Unia celna jest to umowa handlowa, na mocy której grupa krajów pobiera od reszty świata wspólny zestaw taryf, przyznając jednocześnie wolny handel między sobą. Jest to częściowa forma integracji gospodarczej, która oferuje krok pośredni pomiędzy strefami wolnego handlu (które pozwalają na wzajemny wolny handel, ale nie mają wspólnego systemu taryfowego) a wspólnymi rynkami (które oprócz wspólnych taryf umożliwiają również swobodny przepływ zasobów, takich jak kapitał i siła robocza, pomiędzy państwami członkowskimi). Strefa wolnego handlu ze wspólnymi taryfami jest unią celną.
Od dawna uznaje się, że bariery taryfowe generalnie zmniejszają ilość wymiany handlowej między krajami. W większości przypadków to ograniczenie handlu chroni niektórych producentów krajowych, ale przekłada się również na wyższe koszty dla konsumentów zarówno w kraju importującym, jak i eksportującym. Wiele rządów próbuje rozwiązać ten problem poprzez ochronę politycznie uprzywilejowanych producentów przy jednoczesnym obniżeniu kosztów dla konsumentów. Unia celna, wraz z innymi formami częściowej integracji gospodarczej, oferuje jeden ze sposobów na osiągnięcie tej równowagi.
W strefach wolnego handlu kilka krajów zgadza się na zniesienie barier taryfowych na towary drugiej strony w nadziei, że każde z nich osiągnie przynajmniej tyle samo korzyści z handlu, ile ma do czynienia ze stratami dla niektórych producentów krajowych. Jedną z wad podejścia opartego na strefach wolnego handlu jest brak wspólnych zewnętrznych taryf celnych. Ponieważ kraje te mogą różnić się pod względem barier taryfowych przedstawianych światu zewnętrznemu, importerzy zawsze będą woleli, aby ich materiały były przewożone przez kraje o niskich taryfach, nawet jeśli koszty paliwa, pracy lub inne są wyższe.
Podczas gdy wspólne taryfy zewnętrzne nakładane przez unię celną pozwalają uniknąć problemu marnotrawstwa w żegludze, nie rozwiązują one problemu marnotrawstwa produkcji, problemu określanego czasem jako przekierowanie handlu. Weźmy na przykład kraj, który pobiera określoną taryfę od wszystkich innych krajów za dany towar; jeśli handel w ogóle ma miejsce, to w idealnym przypadku będzie to towar wyprodukowany przez producenta zagranicznego o najniższych kosztach. Wymiana handlowa nie będzie tak duża, jak miałaby miejsce, gdyby w ogóle nie było taryfy, a zbyt duża część towaru może być produkowana w kraju po wyższych kosztach, ale przynajmniej dodatkowe towary zakupione od producenta zagranicznego będą produkowane efektywnie. Jednak poprzez selektywne obniżanie taryf celnych dla partnerów w strefie wolnego handlu lub unii celnej, kraj pochodzenia może pozwolić producentom partnera na sprzedaż towaru po niższej cenie, nawet jeśli koszty produkcji partnera są wyższe niż zewnętrznego. Efektem netto jest ograniczenie handlu z wydajnym, tanim producentem. Zwiększony wolumen handlu w unii celnej jest czasami określany jako tworzenie handlu.
Inne formy integracji gospodarczej obejmują wspólne rynki, związki gospodarcze i federacje. Wspólne rynki umożliwiają swobodny przepływ siły roboczej, kapitału i innych zasobów produkcyjnych poprzez zmniejszenie lub wyeliminowanie wewnętrznych taryf celnych na towary oraz poprzez stworzenie wspólnego zestawu taryf zewnętrznych. Związki gospodarcze ściśle koordynują krajową politykę gospodarczą swoich państw członkowskich. Federacje (takie jak Szwajcarska Federacja Związków Zawodowych) koordynują politykę za pośrednictwem agencji federalnej. Przykładami unii celnych są Zollverein, dziewiętnastowieczna organizacja utworzona przez kilka niemieckich krajów związkowych pod pruskim przywództwem oraz Unia Europejska, która była unią celną w pewnym momencie jej rozwoju, ale później osiągnęła pełną integrację gospodarczą jako wspólny rynek. (Patrz również handel międzynarodowy).
