przyszłości kontynuacja działalności jest mało prawdopodobna, wartości wykazywane w ramach rachunkowości opartej na koszcie historycznym zamienia się na wartości likwidacyjne, nawet w przypadku aktywów trwałych, których przedsiębiorstwo nie zamierza zbyć.
Można twierdzić, że rachunkowość oparta na koszcie historycznym przyjmuje metodę uproszczoną, czy wręcz prymitywną, która może odbiegać od rzeczywistości finansowej i w rezultacie może być mniej istotna przy podejmowaniu decyzji.
Niemniej jednak posiada ona kilka praktycznych zalet:
- jest obiektywna
- nie wymaga skomplikowanych i kosztownych korekt,
- można ją weryfikować w drodze badania sprawozdania finansowego dzięki istnieniu zewnętrznych dowodów, np. faktur,
- utrudnia manipulacje i praktykę window dressing (upiększania wyników),
- w transakcjach zawieranych na warunkach rynkowych, wartości wykazywane zgodnie z zasadą kosztu historycznego są dobrym przybliżeniem wartości rynkowej,
- jej konsekwentne stosowanie zapewnia porównywalność danych finansowych dotyczących różnych transakcji, różnych okresów sprawozdawczych, czy różnych jednostek gospodarczych.
Z powyższych przyczyn, rachunkowość oparta na koszcie historycznym jest powszechnie stosowana na całym świecie. Zawodzi ona przede wszystkim w warunkach wysokiej inflacji, gdy koszt historyczny może mieć niewiele wspólnego z wartością ekonomiczną. W takich przypadkach następuje zawyżenie zysków i zaniżenie wartości aktywów, gdyż wartość nominalna nie odzwierciedla rzeczywistej siły nabywczej pieniądza. Porównaj z rachunkowością według kosztów bieżących i rachunkowością opartą na wartości rynkowej.
