Szarą strefa, zwana również gospodarką podziemną (po angielsku: underground economy, also called shadow economy), transakcje dotyczące towarów lub usług, które nie zostały zgłoszone rządowi, a zatem są poza zasięgiem organów podatkowych i regulacyjnych. Termin ten może odnosić się albo do działalności nielegalnej, albo do działalności zwykle legalnej, wykonywanej bez zabezpieczenia wymaganych licencji i płacenia podatków. Przykładami legalnej działalności w szarej strefie są niezgłoszone dochody z samozatrudnienia lub barterowe. Działalność nielegalna obejmuje handel narkotykami, handel kradzionymi towarami, przemyt, nielegalne gry hazardowe i oszustwa.
Do niezgłoszonej działalności gospodarczej dochodzi zazwyczaj, gdy nadmierne podatki, regulacje, kontrola cen lub monopole państwowe zakłócają wymianę handlową. Nieuznawanie lub nieegzekwowanie praw własności prywatnej i porozumień umownych może również sprzyjać podziemnej działalności gospodarczej. Pomiar podziemnej gospodarki jest trudny, ponieważ z definicji jej działalność nie jest ujęta w żadnych rejestrach rządowych. Jej wielkość można ekstrapolować na podstawie badań reprezentacyjnych i audytów podatkowych lub oszacować na podstawie statystyk dotyczących krajowej rachunkowości i siły roboczej. Ponieważ szara strefa gospodarki jest wrażliwa na wahania w gospodarkach światowych i krajowych, jej wielkość może ulec zmianie, na przykład w czasie recesji, rosnąc lub kurczyć się w odpowiedzi na zwiększone kary za uchylanie się od płacenia podatków.
Motywacja uczestników
Ludzie pracują w szarej strefie z różnych powodów. Pracodawcy mogą mieć zachęty, takie jak unikanie opłat rządowych i wymogów licencyjnych, zaangażowanie związków zawodowych i płacenie podatków od wynagrodzeń. Większość robotników wykonujących pracę w szarej strefie robi to w celu uzupełnienia ich głównego nurtu pracy, który często zapewnia świadczenia, takie jak opieka zdrowotna i emerytury, a także widoczne źródło dochodu, jeżeli pracownik powinien przyciągnąć uwagę władz. To nierejestrowane oświetlenie księżycowe jest szczególnie rozpowszechnione w krajach europejskich, gdzie posiadanie drugiej pracy jest często nielegalne. W Stanach Zjednoczonych praca poza książką jest często motywowana chęcią uniknięcia podatków dochodowych i zwiększenia dochodu.
Niektóre osoby pracujące w szarej strefie nie mają głównego nurtu zatrudnienia. Większość z nich to osoby, którym brakuje umiejętności, sieci społecznych lub dokumentacji niezbędnej do uzyskania pracy w głównym nurcie gospodarki. Miejsca pracy zajmowane przez te osoby, z których wiele to imigranci nieposiadający dokumentów, często płacą poniżej ustawowej płacy minimalnej i nie przestrzegają rządowych standardów bezpieczeństwa i higieny pracy. Niektóre osoby pracujące w pełnym wymiarze godzin w szarej strefie, posiadające umiejętności techniczne poszukiwane na rynku, wybierają ten rodzaj pracy, ponieważ praca ta może być bardziej opłacalna niż praca w głównym nurcie gospodarki. Trzecia kategoria pracowników preferuje pracę w szarej strefie ze względu na wolność osobistą, jaką daje praca tymczasowa, nieregularna.
Kwestie etyczne
To, czy szara strefa jest postrzegana jako szkodliwa czy pomocna, zależy od wartości i filozofii politycznej. Ci, którzy patrzą na państwo jako na gwaranta uczciwych płac i praktyk pracy, postrzegają rozwój szarej strefy jako główne zagrożenie dla dobrobytu społecznego. Niepłacenie podatków z tego sektora zmniejsza środki finansowe dostępne na programy socjalne, a pracownicy nie korzystają z ochrony prawnej przysługującej pracownikom głównego nurtu. Firmy z głównego nurtu mogą narzekać na nieuczciwą konkurencję ze strony przedsiębiorstw działających w szarej strefie, które nie muszą płacić podatków lub płacy minimalnej. Tam, gdzie istnieje znacząca podziemna działalność gospodarcza, jak w budownictwie, standardy płac całej branży mogą zostać obniżone w szerokim regionie.
Szara strefa (slang)
Widmowy” rynek papierów wartościowych, zanim trafią do emisji publicznej. Tworzą go niezwiązani z emisją wyspecjalizowani maklerzy. Wśród jego przykładów można wymienić:
- akcje łączonych spółek przed zakończeniem fuzji,
- akcje, być może wymienione za papiery dłużne, które zostaną wyemitowane w ramach restrukturyzacji,
- duża emisja obligacji przed ustaleniem oprocentowania.
Transakcje zawierane są pod warunkiem dojścia emisji do skutku, co oznacza, że jeżeli do niej nie dojdzie, transakcje są anulowane. W rezultacie przedmiotem obrotu w szarej strefie są oczekiwania. Niekiedy szara strefa może rozpowszechniać informacje o prawdopodobnej przyszłej wartości papierów wartościowych, które mogą zdenerwować uczestników transakcji.
