Cykl koniunkturalny to sytuacja gospodarcza w długim okresie, polegająca na wahaniach omawianych miar ekonomicznych opartych na rosnącej krzywej trendu wzrostu gospodarczego. Miarami tymi mogą być takie wartości, jak PKB, nakłady inwestycyjne lub dochody ludności, ale także zatrudnienie wynikające bezpośrednio z boomu, relacji eksport-import, a nawet zyski przedsiębiorstw. Dobre warunki ekonomiczne charakteryzują się wzrostem dochodu narodowego, wysokim poziomem zatrudnienia, dobrymi stosunkami handlowymi i równowagą makroekonomiczną. Z drugiej strony złe warunki gospodarcze charakteryzują się spadkiem lub stagnacją dochodu narodowego, spadkiem poziomu zatrudnienia oraz spadkiem handlu zagranicznego.
Podstawową miarą ilustrującą wzrost gospodarczy jest tempo zmiany sumy krańcowych towarów i usług oraz ich jakości wyrażone w formie pieniężnej, średnio na osobę na rok. Istnieją trzy rodzaje wzrostu gospodarczego:
- wzrost gospodarczy równomierny– charakteryzuje się stałym tempem wzrostu;
- wzrost gospodarczy przyspieszony– charakteryzuje się przyspieszonym wzrostem w kolejnych latach tempa wzrostu PKB;
- wzrost gospodarczy malejący– charakteryzuje się powolnym wzrostem PKB w kolejnych latach.
Cykle koniunkturalne są zjawiskiem stosunkowo nowym, zaczęły pojawiać się w gospodarkach zachodnich (brytyjskim i amerykańskim), jednak należy odróżnić cykl koniunkturalny od wcześniejszych zjawisk o podobnych objawach, takich jak wahania wskaźników ekonomicznych w gospodarkach opartych na rolnictwie itp. .
Współczesny cykl koniunkturalny
Po II wojnie światowej klasyczny czterofazowy cykl biznesowy przekształcił się w cykl dwufazowy. Obejmuje fazę spadku (recesji) i fazę wzrostu (ekspansji). Recesja ma miejsce, gdy realny PKB i jego stopy wzrostu wahają się w ciągu najbliższych dwóch kwartałów. Osłabiona stopa realnego PKB generuje wiele negatywnych skutków, takich jak spadek popytu na pracę, pożyczek i działalności inwestycyjnej; wzrasta bezrobocie, a zyski przedsiębiorców maleją. Deficyt budżetowy rośnie. Przyspieszony wzrost realnego PKB powoduje spadek stopy bezrobocia i wzrost zatrudnienia. Rosną zyski, inwestycje i popyt na kredyty. Częstotliwość współczesnego cyklu koniunkturalnego jest wyższa niż w cyklu klasycznym, który trwał średnio 10–11 lat. Często występuje względny spadek aktywności gospodarczej, natomiast absolutny spadek aktywności gospodarczej jest bardzo rzadki.
Cechy cyklu koniunkturalnego
- długość trwania
- przełom
- fazy i ich proporcje
- amplituda wahań
- intensywność wahań
Wahania koniunktury
- trendy lub zmiany długoterminowe
- wahania sezonowe – związane ze zmianami aktywności gospodarczej w różnych porach roku
- cykliczne wahania charakteryzują się przejściową recesją i ożywieniem w gospodarce
- wahania losowe – zmiany wynikające z występowania zjawisk losowych, takich jak katastrofy, strajki
- cykle polityczne powstają w wyniku interwencji władz, które po objęciu władzy wprowadzają zmiany, które nie sprzyjają ożywieniu sytuacji gospodarczej, natomiast w miarę zbliżania się wyborów wprowadzają zmiany ożywiające sytuację gospodarczą w celu uzyskania elektoratu
- cykle konsumpcyjne – zmiany popytu konsumpcyjnego wynikające z powtarzającego się zakupu dóbr trwałego użytku dla gospodarstw domowych co kilka lat
- cykle specjalne – wahania w produkcji żywych świń i z pewną regularnością, np. wyniki demograficzne powstające przy urodzeniach wysokich i niskich
Fazy
Cykl koniunkturalny obejmuje cztery kolejne fazy. Należą do nich: ożywienie, szczyt, kryzys i dno. Ożywienie i kryzys są dynamiczne, oznaczają wzrost (spadek) „pozytywnych” miar dla gospodarki, automatycznie – spadek (wzrost) w „negatywnych” miarach. Na przykład ożywienie oznacza wzrost PKB, podczas gdy bezrobocie spada, podczas gdy kryzys oznacza wzrost bezrobocia, spadek wydatków przedsiębiorstw itp. Góra i dół to fazy statyczne, w których wskaźniki pozostają wysokie (niskie). Ta prezentacja faz cyklu koniunkturalnego jest oczywiście dużym uproszczeniem, ale daje jasny obraz problemu.
Rodzaje
Cykle koniunkturalne, w zależności od ich częstotliwości (okres od początku do końca cyklu), dzielą się na:
- sezonowe – cykl roczny, który odzwierciedla sezonowe wahania aktywności gospodarczej w obszarach takich jak turystyka i rolnictwo. Można uznać, że te cykle są najbardziej regularne.
- krótkie (Kitchina) – cykle trwające od dwóch do czterech lat, obejmujące wahania miar, takich jak ceny, zapasy w przedsiębiorstwach.
- średnie – obejmująca cykle Juglara trwające 8–10 lat, opisujące wahania bezrobocia, PKB, bezrobocia i inflacji oraz cykle Kuźneta trwające 15–25 lat, które wynikają z kumulacji czynników produkcji (inwestycji, migracji).
- długie- trwające 40- 60 lat cykle Kondratiewa, będące wynikiem ważnych odkryć i innowacji (np. maszyna parowa- elektryczność- energia słoneczna).
Przyczyny wahań koniunkturalnych
- skłonność do oszczędności i gromadzenia dóbr;
- obniżony popyt konsumpcyjny;
- użytkowanie wynalazków;
- nadmierny przyrost mocy wytwórczych w okresie ożywienia;
- wykorzystanie mnożników, akceleratorów;
- oczekiwania konsumentów i przedsiębiorców.
