Troll patentowy, nazywany również jednostką niepraktyczną lub jednostką nieprodukującą (NPE – ang. nonpracticing entity or nonproducing entity), pejoratywny termin oznaczający spółkę, występującą najczęściej w amerykańskim przemyśle informatycznym, która wykorzystuje portfel patentów nie do wytwarzania produktów, lecz wyłącznie do pobierania opłat licencyjnych lub rozliczeń za naruszenie patentu od innych spółek. Termin „troll patentowy” pojawił się pod koniec lat dziewięćdziesiątych w odniesieniu do trolli w norweskich bajkach ludowych, które dokładnie pobierają opłaty od podróżnych przejeżdżających przez mosty.
Wykorzystanie patentu do pobierania pieniędzy od innych firm poprzedziło wynalezienie komputera. Amerykański wynalazca George Selden jest często wymieniany jako wczesny przykład trolla patentowego. W latach 1903-1911 Selden, który nigdy nie zbudował samochodu, wykorzystywał swój patent na samochód do pobierania opłat licencyjnych od innych firm motoryzacyjnych. W informatyce seria orzeczeń w amerykańskich sądach w latach 90. ułatwiła opatentowanie oprogramowania i metod obliczeniowych. Za tymi orzeczeniami poszła rosnąca liczba patentów, niektóre z nich były krytykowane jako zbyt szerokie i w ten sposób były łatwo nadużywane przez trolle patentowe. Także Stany Zjednoczone tradycyjnie miały system, w którym pierwsza osoba, która wynalazła produkt, była uprawniona do patentu; w większości innych krajów pierwszą osobą, która złożyła wniosek o patent jest ta, która go otrzymała. Tak więc w systemie amerykańskim ktoś, kto wynalazł produkt, ale ani go nie opatentował, ani nie wytworzył, mógł wnieść pozew przeciwko późniejszemu wynalazcy, który odniósł większy sukces w wytwarzaniu i opatentowaniu tego samego produktu. W 2011 roku Stany Zjednoczone przeszły na system „od początku do końca”, rozwój, który, jak się spodziewano, może ograniczyć działalność trolli patentowych, choć na pewno nie wyeliminować ich.
NPE odrzucają termin „troll patentowy” i twierdzą, że faktycznie chronią system, zapewniając właścicielom patentów należne im nagrody pieniężne. Z drugiej strony, krytycy twierdzą, że NPE działają jak drań na przemysł informatyczny. Ponieważ większość pozwów patentowych jest załatwiana poza sądem, a obie strony podpisują umowy o nieujawnianiu warunków, nie wiadomo, ile takie działania kosztują amerykańską gospodarkę. Jednak na podstawie spadku wartości akcji firm po ich pozwaniu przez NPE obliczono, że inwestorzy stracili około 500 mld dolarów na opatentowaniu trolli w latach 1990-2010.
Wzrost liczby trolli patentowych doprowadził do praktyki zwanej „patentowaniem obronnym”, w której firmy gromadzą portfele patentów, by chronić się przed pozwami sądowymi. Na przykład, w 2011 roku, firma Google ogłosiła plany zakupu telefonu komórkowego firmy Motorola Mobility. Jako kluczowy czynnik przy zakupie Google wymienił chęć wykorzystania tysięcy patentów firmy Motorola do ochrony własnego mobilnego systemu operacyjnego Android przed ewentualnymi pozwami sądowymi.
