Nadzór Bankowy – instytucja monitorująca działalność swoich banków komercyjnych, której głównym celem jest zapewnienie stabilności i bezpieczeństwa sektora bankowego, a także tworzenie i kontrola standardów ostrożnościowych skierowanych do banków.
Nadzór bankowy polega na możliwości arbitralnego wejścia do działalności instytucji wykonujących czynności bankowe przez właściwy organ państwowy. Nadzór bankowy działa w interesie klientów banku, zapewniając przestrzeganie przez banki prawa bankowego i innych przepisów chroniących klientów, w celu zapewnienia bezpieczeństwa depozytów bankowych.
Nadzór bankowy w krajach Unii Europejskiej prowadzony jest przez banki centralne lub specjalne urzędy współpracujące z bankami centralnymi. Ze względu na brak jednolitości w instytucjonalizacji nadzoru bankowego w poszczególnych krajach oraz trudności związane z kontrolowaniem działalności międzynarodowej, powołano Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego. Instytucja ta opracowała Podstawowe Zasady Nadzoru Bankowego, które w wielu krajach są akceptowane jako wzór dla regulacji prawnych w tym zakresie.
Funkcje nadzoru bankowego
Nadzór bankowy spełnia cztery podstawowe funkcje, którymi są:
- Funkcja licencyjna – dopuszczanie do działalności bankowej odpowiednich osób i kapitału, tak aby bank mógł być traktowany jako instytucja zaufania publicznego. W procesie tym wydawane jest zezwolenie na utworzenie banku i zmiany w statucie, a także weryfikacja właścicieli i kierownictwa banku. Funkcja ta ogranicza dostęp do podmiotów, które nie spełniają kryteriów ustawowych i kapitału z nielegalnego lub nieujawnionego źródła.
- Funkcja kontrolna, tj. analiza sytuacji finansowej banków, a w szczególności identyfikacja podstawowych zagrożeń w ich funkcjonowaniu. Funkcja ta jest realizowana poprzez analizę sprawozdawczości finansowej i kontroli bezpośrednio w bankach. Pojęcie kontroli obejmuje badanie zgodności istniejącego państwa i porównywanie go z państwem pożądanym, określanie poziomu głównych rodzajów ryzyka bankowego oraz przedstawianie jednostce kontrolowanej wyników tych badań.
- Funkcja regulacyjna, tj. określenie zasad funkcjonowania banków poprzez ustanowienie minimalnych standardów bezpieczeństwa, tzw. nadzorczych regulacji ostrożnościowych. W tym zakresie istnieją standardy ilościowe i jakościowe mające na celu ograniczenie ryzyka płynności, kredytowego, rynkowego i operacyjnego ponoszonego przez banki.
- Funkcja dyscyplinarna, tj. podejmowanie działań prewencyjnych, a w warunkach konkretnego ryzyka także naprawczych, z wykorzystaniem sankcji wobec banków. Wykonywanie tej funkcji oznacza, że w przypadkach określonych prawem, nadzór bankowy może stosować środki nadzoru administracyjnego (sankcje i zalecenia) zarówno w odniesieniu do instytucji, jak i osób odpowiedzialnych za nieprawidłowości.
Nadzór bankowy w Polsce
Nadzór bankowy w Polsce prowadzony był w latach 1998-2007 przez Komisję Nadzoru Bankowego (KNB), której przewodniczył Prezes Narodowego Banku Polskiego (NBP), a w jej skład wchodzili przedstawiciele głównych organów (przedstawiciele Prezydenta RP, Ministra Finansów, Prezesa Bankowego Funduszu Gwarancyjnego, Przewodniczącego Komisji Papierów Wartościowych i Giełd, Generalnego Inspektora Nadzoru Bankowego). Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym z dniem 1 stycznia 2008 r. kompetencje Komisji Nadzoru Bankowego zostały przejęte przez Komisję Nadzoru Finansowego (KNF). Ze względu na procesy przenikania się sektorów rynku finansowego, nadzór zintegrowany obejmuje ten sektor:
sektor bankowy
Kapitał,
Ubezpieczenie,
Emerytura,
a także:
- dodatkowy nadzór nad konglomeratami finansowymi,
- nadzór nad instytucjami pieniądza elektronicznego,
- nadzór nad instytucjami płatniczymi i biurami usług płatniczych,
- nadzór nad spółdzielczymi kasami oszczędnościowo-kredytowymi.
Celem zastąpienia Komisji Nadzoru Bankowego Komisją Nadzoru Finansowego było usprawnienie działalności instytucji nadzorczej poprzez zapewnienie integralności, lepszego przepływu informacji na temat rynku finansowego i podmiotów podlegających kontroli. Zintegrowany nadzór znacznie ogranicza powielanie struktur i działalności instytucji. Model zintegrowany został również opracowany w celu jasnego określenia odpowiedzialności za właściwe wdrożenie nadzoru nad rynkiem finansowym. Po wdrożeniu ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym zlikwidowano Komisję Papierów Wartościowych i Giełd, Komisję Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych, a z dniem 31 grudnia 2007 r. zaprzestano działalności Komisji Nadzoru Bankowego i Głównego Inspektoratu Nadzoru Bankowego.
Podmiotowy zakres nadzoru bankowego
Nadzór bankowy prowadzony przez KNF sprawowany jest przez banki zagraniczne oraz oddziały i przedstawicielstwa banków zagranicznych, które mają swoją siedzibę w Polsce. W porozumieniu z zagranicznym organem nadzoru bankowego, jeżeli jest to przewidziane w umowie międzynarodowej lub na zasadzie wzajemności, Komisja może również sprawować nadzór nad oddziałami i przedstawicielstwami banków krajowych za granicą.
