Analiza kosztów i korzyści, w rządowym planowaniu i budżetowaniu, próba zmierzenia korzyści społecznych proponowanego projektu w kategoriach pieniężnych i porównania ich z kosztami. Procedura, która jest równoważna z praktyką biznesową analizy kosztów i budżetowania, została po raz pierwszy zaproponowana w 1844 r. przez francuskiego inżyniera A.-J.-E.-J. Dupuita. Została ona poważnie zastosowana dopiero w 1936 r. w amerykańskiej ustawie o ochronie przeciwpowodziowej, która wymagała, aby korzyści z projektów ochrony przeciwpowodziowej przewyższały ich koszty.
Stosunek kosztów do korzyści jest określany poprzez podzielenie prognozowanych korzyści programu przez prognozowane koszty. Ogólnie rzecz biorąc, program o wysokim stosunku korzyści do kosztów będzie miał pierwszeństwo przed innymi programami o niższym stosunku korzyści. Ustalenie tego stosunku jest jednak trudnym zadaniem ze względu na szeroki zakres zmiennych. Należy wziąć pod uwagę zarówno czynniki ilościowe, jak i jakościowe, zwłaszcza w przypadku programów społecznych. Na przykład, wartość pieniężna domniemanych korzyści z danego programu może być pośrednia, niematerialna lub przewidywana w odległej przyszłości. Czynnik czasu musi być brany pod uwagę przy szacowaniu kosztów, zwłaszcza przy planowaniu długoterminowym. Zmienne stopy procentowe, wiązanie funduszy i zakłócenie normalnych przepływów pieniężnych muszą być czynnikami w analizie, jeśli ma zostać określony dokładny stosunek kosztów do korzyści.
Od lat 60. ubiegłego wieku analizy kosztów i korzyści są wykorzystywane we wszystkich aspektach planowania i budżetowania przez rząd, od programów, które mogą być analizowane z dość dużą dokładnością, takich jak wodociągi, po programy, które wymagają dużej ilości subiektywnych danych, takich jak nakłady wojskowe. Krytycy analizy kosztów i korzyści argumentują, że ograniczenie wszystkich korzyści do warunków pieniężnych jest niemożliwe, a ilościowy, ekonomiczny standard nie jest odpowiedni do podejmowania decyzji politycznych.
