Burza mózgów

Burza mózgów (giełda pomysłów) – technika, w której dokłada się starań, aby znaleźć rozwiązanie wybranego problemu przez tworzenie listy pomysłów spontanicznie wymienianych przez członków grupy. Alex Faickney Osborn – twórca tego terminu – uważał, że burza mózgów jest bardziej skuteczna niż indywidualna praca poszczególnych osób nad wybranym problemem. Burza mózgów jest jedną z tzw. metod heurystycznych i ma na celu doskonalenie decyzji grupowych.

Burza mózgów
Dodatkowe narzędzie
Zarządzanie jakością
Właściciel	Creative Education Foundation
Rozpowszechnianie	ogólnodostępna
Powstanie	1948 r.
Twórca	Alex Faickney Osborn

POCHODZENIE

Alex Faickney Osborn, specjalista ds. reklamy, zaczął pracować nad metodami kreatywnego rozwiązywania problemów w 1939 roku. Był niezadowolony z pracowników, którzy nie potrafili sami proponować kreatywnych pomysłów potrzebnych do tworzenia kampanii reklamowych. W odpowiedzi na ten problem zaczął organizować spotkania grupowego myślenia i dostrzegł dużą poprawę w jakości i ilości pomysłów generowanych przez pracowników. W roku 1953 Osborn opisał metodę burzy mózgów w książce Applied Imagination.

ZASTOSOWANIE

Według Osborna burzę mózgów należy stosować w przypadku konkretnego pytania lub problemu – gdy pytań jest więcej, metoda ta może okazać się nieskuteczna. Burzę mózgów wykorzystuje się w celu wygenerowania jak największej ilości twórczych pomysłów, dotyczących rozwiązania wybranego zadania lub problemu. Metoda ta jest szczególnie polecana m.in. w szukaniu rozwiązań problemów powstających przy wdrażaniu systemu jakości. Warto pamiętać również o tym, że rozwiązanie danej kwestii za pomocą burzy mózgów wymaga pomysłowości, intuicji i wyobraźni, nie krytycyzmu.

OGÓLNE ZASADY

Podstawowe zasady burzy mózgów:

• Niczym nie skrępowana wyobraźnia.
• Podanie możliwie dużej liczby pomysłów.
• Brak krytyki.

Niczym nie skrępowana wyobraźnia powoduje, że zgłaszane są pomysły ekstrawaganckie, niestereotypowe, nowatorskie, a o takie właśnie chodzi w burzy mózgów. Im pomysł w większym stopniu spełnia te cechy tym lepiej: nawet z nierealnego pomysłu można wyprowadzić całkiem przydatne rozwiązanie.

Ważna jest możliwie duża liczba pomysłów, gdyż wraz ze wzrostem ilości pomysłów rośnie prawdopodobieństwo znalezienia tego najlepszego. W trakcie burzy mózgów oprócz zgłaszania własnych pomysłów można też ulepszać inne, rozwijać dotychczasowe oraz łączyć kilka z nich celem uzyskania nowych, lepszych rozwiązań. Pomysłów nie wolno natomiast krytykować.

Nie krytykować pomysłów. Najważniejszą zasadą burzy mózgów jest unikanie krytycznej oceny podczas opracowywania nowych pomysłów. Krytyka nastąpi później – podczas sesji oceniającej.

Metoda Osborna

Osborn uważał, że dwie reguły mają szczególne znaczenie, jeśli chodzi o skuteczność burzy mózgów: po pierwsze, należy zdać się na osąd, a po drugie należy dążyć do jak największej liczby pomysłów.

Przestrzegając tych dwóch reguł, Osborn sformułował cztery główne zasady burzy mózgów, które mają na celu eliminację zahamowań u uczestników, pobudzenie procesu generowania pomysłów i zwiększenie ogólnej kreatywności zespołu. Brzmią one następująco:

1. Skup się na ilości – zasada ta oznacza, że najważniejszą kwestią podczas rozwiązywania problemu z pomocą burzy mózgów jest jak największa liczba wygenerowanych pomysłów. Wtedy powstaje większa szansa na to, że uda się znaleźć sensowne i skuteczne rozwiązanie wybranego problemu.

1. Zrezygnuj z krytycyzmu – w przypadku burzy mózgów trzeba poczekać z krytyką na etap, w którym eksperci włączają się do pracy. Przy takim założeniu uczestnicy będą swobodnie dzielić się swoimi pomysłami.

1. Otwórz się na nietypowe pomysły – nowe sposoby myślenia mogą skutkować lepszymi rozwiązaniami. Wymaga to spojrzenia na problem z innej perspektywy, wprowadzenia nowych założeń, itp.

1. Łącz i ulepszaj pomysły – kilka dobrych pomysłów można połączyć w jeden, podążając za zasadą: 1+1=3. Proces tworzenia pomysłów można pobudzać za pomocą skojarzeń.

Zwroty torpedujące

Zwroty torpedujące to sformułowania krytykujące pomysł i jego twórcę oraz podważające ich sens. Takich zwrotów nie powinno się używać (w przeciwnym wypadku uczestnicy burzy mózgów mogą unikać propozycji śmiałych i podważających stereotypy). Jeśli takie zwroty się pojawiają, prowadzący burzę mózgów ma obowiązek zwrócić uwagę osobom ich używającym. Poniżej znajdują się przykładowe zwroty torpedujące:

• Nigdy dotąd tak nie postępowaliśmy…
• Wszystko to tylko teoria…
• Zbyt tradycyjne…
• Zbyt nowoczesne…
• Mamy już tyle innych projektów…
• Co za fantasta to wymyślił…
• Technicznie nic do zrealizowania…
• W naszej branży nie da się tego zrobić…
• To przecież sprzeczne z przepisami…
• To tylko gadanie zza biurka…
• Sytuacja firmy na to nie pozwala…
• Myślałem, że wymyślisz coś nowego…
• Taki pomysł każdy mógł wymyślić…
• Nie wszystko da się od razu zrobić…
• Prezes tego nie przyjmie… itd., itp

Zwroty autodestrukcyjne

Autorzy pomysłów powinni również unikać zwrotów autodestrukcyjnych – używa się ich w obawie przed torpedowaniem pomysłów, co do których sam autor uważa, że mogą być przez innych nie przyjęte. Używają ich najczęściej osoby, które nie są pewne swojego stanowiska w grupie lub nie lubią wykazywać nadmier­nej aktywności. Poniżej znajdują się przykładowe zwroty autodestrukcyjne:

• To być może nie nadaje się do zastosowania, ale…
• Ten sposób podejścia jest trochę śmieszny; ale…
• Nie wiem, czy znajdą się na to pieniądze, ale…
• To może zabrać dużo czasu, ale…
• Wy prawdopodobnie również macie pomysły w tym względzie, ale…
• Ta idea wydaje się nieużyteczna, ale…
• Wy z pewnością możecie to zrobić lepiej, ale…
• To może kosztować zbyt drogo, ale…
• Ja nie przemyślałem tego problemu do końca, ale…
• Ja nie zgłaszam nic genialnego, ale…
• Ta idea nie wzbudza we mnie entuzjazmu, ale…
• To nie jest być może bardzo interesujące, ale…
• Ja nie znam problemu w całej jego złożoności, ale…
• Pan Prezes zapewne się ze mną nie zgodzi, ale…
• Nie jestem ekspertem w tej dziedzinie, ale…

ORGANIZACJA BURZY MÓZGÓW

W organizacji burzy mózgów biorą udział dwa zespoły:

• Zespół pomysłowości – odpowiedzialny za opracowanie pomysłów rozwiązań problemu,
• Zadaniowy zespół oceniający – odpowiedzialny za ocenę pomysłów opracowanych przez zespół pomysłowości.

Zespół pomysłowości składa się z 9-15 osób (za optymalną liczbę osób uznaje się 12). Zespół powinien być heterogeniczny, w jego skład powinny wchodzić osoby różnej płci, różnego wieku, specjaliści, itd. Niedopuszczal­ne jest, aby w jednym zespole znajdowały się osoby pozostające w zależnościach hierarchicznych, tj. przełożeni i podwładni. Sytuacja taka wyklucza bowiem przedstawianie wszystkich pomysłów w obawie przed krytyczną oceną kierownika. Członkowie zespołu powinni charakteryzować się ponadprzeciętną pomysłowością (tzn. powinni chcieć i umieć znajdować pomysły). Częśćz nich (nawet 1/3) powinna być laikami w dziedzinie, której dotyczy problem. Takie osoby są bowiem źródłem nietypowych pomysłów.

Zadaniowy zespół oceniający powinien składać się z około 3 osób. Osoby te powinny być specjalistami i doskonale orientować w problemie. Ponadto członkowie tego zespołu powinni bardzo dobrze znać organizację, jej możliwości tech­niczne, finansowe i organizacyjne. Pomysły wykorzystywane dalej nie mogą być sprzeczne z możliwościami firmy, jak również jej celami i strategią. Członkowie zespołu oceniającego powinni charakteryzować się otwar­tością na nowe pomysły oraz umiejętnością odróżnienia pomysłów nowatorskich od tradycyjnych i możliwych do zastosowania od niemożliwych.

ETAPY

Burza mózgów przebiega zwykle w trzech etapach, minowicie:

• Przygotowanie,
• Sesja pomysłowości,
• Ocena pomysłów.

Przygotowanie

Pierwszym krokiem do przygotowania burzy mózgów jest utworzenie zespołu pomysłowości i zadaniowego zespołu oceniającego. Osoby uczestniczące w zespołach powinny być przygotowane do uczestnictwa w burzy mózgów. Z tego powodu osoby, które po raz pierwszy uczestniczą w burzy mózgów, powinny przejść szkolenie. Często konieczny jest również trening twórczości, zmierzający do nauczenia ludzi sposobów twórczego rozwiązywania problemów i przełamywania inercji myślowej. Przed rozpoczęciem burzy mózgów bardzo ważne jest ośmielenie członków zespołów do publicznych wystąpień, ponieważ wielu ludzi ma problemy z publicznymi wystąpieniami, efektem czego jest pasywne uczestnictwo w dyskusjach.

W etapie przygotowawczym należy również określić czas i miejsce sesji. Badania pokazują, że najlepsze efekty przynoszą sesję przeprowadzane między godziną 10 a 13, jednak w przypadku osób młodych lepsze okazują się godziny wieczorne. Nie należy zapominać o wcześniejszym powiadomieniu uczestników burzy mózgów o miejscu i czasie jej trwania (najlepiej przynajmniej na dwa dni przed spotkaniem) oraz o temacie sesji pomysłowości (podświadomie lub świa­domie przyszli uczestnicy zapoznają się z problemem już wcześniej i na sesję pomysłowości przy­chodzą przygotowani).

Sesja pomysłowości

Sesja pomysłowości rozpoczyna się od zapoznania uczestników z zasadami jej prowadzenia. Nie powinno to trwać dłużej niż 30 minut. Należy zaznaczyć, że zapoznanie uczestników z zasadami prowadzenia sesji nie powinno przypominać szkolenia – jest to tylko wprowadzenie.Następnie przewodniczący sesji zapisuje na tablicy problem, który ma być poddany burzy mózgów. Można wcześniej poprosić każdego o określenie, w jaki sposób rozumie problem – dzięki temu można mieć pewność, że każdy rozumie go identycznie.

Uczestnicy zgłaszają pomysły, które sekretarz zapisuje na tablicy. Chęć zgłoszenia pomysłu sygnalizuje się pod­niesieniem ręki. Głosu udziela przewodniczący według kolejności zgłoszeń. Za każdym razem można zgłaszać tylko jeden pomysł – ma to zapobiec przejmowaniu głosu przez bardziej pomysłowych uczestników kosztem innych. Aby nie zapominać własnych pomysłów członkowie zespołu pomysłowości powinni je notować na kart­kach.W przypadku gdy następuje impas w zgłaszaniu pomysłów, przewodniczący powinien zgłosić swoje pomysły, zadać pytania naprowadzające (wykorzystując specjalne listy pytań kontrolnych), zachęcając członków do zgła­szania kombinacji dotychczas zgłoszonych pomysłów lub do ich rozwijania. Na koniec sesji przewodniczący zachęca do zgłoszenia ostatnich pomysłów.

Sesja pomysłowości nie powinna trwać dłużej niż godzinę. Zwykle trwa od 30 minut do 1 godziny. Są jednak różne odmiany burzy mózgów, które zalecają nieco odmienną metodykę jej prowadzenia.Dobę po zakończeniu sesji pomysłowości listę pomysłów powinno się powielić i przesłać uczestnikom sesji. Wtedy mogą jeszcze nanieść nowe pomysły. Następnie oddają listę przewodniczącemu. Zabieg ten pozwala wyko­rzystać tzw. przerwę synektyczną – nasza podświadomość pracuje dalej nad problemem mimo, że my zajmuje­my się już czymś innym, dzięki czemu istnieje duże prawdopodobieństwo znalezienia rozwiązań po jakimś czasie.

Ocena pomysłów

Ocena pomysłów dokonywana jest przez zadaniowy zespół oceniający złożony z trzech specjalistów, który zbiera się dwie doby po zakończeniu sesji pomysłowości.

ODMIANY

Burzę mózgów można prowadzić w różny sposób, wszystko zależy od sytuacji i potrzeb. Poniżej znajdują się jedne z najczęściej stosowanych technik burzy mózgów.

Metoda 635

Metoda 635 jest chyba najciekawszą z odmian burzy mózgów. W metodzie tej zamiast słownego zgłaszania pomysłów zapisuje się je na specjalnie przygotowanym formularzu. W sesji pomysłowości uczestniczy 6 osób. Każdy uczestnik otrzymuje formularz, na którym zapisuje jednorazowo 3 pomysły w ciągu 5 minut (stąd nazwa metody). Następnie podaje formularz osobie siedzącej obok. Podobnie jak w przypadku klasycznej burzy mózgów, pomysłów nie należy powtarzać, natomiast wskazane jest ich modyfikowanie, rozwijanie i łączenie. Sesja pomysłowości kończy się z chwilą, gdy każdy uczestnik napisze swoje pomysły na każdym formularzu. Łatwo policzyć, że każdy uczestnik w ciągu jednej sesji zgłasza 18 pomysłów. Sesja trwa 30 minut i po jej zakończeniu jest w sumie ponad 100 pomysłów. Po zakończeniu sesji pomysłowości następuje sesja oce­niania, która przebiega identycznie jak w oryginalnej metodzie.

Szczególna wartość metody 635 polega na tym, że mogą w niej uczestniczyć ludzie mniej komunikatywni, któ­rzy w zwykłej burzy mózgów zostaliby zakrzyczani. Poza tym mogą tu uczestniczyć jednocześnie przełożeni i podwładni. Metoda wymaga zaledwie 6 osób zamiast 12, a więc można ją przeprowadzić samodzielnie w dziale.

Nominal group technique (NGT)

NGT ma na celu zachęcenie wszystkich uczestników burzy mózgów do wypowiadania się w trakcie spotkania. Każdy uczestnik anonimowo pisze na kartce swój pomysł. Następnie moderator zbiera wszystkie pomysły i grupa głosuje na każdy z nich (np. przez podniesienie ręki). Pomysły, które uzyskały największą ilość głosów, są przekazywane grupie lub kilku mniejszym grupom, aby dalej się nad nimi zastanowiły (np. jedna grupa może pracować nad wyborem koloru opakowania produktu, inna nad kształtem, itd.). Następnie każda z grup ocenia na forum daną listę pomysłów – może się zdarzyć, że pomysł, który został odrzucony na początku okaże się wartym ponownego zastanowienia. Ważne, aby osoba prowadząca potrafiła zorganizować i poprowadzić NGT w odpowiedni sposób (pomocne może okazać się szkolenie). Grupie należy wcześniej przekazać odpowiednie informacje na temat tej techniki oraz zachęcać uczestników do wypowiadania się. Podobnie jak w przypadku każdego innego rodzaju pracy zespołowej, może minąć kilka sesji zanim zespół nauczy się stosować tę technikę w odpowiedni sposób i będzie potrafił z jej pomocą znaleźć rozwiązanie wybranego problemu.

Technika „podaj dalej”

Technika „podaj dalej” (ang. group passing technique) polega na tym, że członkowie zespołu siadają w kole i każda osoba zapisuje swój pomysł na kartce. Następnie przekazuje swoją kartkę osobie siedzącej obok, której zadaniem jest dodanie kolejnych spostrzeżeń. Przekazywanie kartki powinno trwać do momentu, w którym każdy członek zespołu otrzyma swoją kartkę z powrotem.

Zespół może stworzyć również książkę pomysłów. Na okładce powinna znaleźć się lista uczestników, a na pierwszej stronie opis problemu. Pierwsza osoba, która otrzyma książkę, zapisuje swoje pomysły, po czym przekazuje książkę następnej osobie z listy. Druga osoba może dopisać nowe rozwiązania lub dodać coś do tych, które są już zapisane. Proces kończy się w momencie, w którym lista osób zostanie wyczerpana. Następnie należy zorganizować jeszcze jedno spotkanie, podczas którego dochodzi do dyskusji nad pomysłami zapisanymi w książce.

Technika ta zajmuje trochę więcej czasu niż inne, ale pozwala każdemu uczestnikowi dokładnie zastanowić się nad danym problemem. Dzięki większej ilości czasu istnieje duże prawdopodobieństwo, że zespół bardzo dokładnie omówi każdy pomysł.

Zespołowa mapa myśli

Zespołowa mapa myśli (ang. team idea mapping method) działa na zasadzie skojarzeń. Może przyczynić się do poprawy współpracy i zwiększenia liczby pomysłów. Została opracowana w sposób, który pozwala brać udział w tym procesie każdemu uczestnikowi burzy mózgów. Żaden pomysł nie jest odrzucany.

Przed rozpoczęciem pracy należy dokładnie zdefiniować temat burzy mózgów. Każdy uczestnik przeprowadza burzę mózgów samodzielnie, a następnie wszystkie pomysły są zbierane i przestawiane w formie dużej mapy myśli. Podczas zbierania zaproponowanych pomysłów w całość, uczestnicy mogą dojść do wspólnego zrozumienia wszystkich kwestii, ponieważ razem z przedstawieniem swojego pomysłu wyjaśniają też, co dokładnie mają na myśli i jakie jest znaczenie danego pomysłu. Kiedy je ujawniają, drogą skojarzeń mogą pojawić się nowe pomysły (je również należy dodać do mapy myśli). Po uwzględnieniu wszystkich pomysłów na mapie, zespół może ustalić priorytety i zacząć działać.

Elektroniczna burza mózgów

Elektroniczna burza mózgów (ang. electronic brainstorming) to skomputeryzowana wersja klasycznej burzy mózgów. Jest wspierana przez system EMS (ang. electronic meeting system), czyli narzędzia spotkań online, jak również przez e-mail, przeglądarki internetowe, oprogramowanie software itp.

W przypadku systemów EMS, uczestnicy mają wspólną listę pomysłów, które wpisuje się niezależnie od siebie. Wpisy są od razu widoczne dla wszystkich. Zwykle pomysły wprowadza się anonimowo – dzięki temu zachęca się uczestników do otwartości i zmniejsza się personalne uprzedzenia. Nowoczesne systemy EMS umożliwiają również niesynchroniczne przeprowadzanie burzy mózgów podczas przedłużonych odcinków czasu, jak również przeprowadzanie typowych aktywności związanych z kreatywnym rozwiązywaniem problemów (np. dzielenie pomysłów na kategorie, wykluczanie duplikatów, ocena i dyskusja o kontrowersyjnych lub najważniejszych kwestiach). Niektóre techniki elektroniczne umożliwiają uczestnikom publikowanie swoich pomysłów anonimowo (np. dzięki użyciu awatarów).

Tę technikę stosuje się zwłaszcza w obszarze rozwoju nowych produktów; sprawdzi się również w innych obszarach wymagających zebrania i oceny pomysłów.

Sterowana burza mózgów

Sterowana burza mózgów (ang. directed brainstorming) to odmiana elektronicznej burzy mózgów. Można ją przeprowadzać z użyciem komputerów lub tradycyjnie. Sterowana burza mózgów przyniesie rezultaty wtedy, gdy zestaw kryteriów potrzebnych do stwierdzenia, czy dany pomysł jest dobry, zostanie przedstawiony uczestnikom przed rozpoczęciem burzy mózgów. Jeśli kryteria te są znane wcześniej, mogą być celowo używane do hamowania procesu generowania pomysłów.

Każdy uczestnik otrzymuje kartkę papieru (lub formularz w wersji elektronicznej) i zapowiedziany temat burzy mózgów. Każda osoba ma udzielić jednej odpowiedzi na pytanie, a następnie przestać pisać – wtedy dokonuje się zamiany: wszystkie kartki (lub formularze) są losowo rozdzielane wśród uczestników. Następnie uczestnicy są proszeni o zastanowienie się nad otrzymanym pomysłem i o próbę jego ulepszenia. Potem uczestnicy ponownie otrzymują losowo przydzielone kartki. Cały proces powtarza się trzy razy (można więcej).

Pilotowana burza mózgów

Sesja pilotowanej burzy mózgów (ang. guided brainstorming) to czas zarezerwowany na przeprowadzenie burzy mózgów indywidualnie lub grupowo w związku z konkretnym problemem. Stosuje się przy tym ograniczenia czasowe i ograniczenia przyjmowanej perspektywy na problem. Ten rodzaj burzy mózgów wyklucza wszelkie przyczyny potencjalnych konfliktów i ogranicza rozmowy, stymulując przy tym kreatywny i krytyczny sposób myślenia w zrównoważonym środowisku.

Na początku każdego z uczestników prosi się, aby na określony czas przyjął wybrany punkt widzenia na problem (kwestia rozwiązywana indywidualnie). Ich pomysły są nanoszone na mapę myśli przez wybranego wcześniej sekretarza. Po zbadaniu różnych punktów widzenia na dany problem uczestnicy dostrzegą, że wystarczy zebrać proste pomysły w jedną całość, aby nabrały one większego znaczenia.

Po sesji pilotowanej burzy mózgów, uczestnicy ujawniają kolejne pomysły, które można ponownie poddać burzy mózgów, zwracają uwagę na pytania pozostające bez odpowiedzi, itp. W ten sposób powstaje konkretna lista priorytetów z zadaniami przypisanymi odpowiednim osobom, dzięki której uczestnicy zdają sobie sprawę, co jeszcze musi się wydarzyć w najbliższej przyszłości. W ten sposób zyskują oni również umiejętność wyobrażenia sobie ogólnego celu na przyszłość, jak również większych celów, jakie zespół ma osiągnąć.

Technika indywidualna

Technika indywidualna (ang. individual brainstorming) jest stosowana w odosobnieniu. Metoda ta łączy się najczęściej z takimi technikami jak skojarzenia, szkicowanie map myśli, itp. Technika indywidualna okazuje się przydatna w kreatywnym pisaniu. Jest ona bardziej skuteczna w odniesieniu do generowania pomysłów niż tradycyjna, grupowa burza mózgów.

Technika pytań

Technika pytań (ang. question brainstorming) wiąże się z przeprowadzaniem burzy mózgów nad pytaniami. W tym przypadku nie chodzi o jak najszybsze wymyślanie odpowiedzi i krótkotrwałych rozwiązań. Teoretycznie ta technika nie powinna hamować uczestników przed wypowiadaniem się, ponieważ nie ma potrzeby znajdowania konkretnych rozwiązań. Odpowiedzi na pytania staną się szkicem do tworzenia planów na przyszłość. Kiedy lista pytań zostanie ustalona, może się okazać, że konieczne jest wybranie priorytetów, aby znajdować rozwiązania w odpowiedniej kolejności.

SKUTECZNOŚĆ METODY

Według wyników przeprowadzonych badań, burza mózgów może być bardzo skuteczna. Trzeba jednak pamiętać, że istnieją czynniki, które mogą negatywnie wpłynąć na skuteczność. Należą do nich m.in.:

• obecność dominującej osobowości w pierwszym etapie,
• zbyt duża ambicja niektórych uczestników,
• uczestnicy, którzy nie pozwalają dojść innym do głosu,
• niewielka otwartość na pomysły ekspertów, którzy oceniają pomysły,
• uczestnicy, którzy łatwo zmieniają temat na niezwiązany z zadaniem.

Warto zwrócić uwagę, że warunkiem skuteczności burzy mózgów jest rozdzielenie tworzenia pomysłów od ich jakości. Istnieją badania, które przeczą skuteczności burzy mózgów, np. badania przeprowadzone przez panów Karua i Williamsa. Uważają oni, że metoda ta nie jest skuteczna, ponieważ:

• istnieje lęk przed cudzą oceną własnych pomysłów,
• zachodzi spadek indywidualnej motywacji,
• nie można mówić jednocześnie,
• trudno jednocześnie przetwarzać dane o cudzych pomysłach i generować własne; występuje efekt następnego w kolejce – spadek uwagi przykładanej do cudzej odpowiedzi i gorsze zapamiętanie jej treści przez osoby, które same bezpośrednio po niej mają mówić.

Dlaczego jest więc nadal powszechne przekonanie o jej skuteczności?

• Sami uczestnicy sesji ulegają złudzeniu wzrostu produktywności,
• pochlebne porównania społeczne względem siebie samego,
• posiadanie złej techniki jest lepsze od nieposiadania żadnej.

Aby uniknąć próżniactwa i w jak najlepszy sposób wykorzystać umiejętności i kreatywność obecnych osób należy tak zorganizować burzę mózgów, aby można było zidentyfikować indywidualny wkład każdej z działających osób. Można także nasilić identyfikację przez przyłożenie większej wagi do wykonywanych zadań i przekonania ludzi o niepowtarzalności ich wkładu pracy albo przez podwyższenie atrakcyjności grupy dla jednostki.