Inwestycje publiczne, inwestowanie przez państwo w szczególności aktywów, czy to za pośrednictwem władz centralnych lub lokalnych, czy to za pośrednictwem przedsiębiorstw lub korporacji publicznych.
Inwestycje publiczne w przeszłości wynikały z konieczności zapewnienia pewnych dóbr, infrastruktury lub usług, które są uznawane za mające istotne znaczenie dla państwa. Inwestycje publiczne zwykle rosły w wyniku industrializacji i związanego z nią zapotrzebowania na nową infrastrukturę ułatwiającą rozwój społeczności miejskich. Na przełomie XXI i XXI wieku prywatyzacja przemysłu państwowego i towarzysząca jej deregulacja rynków doprowadziły do wzrostu wydatków publicznych na towary i usługi dostarczane przez sektor prywatny i nienastawione na zysk, głównie poprzez rozwój różnych partnerstw publiczno-prywatnych.
Inwestycje publiczne są zazwyczaj mierzone ilościowo, w ujęciu rocznym, jako odsetek całkowitego dochodu narodowego w danym okresie. Dzielą się one zazwyczaj na fizyczne lub materialne inwestycje w infrastrukturę (na przykład transport, telekomunikację i budynki); inwestycje w ludzi lub wartości niematerialne i prawne w edukację, umiejętności i wiedzę; oraz bieżące inwestycje w konsumpcję towarów i usług (na przykład świadczenia socjalne i emerytury). Inwestycje publiczne stanowią na ogół stosunkowo niewielki procent całkowitych wydatków publicznych, ale często stanowią główny składnik całkowitych krajowych inwestycji kapitałowych.
Uzasadnienie inwestycji publicznych
Inwestycje publiczne zostały uzasadnione zarówno teorią ekonomii, jak i ideologią polityczną. W ekonomii inwestycje publiczne były generalnie uważane za niezbędne do dostarczania pewnych istotnych dóbr i usług, które albo nie są możliwe do skutecznego dostarczania przez sektor prywatny (dobra publiczne), albo są takie, że tylko jeden dostawca mógłby zainwestować w nie ekonomicznie (monopole naturalne). Przykładami pierwszego rodzaju są służby policyjne i obronne, a drugiego – elektryczność, czysta woda i usługi kanalizacyjne.
W polityce inwestycje publiczne są uzasadnione jako niezbędne do osiągnięcia różnych celów politycznych, w tym bezpieczeństwa narodowego, ochrony praw własności, utrzymania rządów prawa, rozwoju gospodarczego kraju i pełnego zatrudnienia, czystego środowiska, zbiorowej własności środków produkcji oraz większej równości w podziale dochodów i bogactwa.
Partnerstwa publiczno-prywatne
W latach 90-tych XX wieku wprowadzono innowacyjne sposoby wykorzystania środków prywatnych do finansowania dóbr i usług publicznych, zwane partnerstwami publiczno-prywatnymi (PPP), w celu zwiększenia efektywności, sprawiedliwości i odpowiedzialności w świadczeniu usług publicznych oraz w celu wykorzystania umiejętności sektora prywatnego w zakresie projektowania dużych projektów kapitałowych i zarządzania nimi. PPP przybrały różne formy, w tym wprowadzenie własności prywatnej do przedsiębiorstw państwowych; zakup usług publicznych od partnerów z sektora prywatnego, przy czym ci ostatni przyjmują na siebie odpowiedzialność za realizację inwestycji w usługi lepszej jakości; oraz sprzedaż usług publicznych na szersze rynki w celu wykorzystania komercyjnego potencjału inwestycji w aktywa publiczne.
Oczekiwane korzyści płynące z PPP – w tym większa efektywność, większa opłacalność oraz przeniesienie ryzyka z podatnika na sektor prywatny – są ograniczone. Chociaż sektor prywatny wziął na siebie odpowiedzialność za duże ryzyko związane z realizacją projektów (takie jak przekroczenie kosztów i opóźnienia), to jednak kluczowe ryzyko w projektach inwestycyjnych pozostało po stronie sektora publicznego i podatników. Ponadto zdolność do oceny rzeczywistego przeniesienia ryzyka okazała się problematyczna ze względu na mnogość rodzajów ryzyka, na które narażone były projekty PPP, a także ze względu na samą złożoność umów PPP. Jednocześnie przeniesienie inwestycji z sektora publicznego do prywatnego wzbudziło wątpliwości co do szkodliwego wpływu na warunki pracy i warunki zatrudnienia pracowników publicznych zaangażowanych w PPP, w szczególności w zakresie świadczeń emerytalnych.
