Popyt i podaż (ang. demand and supply), w ekonomii, relacja między ilością towaru, który producenci chcą sprzedać po różnych cenach (podaż), a ilością, którą konsumenci chcą kupić (popyt). Jest to główny model ustalania cen stosowany w teorii ekonomii. Cena towaru jest określana poprzez interakcję podaży i popytu na rynku. Powstała w ten sposób cena jest określana jako cena równowagi i stanowi porozumienie między producentami i konsumentami towaru. W stanie równowagi ilość towaru dostarczonego przez producentów jest równa ilości wymaganej przez konsumentów.
Krzywa popytu
Ilość żądanego towaru zależy od jego ceny i potencjalnie od wielu innych czynników, takich jak ceny innych towarów, dochody i preferencje konsumentów oraz efekty sezonowe. W podstawowej analizie ekonomicznej wszystkie czynniki, z wyjątkiem ceny towaru, są często utrzymywane na stałym poziomie; analiza obejmuje następnie zbadanie relacji między różnymi poziomami cen i maksymalną ilością, która potencjalnie byłaby kupowana przez konsumentów po każdej z tych cen. Kombinacje cenowo-ilościowe mogą być wykreślone na krzywej, znanej jako krzywa popytu, z ceną przedstawioną na osi pionowej i ilością przedstawioną na osi poziomej. Krzywa popytu jest prawie zawsze nachylona w dół, co odzwierciedla chęć konsumentów do zakupu większej ilości towaru po niższych cenach. Każda zmiana czynników niecenowych spowodowałaby zmianę krzywej popytu, podczas gdy zmiany ceny towaru można prześledzić wzdłuż stałej krzywej popytu.
Krzywa podaży
Ilość towaru, który jest dostarczany na rynek, zależy nie tylko od ceny, jaką można uzyskać za ten towar, ale także od potencjalnie wielu innych czynników, takich jak ceny produktów zastępczych, technologia produkcji oraz dostępność i koszty pracy i innych czynników produkcji. W podstawowej analizie ekonomicznej analiza podaży polega na zbadaniu relacji między różnymi cenami a ilością potencjalnie oferowaną przez producentów po każdej cenie, przy czym wszystkie inne czynniki mogą mieć wpływ na cenę. Te kombinacje cenowo-ilościowe mogą być wykreślone na krzywej, zwanej krzywą podaży, z ceną przedstawioną na osi pionowej i ilością przedstawioną na osi poziomej. Krzywa podaży jest zazwyczaj nachylona do góry, odzwierciedlając gotowość producentów do sprzedawania większej ilości produkowanego przez nich towaru na rynku o wyższych cenach. Każda zmiana czynników innych niż cenowe spowodowałaby zmianę krzywej podaży, podczas gdy zmiany ceny towaru można prześledzić wzdłuż stałej krzywej podaży.
Równowaga rynkowa
Zadaniem rynku jest zrównanie popytu i podaży za pomocą mechanizmu cenowego. Jeśli kupujący chcą kupić więcej towaru niż jest dostępny po obowiązującej cenie, będą mieli tendencję do oferowania wyższej ceny. Jeżeli chcą kupić mniej, niż jest dostępne po obowiązującej cenie, dostawcy będą oferować niższe ceny. Istnieje zatem tendencja do dążenia do ceny równowagi. Ta tendencja znana jest jako mechanizm rynkowy, a wynikająca z niej równowaga pomiędzy podażą i popytem nazywana jest równowagą rynkową.
Wraz ze wzrostem ceny zwykle zwiększa się oferowana ilość, a skłonność konsumentów do zakupu towaru zwykle maleje, ale zmiany te niekoniecznie są proporcjonalne. Miarę reakcji podaży i popytu na zmiany cen nazywamy elastycznością cenową podaży lub popytu, obliczoną jako stosunek procentowej zmiany ilości podaży lub popytu do procentowej zmiany ceny. Zatem jeśli cena towaru obniży się o 10 procent, a sprzedaż towaru wzrośnie o 20 procent, wówczas elastyczność cenowa popytu na ten towar będzie wynosić 2.
Popyt na produkty, które mają łatwo dostępne substytuty, będzie prawdopodobnie elastyczny, co oznacza, że będzie bardziej wrażliwy na zmiany ceny produktu. Wynika to z faktu, że konsumenci mogą łatwo zastąpić towar innym, jeśli jego cena wzrośnie. Popyt na dany produkt może być nieelastyczny, jeżeli nie ma bliskich substytutów i jeżeli wydatki na ten produkt stanowią jedynie niewielką część dochodów konsumenta. Przedsiębiorstwa mające do czynienia ze stosunkowo nieelastycznym popytem na swoje produkty mogą zwiększyć swój całkowity dochód poprzez podniesienie cen; przedsiębiorstwa mające do czynienia z elastycznym popytem nie mogą tego zrobić.
Analiza podaży i popytu może być zastosowana do rynków towarów i usług końcowych lub do rynków pracy, kapitału i innych czynników produkcji. Może ona być stosowana na poziomie przedsiębiorstwa lub branży albo na poziomie zsumowanym dla całej gospodarki.
