Banknoty i monety euro weszły do obiegu w 2002 r., ale przygotowania do ich wprowadzenia rozpoczęły się już na początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku. 7 lutego 1992 r. w Maastricht podpisano Traktat o Unii Europejskiej. Traktat określa kompetencje Europejskiego Banku Centralnego oraz rządów i banków centralnych dwunastu państw strefy euro w dziedzinie emisji gotówkowej euro. Wyłączne prawo do zatwierdzania emisji banknotów w strefie euro ma EBC, natomiast fizycznie mogą je emitować zarówno EBC, jak i krajowe banki centralne. Sam EBC nie realizuje operacji gotówkowych, w związku z czym wprowadzaniem banknotów do obiegu, ich wycofywaniem, obsługą i przechowywaniem zajmują się krajowe banki centralne.
Ilość banknotów w obiegu wykazywana jest w bilansach EBC i krajowych banków centralnych w określonych proporcjach, niezależnie od tego, w którym kraju banknoty te faktycznie się znajdują. Ustalenie liczby banknotów w konkretnym kraju byłoby zresztą niemożliwe, choćby z uwagi na ich nierejestrowany przepływ w ruchu turystycznym.
Bicie monet euro leży w kompetencji rządów krajowych, których działania koordynuje Komisja Europejska w Brukseli. Rządy państw strefy euro, będące prawnymi emitentami monet, odpowiadają za ich wzory, parametry techniczne i fizyczną emisję. Natomiast EBC co roku zatwierdza planowane nakłady, a także prowadzi niezależną ocenę jakości bitych monet.
Emisja i obieg banknotów euro
Europejski Bank Centralny i banki centralne strefy euro mają prawo do emisji banknotów euro. W praktyce fizyczne wprowadzenie i wycofanie banknotów (i monet) euro leży wyłącznie w gestii krajowych banków centralnych. Sam EBC nie posiada departamentu kasowego i nie przeprowadza żadnych operacji gotówkowych. Jeśli chodzi o monety euro, ich prawnymi emitentami są kraje strefy euro, a Komisja Europejska koordynuje wszystkie działania w tym zakresie.
Europejski Bank Centralny nadzoruje działalność krajowych banków centralnych i inicjuje prace nad harmonizacją obsługi gotówkowej w strefie euro. Krajowe banki centralne zapewniają natomiast właściwe funkcjonowanie systemów dystrybucji pieniądza w swoich krajach. Wprowadzają one banknoty i monety do obiegu za pośrednictwem systemu bankowego oraz, na mniejszą skalę, za pośrednictwem sektora detalicznego. EBC nie mógł tego zrobić, ponieważ nie dysponuje odpowiednim zapleczem organizacyjnym i technicznym (jednostki dystrybucji i obsługi banknotów, sejfy, skrytki bankowe itp.).
Od czasu wprowadzenia euro liczba banknotów w obiegu stale rośnie. Banknoty o niskich i średnich nominałach są najczęściej używane do codziennych płatności. Wyższe nominały wykorzystywane są głównie do gromadzenia oszczędności i płacenia za drogie zakupy.
Obieg banknotów poza strefą euro
Nie tylko mieszkańcy strefy euro korzystają z banknotów euro. Jest to waluta międzynarodowa, a więc niektóre z tych banknotów wychodzą poza strefę euro i tam pozostają. Szacuje się, że od 20-25% do 25% banknotów euro w obiegu (pod względem wartości) znajduje się poza tą strefą, głównie w regionach sąsiadujących. Wzrost popytu na banknoty euro był szczególnie silny w krajach Europy Wschodniej nienależących do UE, gdy w 2008 r. wybuchł kryzys finansowy, a ich waluty traciły na wartości w stosunku do euro. Banknoty te nadal znajdują się w obiegu i można stwierdzić, że są one nadal w posiadaniu osób spoza strefy euro.
Cykl obiegu gotówki
Banknoty w gospodarce podążają pewną drogą. Banki komercyjne zamawiają je w bankach centralnych, a następnie wprowadzają do obiegu za pośrednictwem bankomatów. Ludzie wydają banknoty w sklepach i innych punktach sprzedaży detalicznej, które następnie deponują te banknoty w bankach. Banki i inne podmioty zajmujące się obsługą gotówki albo zwracają banknoty do swojego banku centralnego, albo ponownie wprowadzają je do obiegu po sprawdzeniu ich autentyczności i jakości obiegowej. Pełny cykl jest przedstawiony w formie animacji:
Organizacja podaży pieniądza gotówkowego jest różna w poszczególnych krajach, w zależności od takich czynników jak np:
- struktura banku centralnego, w tym jego sieć oddziałów
- banki komercyjne i ich sieci oddziałów
- obowiązujące przepisy
- zwyczaje płatnicze społeczeństwa
- infrastruktura przewozu gotówki na danym rynku
- warunki geograficzne oraz historia i tradycje danego kraju.
Pomimo tych różnic Eurosystem nadal dąży do większej harmonizacji usług gotówkowych świadczonych przez banki centralne strefy euro, prowadząc jednocześnie konsultacje z zainteresowanymi stronami (w tym z bankami komercyjnymi, firmami eskortującymi i innymi podmiotami zajmującymi się obsługą gotówki) zarówno na szczeblu krajowym, jak i europejskim. Pełniejsza harmonizacja i integracja pozwoli wszystkim zainteresowanym stronom na czerpanie większych korzyści ze wspólnej waluty.
Dobry pieniądz czy zły?
By ludzie mieli zaufanie do pieniądza, banknoty muszą być autentyczne i wysokiej jakości. Dlatego też krajowe banki centralne strefy euro sprawdzają, czy banknoty są autentyczne i nadają się do ponownego użycia maszynowego.
