Średnia i minimalna wymagana stopa zwrotu

Mechanizm minimalnej wymaganej stopy zwrotu jest zabezpieczeniem przed podejmowanymi przez zarządzających OFE zbyt ryzykownymi lub wręcz błędnymi decyzjami – decyzjami, które mogłyby narazić przyszłych emerytów na straty.

Polega on na tym, że jeśli jakiś fundusz osiągnie stopę zwrotu rażąco gorszą od średniej (niższą od określonej wymaganej stopy zwrotu), zarządzające funduszem towarzystwo emerytalne będzie musiało kwotę niedoboru dopłacić z własnych środków. W ten sposób wartość środków zgromadzonych na rachunkach wszystkich członków takiego funduszu zostanie odpowiednio zwiększona.

Dwa razy do roku, pod koniec marca i września, Komisja Nadzoru Finansowego publikuje oficjalne zestawienie trzyletnich stóp zwrotu funduszy emerytalnych. Stopa zwrotu każdego z funduszy to zmiana wartości jego jednostki rozrachunkowej w okresie od końca marca/września trzy lata wstecz, do końca marca/września roku bieżącego (np. od 31 marca 2006 r. do 31 marca 2009 r.).

Każdorazowo podawana jest również średnia ważona i minimalna wymagana stopa zwrotu OFE. Średnia ważona stopa zwrotu OFE to średnia ze stóp zwrotu poszczególnych OFE ważona udziałami funduszy w rynku. Udziały te są dodatkowo skalowane, by żaden podmiot nie miał udziału większego niż 15% i tym samym zbyt silnie nie wpływał na stopę średnią dla rynku. Na podstawie średniej wyznaczana jest minimalna wymagana stopa zwrotu – jest to średnia zmniejszona o połowę lub o 4 punkty procentowe (wybierana  niższa wartość).

Jeśli w ciągu trzech lat fundusz osiągnął stopę zwrotu niższą od wymaganej, zarządzające nim towarzystwo emerytalne musi dopłacić do aktywów netto funduszu kwotę niedoboru, zwiększając wartość jednostki rozrachunkowej funduszu tak, by jego stopa zwrotu była nie niższa od stopy minimalnej. Przykładowo, jeśli fundusz ma stopę zwrotu 0%, a stopa minimalna wynosi 2%, trzeba pokryć niedobór podnosząc wartość aktywów netto i jednostki rozrachunkowej o 2%. Niedobór jest przede wszystkim pokrywany z tzw. rachunku rezerwowego. Zgromadzone tam środki są jednak bardzo małe w stosunku do aktywów funduszu, dlatego istnieją kolejne źródła pokrycia niedoboru – część dodatkowa Funduszu Gwarancyjnego (będąca częścią aktywów OFE) i środki własne PTE. Jeśli to nie wystarczy, uruchamiana jest część podstawowa Funduszu Gwarancyjnego, gromadząca równowartość 0,1% aktywów netto wszystkich OFE i zarządzana przez Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych.

Kwota niedoboru w funduszu może być bardzo wysoka – sięgać wielu milionów złotych. W przypadku dużego niedoboru może się zdarzyć, że towarzystwo emerytalne nie będzie w stanie go uzupełnić i zbankrutuje, a w skrajnym przypadku może zabraknąć środków nawet w Funduszu Gwarancyjnym. Jednak oszczędności emerytalne nadal pozostają chronione, bo pokrycie niedoboru gwarantuje wówczas Skarb Państwa, a zarządzanie takim funduszem emerytalnym przejmie inne towarzystwo.

Tabela 1. przedstawia ostatnie zestawienie stóp zwrotu OFE, stopę średnią i minimalną w dniu ostatniej publikacji stóp zwrotu przez KNF – 30 września 2009. Jak widać, wszystkie fundusze osiągnęły stopy zwrotu powyżej minimalnej i żaden nie musiał pokrywać niedoboru.

Tabela 1. Wartość jednostek rozrachunkowych i stóp zwrotu za okres od 29 września 2006 do 30 września 2009.