Zasady rachunkowości

Zasady rachunkowości – zbiór wiążących zasad, procedur i standardów, które są stosowane w praktyce, tak aby dostarczane informacje na temat majątku firmy, działalności gospodarczej i wyników finansowych były kompletne, przejrzyste, wiarygodne i użyteczne.

OPIS

Podstawowe zasady rachunkowości to usankcjonowane przepisami prawa oraz powszechnie akceptowane zasady i logika stojące za standardami rachunkowości. Stanowią one bazę do tworzenia w przedsiębiorstwie polityki rachunkowości.

Zasady rachunkowości to zbiór reguł oraz norm znajdujących zastosowanie w praktyce, w celu dostarczenia informacji o sytuacji majątkowej przedsiębiorstwa z perspektywy ex post. Rzetelna, jasna i pełna informacja o sytuacji majątkowej przedsiębiorstwa, decyduje o wiarygodności i pozycji danej firmy na rynku. Większość zasad rachunkowości zawartych jest w I rozdziale Ustawy o rachunkowości z dnia 29 września 1994 roku.

Zasady rachunkowości to reguły (wytyczne) dotyczące prowadzenia ksiąg rachunkowych oraz sporządzania i prezentacji sprawozdań finansowych. Ich uniwersalność wynika z teorii i metodyki rachunkowości oraz pożądanych cech jakościowych sprawozdań finansowych. Zasady rachunkowości nie mają jednak charakteru normatywnego, chyba że zostały włączone do odpowiednich aktów prawnych.

PODZIAŁ ZASAD

Wszystkie zasady rachunkowości mogą zostać podzielone na trzy zasadnicze grupy: uniwersalne, podstawowe (nadrzędne) i szczegółowe (podrzędne).

Zasady uniwersalne są powszechnie stosowane w rachunkowości we wszystkich krajach niezależnie od ustroju politycznego i systemu gospodarcze­go. Zasady podstawowe i szczegółowe mogą być określane i wprowadzane do praktyki gospodarczej w zależności od rozwiązań przyjętych w regulacjach prawnych danego kraju lub zastosowania międzynarodowych rozwiązań, np. Mię­dzynarodowych Standardów Rachunkowości.

Zasady uniwersalne

Do uniwersalnych zasad podstawowych stosowanych w rachunkowości zalicza się:

• zasadę dwustronnego (podwójnego) zapisu – zgodnie z nią, każda operacja gospodarcza jest ewidencjonowana na co najmniej dwóch różnych kontach, po dwóch różnych stronach i w identycznej wartości na stronach różnych kont;
• zasadę periodyzacji – czyli zasadę okresowych sprawozdań finansowych, zakłada podział zdarzeń gospodarczych na przedziały czasowe, których dotyczą (oznacza ona ujmowanie działalności jednostek w wyznaczonych jednostkach czasu, np. rok obrotowy czy okres sprawozdawczy);
• zasadę podmiotowości – polega na prowadzeniu rachunkowości w jednostkach gospodarczych określonych nazwą i wyodrębnionych pod względem majątkowym, organizacyjnym i prawnym, nie można księgować danej operacji w dwóch różnych podmiotach gospodarczych.

Zasady podstawowe (nadrzędne)

Do zasad podstawowych w rachunkowości zaliczamy:

• zasadę kontynuacji (ciągłości) działania – zgodnie z nią zakłada się, że jednostka gospodarcza będzie kontynuowała swoją działalność w dającej się przewidzieć przyszłości oraz w niezmienionym istotnie zakresie;
• zasadę memoriałową – polegającą na ujęciu w księgach rachunkowych oraz sprawozdaniu finansowym ogółu operacji gospodarczych dotyczących danego okresu. W księgach rachunkowych jednostki należy ująć wszystkie osiągnięte przychody i obciążające ją koszty dotyczące danego roku obrotowego, niezależnie od terminu ich spłaty^;
• zasadę kasową – polegającą na zaliczaniu do przychodów danego okresu tylko tych przychodów, które nastąpiły w wyniku rzeczywistego wpływu środków pieniężnych do kasy lub na rachunek bankowy przedsiębiorstwa. To samo dotyczy poniesionych kosztów, a więc ujmowania w księgach danego okresu sprawozdawczego tylko tych kosztów, które są związane z rzeczywistą wypłatą środków pieniężnych. Zasada ta jest czasami stosowana w niektórych przepisach podatkowych. Nie ma natomiast zastosowania przy prowadzeniu ksiąg rachunkowych.;
• zasadę współmierności przychodów i kosztów ich uzyskania – polegającą na tym, że koszty poniesione w celu osiągnięcia określonych przychodów muszą być ujęte w księgach rachunkowych w tym samym okresie rozrachunkowym, co osiągnięte przychody. Dotyczy to głównie kosztów bezpośrednich, np. kosztów wytworzenia sprzedanych wyrobów;
• zasadę ciągłości – nakazującą przyjęte w przedsiębiorstwie zasady (politykę) rachunkowości stosować w sposób ciągły. Zasada ta zapewnia porównywalność informacji zawartych w sprawozdaniach finansowych za kolejne lata obrotowe;
• zasadę ostrożnej wyceny – nakazującą wyceniać zasoby majątkowe jednostki i źródła ich pochodzenia tak, aby nie spowodować zniekształcenia wyniku finansowego;
• zasadę przewagi treści nad formą – polegającą na prezentowaniu zgromadzonej w rachunkowości informacji zgodnie z rzeczywistością (treścią ekonomiczną), nawet wtedy kiedy jest to sprzeczne z wymogami formalnymi;
• zasadę istotności – według której wszystkie zdarzenia wpływające znacząco na działalność i sytuację finansową jednostki powinny być wykazane w sprawozdaniu finansowym. Jeśli natomiast ich waga jest nieznaczna, można je księgować w sposób uproszczony i pomijać w sprawozdaniu, o ile nie zniekształca to obrazu sytuacji majątkowo-finansowej danego podmiotu gospodarczego;
• zasadę prawdziwego i rzetelnego obrazu – zobowiązującą jednostki gospodarcze do wykazywania w księgach rachunkowych operacji gospodarczych zgodnie z ich treścią i rzeczywistością ekonomiczną tak, aby sprawozdanie finansowe zapewniało rzetelne i realistyczne przedstawienie sytuacji majątkowej i finansowej, wyniku finansowego oraz rentowności jednostki.

Zasady szczegółowe (podrzędne)

Do najniżej umieszczonej w hierarchii zasad rachunkowości grupy możemy zaliczyć:

• zasadę porównywalności sprawozdań – nazywaną też zasadą pomiaru pieniężnego, mówiącą, że księgi rachunkowe prowadzi się w języku polskim i w walucie polskiej. Dotyczy to również sporządzania sprawozdań finansowych, co daje możliwość ich porównywania;
• zasadę terminowości i aktualności – wymagającą wykorzystywania najświeższej dostępnej informacji;
• zasadę wiarygodności – zabraniającą uprzedzeń czy nadmiernego subiektywizmu w ocenie faktów;
• zasadę dokumentacji – polegającą na tym, że wszelkie zdarzenia, jakie wystąpiły w przedsiębiorstwie muszą być udokumentowane;
• zasadę kompletności – wymagającą sporządzenie pełnej, a nie wybiórczej dokumentacji;
• zasadę jasności – nazywaną także zasadą zrozumiałości lub przejrzystości, wymagającą przedstawienia danych w sposób przejrzysty i zrozumiały;
• zasadę wyceny majątku w oparciu o „koszt historyczny” – ułatwiającą rzetelne przedstawienie sytuacji przedsiębiorstwa, wyrażonej wartościowo.

Podstawowe zasady i koncepcje rachunkowości

Podstawowe idee oraz ekonomiczna logika stojąca za standardami rachunkowości. W stopniu, w jakim występuje zbieżność rozwiązań, zwłaszcza w systemach konkurencyjnej gospodarki wolnorynkowej, są one zwykle w pewnej formie powszechnie akceptowane. Do podstawowych, nienaruszalnych zasad należą:

Podłożem dla podstawowych zasad rachunkowości są jeszcze bardziej abstrakcyjne ramy pojęciowe rachunkowości. Należy podkreślić, że podstawowe zasady rachunkowo- ści są szerokie i pozostawiają sporo miejsca na indywidualną interpretację. Występują pomiędzy nimi również pewne nieuchronne, wymagające kompromisu, sprzeczności – jak na przykład pomiędzy zasadą współmierności przychodów i kosztów, a zasadą ostrożnej wyceny.

Podobnie też różne kraje – posiadające własne tradycje, system prawny oraz strukturę przemysłu – opierają się na odrębnych standardach rachunkowości przy tworzeniu swoich praw. (Należy zwrócić szczególną uwagę na mylący fakt, że w Stanach Zjednoczonych termin ogólnie przyjęte zasady rachunkowości – ang. generally accepted accounting principles – odnosi się do konwencji i wymogów prawa, czyli do tego, co w innych krajach nazywa się standardami rachunkowości.)