Kartel, stowarzyszenie niezależnych firm lub osób fizycznych w celu wywierania pewnego rodzaju ograniczającego lub monopolistycznego wpływu na produkcję lub sprzedaż towarów. Najczęstsze ustalenia mają na celu regulację cen lub produkcji lub podział rynków. Członkowie kartelu zachowują swoją odrębną tożsamość i niezależność finansową, jednocześnie angażując się we wspólną politykę. Mają oni wspólny interes w wykorzystywaniu pozycji monopolisty, którą połączenie pomaga utrzymać. Połączenia kartelowe powstały co najmniej już w średniowieczu, a niektórzy pisarze twierdzą, że znaleźli dowody na istnienie karteli nawet w starożytnej Grecji i Rzymie.
Głównym uzasadnieniem tworzenia karteli jest zazwyczaj ochrona przed “rujnującą” konkurencją, która, jak się twierdzi, powoduje, że zyski całej branży są zbyt niskie. Kartelizacja ma zapewnić sprawiedliwy podział całego rynku pomiędzy wszystkie konkurujące ze sobą firmy. Najczęstsze praktyki stosowane przez kartele w celu utrzymania i wzmocnienia monopolistycznej pozycji swojej branży obejmują ustalanie cen, przydział kwot sprzedaży lub wyłącznych obszarów sprzedaży i działalności produkcyjnej między członkami, gwarancję minimalnego zysku dla każdego członka oraz porozumienia dotyczące warunków sprzedaży, rabatów, zniżek i warunków.
Skutkiem karteli jest cena dla konsumenta wyższa od ceny konkurencyjnej. Kartele mogą również podtrzymywać nieefektywne przedsiębiorstwa w danej branży i uniemożliwiać wprowadzanie oszczędnościowych rozwiązań technologicznych, które prowadziłyby do obniżenia cen. Chociaż kartel ma tendencję do ustalania stabilności cen tak długo, jak długo trwa, zazwyczaj nie trwa ona długo. Powody są dwojakie. Po pierwsze, podczas gdy każdy członek kartelu chciałby, aby pozostali członkowie utrzymali porozumienie, każdy członek jest również zmotywowany do jego zerwania, zazwyczaj poprzez obniżenie ceny nieco poniżej ceny kartelu lub poprzez sprzedaż znacznie wyższej produkcji. Po drugie, nawet w mało prawdopodobnym przypadku utrzymania porozumienia przez członków kartelu, obniżki cen przez nowych uczestników lub przez istniejące przedsiębiorstwa, które nie uczestniczą w kartelu, będą stanowić zagrożenie dla kartelu.
W Niemczech kartel, często wspierany i egzekwowany przez rząd, był najbardziej rozpowszechnioną formą monopolistycznej organizacji w dzisiejszych czasach. Niemieckie kartele to zazwyczaj horyzontalne połączenia producentów-przedsiębiorstw, które okazują się towarami konkurencyjnymi. Silnym bodźcem do tworzenia karteli była rosnąca chęć niemieckiego przemysłu do dominacji na rynkach zagranicznych w dekadzie przed I wojną światową. Ochrona taryfowa utrzymywała wysokie ceny krajowe, umożliwiając firmom sprzedaż za granicą ze stratą.
Międzynarodowe porozumienia kartelowe, zazwyczaj między firmami posiadającymi monopolistyczną pozycję we własnych krajach, zostały po raz pierwszy zawarte w okresie między I i II wojną światową. Większość takich karteli, zwłaszcza tych, w których partnerami były firmy niemieckie, została rozwiązana w czasie II wojny światowej, ale niektóre z nich nadal istniały. Później podjęto pewne kroki w dziedzinie chemii i w dziedzinach pokrewnych, aby ożywić niektóre ze starych porozumień kartelowych.
Jeden z karteli, Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową (OPEC), przetrwał jako silny podmiot globalny. Utworzony w latach sześćdziesiątych OPEC stał się bardzo skuteczny w latach siedemdziesiątych, kiedy to niemal czterokrotnie zwiększył cenę ropy naftowej. Chociaż porozumienia między jego członkami od czasu do czasu ulegały załamaniu, niewielu ekonomistów kwestionuje fakt, że OPEC pozostaje skutecznym kartelem, ponieważ kontroluje dostawy i opłaty, niekiedy ponad dwukrotnie wyższe od tych, które ekonomiści uważają za konkurencyjne ceny ropy. Jego długowieczność może wynikać z faktu, że OPEC jest połączeniem rządów, a nie korporacji.
