Gospodarka otwarta, w gospodarce politycznej to stopień, w jakim transakcje niekrajowe (import i eksport) mają miejsce i wpływają na wielkość i wzrost gospodarki krajowej. Stopień otwartości jest mierzony rzeczywistą wielkością zarejestrowanego importu i eksportu w ramach gospodarki narodowej, znaną również jako wskaźnik Impex. Miara ta jest obecnie wykorzystywana przez większość ekonomistów politycznych w analizie empirycznej wpływu i konsekwencji handlu na sytuację społeczno-gospodarczą kraju.
Pochodzenie otwartości gospodarczej (ang. Origins of Economic Openness)
Pojęcie otwartości ekonomicznej po raz pierwszy pojawiło się w literaturze porównawczej gospodarki politycznej na początku lat osiemdziesiątych. Jednak, jako pojęcie, otwartość ekonomiczna ma znacznie dłuższą historię, szczególnie w dziedzinie ekonomii międzynarodowej. W rzeczywistości historia badania przyczyn i skutków otwartej gospodarki sięga XVIII wieku i zajmuje ważne miejsce w twórczości klasycznych ekonomistów, takich jak Adam Smith i David Ricardo. Ci klasyczni ekonomiści byli zaniepokojeni konsekwencjami handlu międzynarodowego dla gospodarki krajowej, a także pozytywnymi i negatywnymi skutkami wolnego handlu. Pierwotnie analiza skupiała się na wymianie towarowej i kursach walutowych, obecnie zaś skupia się bardziej na konsekwencjach otwartości gospodarczej na krajowe systemy gospodarcze jako takie.
Otwartość w gospodarce istnieje od czasów spadków liberalizmu gospodarczego i rozwoju przemysłowego w drugiej połowie XIX wieku. Na przykład, urodzony w Wielkiej Brytanii historyk ekonomii Angus Maddison w 1995 r. doniósł, że w latach 1973-1992 wzrost wielkości światowego handlu wynosił 3,4% (średnio) w latach 1870-1913 i 3,7%. W tym samym czasie jednak ceny (stałe dolary z 1990 r.) wzrosły 12 razy. Ponadto, w tym okresie na całym świecie gwałtownie wzrosła liczba krajów, których to dotyczyło. Jednocześnie spadały koszty pracy, więc nastąpiło przesunięcie lokacji przemysłu i dominował liberalizm gospodarczy (lub wolny handel), co oznaczało, że krajowy wzrost gospodarczy stał się bardziej zależny od ruchów na rynku światowym. I odwrotnie, ale jednocześnie nastąpiła demokratyzacja, choć na różnych falach w czasie, co zmieniło rolę państwa w większości krajów. Rezultatem tych zmian było powstanie państwa opiekuńczego, a także idei ekonomii dobrobytu. Wzajemne oddziaływanie to znalazło się u podstaw badań ekonomistów politycznych nad skutkami otwartości gospodarczej. Niektórzy autorzy obawiali się efektu wypierania wydatków publicznych jako szkodliwego dla gospodarki narodowej i jej konkurencyjnego charakteru. Inni argumentowali, że ekonomia dobrobytu jest ważniejsza od państwa opiekuńczego. W tej opinii korzystny wpływ handlu międzynarodowego i związanej z nim działalności krajowej przeważałby i wytwarzałby dobrobyt w kategoriach redystrybucji dochodów, zamożności w kategoriach wyższego poziomu produktu krajowego brutto (PKB) na mieszkańca oraz dobrobytu w ogóle.
Otwartość gospodarcza i rozwój
W tabeli przedstawiono pewne wskaźniki porównawcze w odniesieniu do otwartości i zmian społeczno-gospodarczych. Została ona dostosowana na podstawie raportu Maddison’s Monitoring the World Economy 1820-1992 (1995). Dane w tabeli zostały obliczone w następujący sposób: Impex = import + eksport/PKB w ujęciu procentowym; Wzrost Gospodarczy = roczna zmiana w ujęciu procentowym; Nierówność = udział w dochodzie 20 procent populacji.
| Otwartość gospodarcza 1980 | Otwartość gospodarcza: 1998 | Wzrost gospodarczy: 1970 r | Wzrost gospodarczy: 1998 | Nierówność: 1960 r | Nierówność: 1989 r | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Członkowie OECD | 70,5 | 76,4 | 5.2 | 2.6 | 46,9 | 40,6 |
| Europa Środkowo-Wschodnia | 65,4 | 92,2 | 6,8 | -4,2 | 38,5 | 46,9 |
| Azja Południowo-Wschodnia | 110,8 | 117,1 | 7.4 | 5.2 | 49,2 | 45,1 |
| Ameryka Łacińska | 53,5 | 63,7 | 5.2 | 3.8 | 59,6 | 52,7 |
| Afryka Subsaharyjska | 71,2 | 67,8 | 4.6 | 2.5 | 45,6 | 49,0 |
| średnia | 74,3 | 83,4 | 5.8 | 1,95 | 47,9 |
Poziomy te, z wyjątkami, są na ogół podobne w odniesieniu do otwartości gospodarczej. W związku z tym można by oczekiwać wyższego poziomu wzrostu gospodarczego prawie wszędzie i pewnego zmniejszenia nierówności w większości regionów. Tak jednak nie jest. Handel międzynarodowy rzeczywiście łączy dany kraj z gospodarką światową. Nie zmniejsza on jednak jego poziomu zamożności i nie zawsze prowadzi do większego wzrostu gospodarczego i nierówności w dochodach. Literatura wyjaśnia ten słaby związek, wskazując z jednej strony na czynniki demograficzne i geograficzne, a z drugiej na czynniki polityczne.
