Równomierny rozwój gospodarczy każdego kraju zależy w dużej mierze od dostępności zasobów mineralnych niezbędnych do funkcjonowania różnych gałęzi przemysłu.
Taka jest główna teza zawarta w artykule Krzysztofa Galosa pt. „Kluczowe, strategiczne i krytyczne surowce”, opublikowanym w czwartym numerze Polityki Surowcowej.
Nawet najsilniejsze gospodarczo kraje potrzebują stałego i bezpiecznego dostępu do surowców dla sprawnego funkcjonowania i rozwoju. Surowce są podstawą rozwoju m.in. rolnictwa, budownictwa, transportu i energetyki. Jednym słowem, dostępność surowców decyduje o rozwoju kraju, a tym samym o zaspokojeniu potrzeb bytowych ludności.
Prawdą jest też, że wszystkie kraje (choć w różnym stopniu) są uzależnione od dostaw surowców poprzez import – wynika to z postępu technologicznego. Pozyskiwanie surowców z importu zależy w dużej mierze od własnych źródeł surowców w danym kraju oraz od warunków rozwoju gospodarczego każdego z nich.
Na tej podstawie każdy kraj charakteryzuje się innym zestawem surowców ważnych dla jego gospodarki, a rozwijając swoją ideę, wskazuje: – W celu określenia dostępności i znaczenia surowców dla gospodarki narodowej stosuje się zwykle takie pojęcia jak surowce kluczowe, niezbędne, wiodące, strategiczne i krytyczne.
Jednak posługiwanie się różnymi pojęciami, grupami i podziałami surowców budziło wiele niejasności i dyskusji. Autorzy Radwanek-Bąk B., Galos K., Nieć M. w publikacji „Surowce kluczowe, strategiczne i krytyczne dla polskiej gospodarki” („Przegląd Geologiczny” nr 66) poddali tę koncepcję szczegółowej analizie: Zastosowano następujące terminy: „Surowce kluczowe”, „surowce strategiczne” i „surowce krytyczne” i zdefiniowano je, a następnie przeanalizowano surowce ważne dla polskiej gospodarki w odniesieniu do tych trzech grup.
Autorzy zaproponowali następujące definicje:
1. Surowce kluczowe – surowce, które są niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania gospodarki i zaspokojenia potrzeb życiowych społeczeństwa, a zatem których trwałe zaopatrzenie musi być zapewnione. Są to zarówno surowce, których krajowa baza surowcowa jest duża i które dzięki ich wykorzystaniu stanowią podstawę funkcjonowania przemysłu, jak i ważne surowce deficytowe.
2. Surowce strategiczne – surowce, które w niewystarczającym stopniu (min. 90%) pochodzą ze źródeł krajowych lub których możliwości zrównoważonego pozyskiwania z tych źródeł są ograniczone lub zagrożone, oraz inne surowce, które nie pochodzą z krajowych źródeł (deficytowe) i są niezbędne dla bezpieczeństwa narodowego (w tym krajowej infrastruktury energetycznej), a w szczególności dla rozwoju innowacyjnych technologii.
3. Surowce krytyczne – takie kluczowe lub strategiczne surowce, których potencjał w zakresie odzyskiwania zarówno ze źródeł pierwotnych, jak i wtórnych, jest albo wysoce zagrożony, albo bardzo trudny do pozyskania i o niewielkim potencjale zastąpienia. W szczególności są to te surowce, które znajdują się w wykazie surowców krytycznych dla Unii Europejskiej. Dotyczy to również surowców, które pomimo ich dużej obfitości są niemożliwe do pozyskania, np. ze względu na warunki planowania, protesty społeczne itp.
Pojęcia tych trzech grup surowców zdefiniowane przez ww. autorów oraz analiza wcześniejszych prac nad określeniem surowców istotnych dla gospodarki narodowej pozwoliły na zaproponowanie listy eksperckiej surowców kluczowych, strategicznych i krytycznych dla polskiej gospodarki (Tabela 1).
| Surowce kluczowe | Surowce strategiczne | Surowce krytyczne |
| Surowce energetyczne | ||
| Gaz ziemny | Gaz ziemny | Gaz ziemny |
| Ropa naftowa | Ropa naftowa | |
| Węgiel brunatny | Węgiel brunatny | |
| Węgiel kamienny | Uranu surowce | |
| Surowce metaliczne | ||
| Aluminium metaliczne | Aluminium metaliczne | |
| Antymonu surowce (metal, tlenki) | Antymonu surowce (metal, tlenki) | |
| Beryl | Beryl | |
| Bizmut metaliczny | ||
| Bor metaliczny | ||
| Boksyty i alumina | Boksyty i alumina | |
| Chrom metaliczny | Chrom metaliczny | |
| Cyna metaliczna | ||
| Cynku surowce (koncentraty, metal) | Cynku surowce (koncentraty, metal) | |
| Germanu surowce (metal, tlenki) | Germanu surowce (metal, tlenki) | |
| Ind | Ind | |
| Kobaltu surowce (metal, tlenki) | Kobaltu surowce (metal, tlenki) | |
| Krzem metaliczny | Krzem metaliczny | Krzem metaliczny |
| Magnez metaliczny | Magnez metaliczny | |
| Manganu surowce (metal, tlenki) | ||
| Miedzi surowce (koncentraty, metal) | ||
| Ołowiu surowce (koncentraty, metal) | ||
| Pierwiastki ziem rzadkich, skand i itr (metale i związki) | Pierwiastki ziem rzadkich, skand i itr (metale i związki) | |
| Platynowce | Platynowce | |
| Srebro | ||
| Tellur | ||
| Tytanu surowce | ||
| Żelaza rudy i koncentraty | Żelaza rudy i koncentraty | |
| Żelazostopy | Żelazostopy | |
| Surowce niemetaliczne | ||
| Bursztyny | Bursztyny | |
| Dolomity przemysłowe | ||
| Fluoryty | Fluoryty | |
| Fosforyty i apatyty | Fosforyty i apatyty | Fosforyty i apatyty |
| Grafit | Grafit | |
| Iły kaolinitowe (biało wypalające się i ogniotrwałe) | ||
| Jodu surowce | ||
| Kamienie łamane i bloczne | ||
| Kaoliny | ||
| Kwarc i kwarcyty ogniotrwałe | ||
| Litu surowce | ||
| Magnezyt (surowy, kalcynowany, prażony i topiony) | Magnezyt (surowy, kalcynowany, prażony i topiony) | Magnezyt (surowy, kalcynowany, prażony i topiony) |
| Piaski i żwiry | ||
| Piaski szklarskie | ||
| Siarka | Siarka kopana | |
| Sole potasowe | Sole potasowe | |
| Sól kamienna | ||
| Surowce skaleniowe | ||
| Talk | ||
| Surowce węglanowe przemysłu cementowego i wapienniczego |
Tabela 1. Ekspercka lista surowców kluczowych, strategicznych i krytycznych dla polskiej gospodarki (Radwanek-Bąk i in., 2018) [Źródło: Galos K. 2019. Surowce kluczowe, strategiczne i krytyczne. Polityka Surowcowa (Nr 4). Str.: 6]
Na liście kluczowych surowców znajdują się surowce, które są podstawą funkcjonowania polskiego przemysłu, a ich krajowe zasoby są wystarczające do zaspokojenia krajowego popytu. Na liście znajdują się również surowce wykorzystywane na dużą skalę, które są niezbędne do zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego kraju, stabilności przemysłu i rolnictwa, których jest niewiele. Lista surowców strategicznych przedstawia surowce deficytowe dla polskiej gospodarki, które są ważne dla tworzenia i rozwoju nowych technologii i przyszłej gospodarki – wskazuje autor artykułu, twierdząc jednocześnie – Lista surowców krytycznych odnosi się do europejskiej listy surowców krytycznych, która uwzględnia trudności w dostępie do tych surowców, uwarunkowane sytuacją polityczną.
Opracowane listy surowców są zmienne w zależności od kierunków rozwoju kraju i aktualnego zapotrzebowania i wymagają stałej aktualizacji. Lista surowców ważnych dla polskiej gospodarki, przygotowana przez ekspertów, została przygotowana na podstawie aktualnej sytuacji na rynku surowcowym, z uwzględnieniem prognozy krótkoterminowej.
Zapotrzebowanie na 14 z 18 kluczowych surowców musi być w 100% pokryte z importu. W przypadku 3 surowców (gaz ziemny, ropa naftowa, platyna), import w pokryciu zapotrzebowania krajowego szacowany jest na poziomie powyżej 80%. Tylko w przypadku siarki kopalnej udział importu wynosi 0%, gdyż jej zapotrzebowanie jest w pełni pokrywane przez produkcję kopalni Ociek. Istnieje jednak ryzyko zaprzestania produkcji z powodów ekonomicznych lub w wyniku wyczerpania złoża.
Niewątpliwie wśród analizowanych surowców krytycznych ropa naftowa i gaz ziemny mają największe znaczenie gospodarcze. Popyt na nie powinien wkrótce wyraźnie wzrosnąć (zwłaszcza na gaz ziemny).
Wykaz surowców krytycznych powinien wzrastać wraz z rozwojem gospodarczym i technologicznym kraju i nie ma innego sposobu na pozyskanie surowców krytycznych niż przywóz w tym czasie. Opracowanie i wdrożenie dokumentu strategicznego, jakim jest Polityka Surowcowa Państwa, pozwoli na zabezpieczenie dostępności i dostaw surowców ze źródeł krajowych i zagranicznych. Ważnym jego punktem jest również aktualizacja listy surowców ważnych dla gospodarki kraju oraz ciągła analiza gospodarki pod względem surowcowym.
