Rynek giełdowy to miejsce, gdzie kupuje się i sprzedaje instrumenty finansowe. Rynki finansowe, w chwili obecnej i w ramach obecnego systemu finansowego, odgrywają kluczową rolę w wymianie handlowej. Pośredniczą one w wymianie aktywów finansowych pomiędzy podmiotami gospodarczymi, zapewniając wzrost efektywności ekonomicznej, mobilizację kapitału, jego sprawniejszą alokację i wycenę oraz zarządzanie ryzykiem inwestycyjnym.
Najczęściej rynek giełdowy dzielimy na dwa rodzaje:
Zgodnie z powszechnie przyjętą definicją, rynek towarowy jest wykorzystywany do transakcji sprzedaży i kupna towarów i usług materialnych (np. usług transportowych i turystycznych), natomiast rynek finansowy jest wykorzystywany do transakcji instrumentami finansowymi. Rynek finansowy, lub w zasadzie jego znaczenie wzrasta wraz z rozwojem systemu kapitalistycznego, dając możliwość swobodnej wymiany. Rynek finansowy jest jednak podatny na spekulacje, które mogą doprowadzić do jego załamania, lub do kryzysu finansowego, takiego jak ten najsilniej odczuwalny w Stanach Zjednoczonych w latach 2001-2003 i 2008-2010, osłabiającego gospodarkę światową. Oba rynki mają te same podstawowe prawa, na przykład w odniesieniu do cen. W warunkach wolnego rynku są one regulowane przez prawa podaży i popytu.
Podział rynków finansowych
Rynek pieniężny i kapitałowy
Rynek pieniężny
Rynek pieniężny nie jest taki, jak sugeruje nazwa. Jest to miejsce, w którym obraca się krótkoterminowymi instrumentami finansowymi, tj. instrumentami o terminie zapadalności krótszym niż jeden rok. Są to wszelkiego rodzaju bony skarbowe, czeki, weksle, certyfikaty depozytowe, pożyczki krótkoterminowe, depozyty krótsze niż jeden rok. Na tym rynku zazwyczaj dokonują transakcji banki, inne instytucje finansowe i duże przedsiębiorstwa. Inwestorzy indywidualni mogą być obecni na tym rynku tylko poprzez zakup jednostek uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych.
Rynek kapitałowy
Rynek kapitałowy jest segmentem rynku finansowego, na którym dokonuje się transakcji kupna i sprzedaży instrumentów średnio- i długoterminowych. Instrumenty te mają minimalny okres zapadalności jednego roku. Są to między innymi: obligacje, akcje, kredyty długoterminowe, warranty, prawa poboru, certyfikaty inwestycyjne, listy zastawne. Rynek ten wykorzystywany jest przede wszystkim do pozyskiwania kapitału zagranicznego przez przedsiębiorstwa w drodze emisji obligacji.
Pojęcie giełdy
Giełda jest wyspecjalizowanym rynkiem formalnym. Niezwykle trudno jest go precyzyjnie zdefiniować. Dzisiejsze wyspecjalizowane rynki giełdowe znacznie różnią się od swoich poprzednich odpowiedników. W początkach swojego istnienia giełdy kształtowały się jako miejsce, w którym mogły spotykać się osoby dokonujące transakcji kupna i sprzedaży, wymiany towarów czy informacji. Później pojawiła się potrzeba regulacji, ustalania zasad, standaryzacji transakcji, ochrony uczestników rynku itp. Regulacje te znalazły odzwierciedlenie m.in. w statucie i umowie spółki giełdowej.
Analizując koncepcję i mechanizm wymiany, który kształtował się przez wieki, przyjmuje się następujące cechy charakterystyczne giełd:
- miejsce i czas zawierania transakcji są ściśle określone,
- normalizacja – precyzja zasad i metod uczestnictwa w rynku giełdowym (standaryzacja również co do ilości i jakości dóbr),
- uczestnicy – podmioty biorące udział w tworzeniu rynku giełdowego muszą spełniać określone kryteria,
- „parkiet” – na początku funkcjonowania giełd był on rozumiany dosłownie i pełnił role miejsca fizycznie istniejącego, dziś rolę „parkietu” często spełnia technologia elektroniczna.
Rodzaje giełd
Klasyfikacja według przedmiotu działalności:
- Giełdy towarowe – handel towarami masowymi, jednorodnymi jakościowo, np. cukrem (Tokyo Sugar Exchange), bawełną (New York Cotton Exchange), diamentami (NYDEX – NY Diamond Exchange).
- Giełdy pieniężne – obrót papierami wartościowymi, metalami szlachetnymi, monetami i walutami obcymi.
- Giełdy usług – giełdy towarowe (transakcje zakupu, sprzedaży przewozu ładunków; giełdy ubezpieczeniowe np. Rotterdam i Amsterdam.
- Mieszane – giełda towarowo-pieniężna, towarowo-frachtowa.
Klasyfikacja według zakresu wpływu:
- Giełdy światowe, np. NYSE,
- Giełdy krajowe – krajowe, np. Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie.
- Lokalne – regionalne, np. Warszawska Giełda Towarowa i Zbożowa.
Klasyfikacja według formy prawnej:
- Giełdy zorganizowane i nadzorowane przez państwo – mają statut i nadzór państwa.
- Giełdy korporacyjne – prowadzone w formie spółek akcyjnych, posiadają kapitał prywatny.
Klasyfikacja według rodzaju transakcji:
- Giełdy gotówkowe i kasowe – prowadzą obrót towarami „fizycznymi”.
- Giełdy kontraktów terminowych – finansowe giełdy kontraktów terminowych i opcji.
Klasyfikacja zgodnie ze swobodą dostępu do giełdy:
- Otwarte giełdy – zmienna liczba członków.
- Giełdy zamknięte – specjalne zezwolenie władz giełdy.
Klasyfikacja zgodnie z zakresem specjalizacji:
- Uniwersalne giełdy, np. Chicago Board Trade.
- Specjalistyczne giełdy – np. giełdy zbożowe, giełdy towarowe itp.
Klasyfikacja według metody handlowej:
- Giełdy parkietowe – transakcje zawierane są w sposób tradycyjny na podłodze (fizycznie dostępne miejsce) giełdy.
- Giełdy elektroniczne – wirtualne metody handlu.
