Społeczeństwo oparte na dobrowolnej wymianie własności kontraktowej jest systemem swobodnej współpracy i pokojowych stosunków międzyludzkich. Z drugiej strony istnieje porządek hegemoniczny, który arbitralnie ustanawia prawa i obowiązki innych – podmiotów – i tym samym wprowadza relacje oparte na agresji i korzyści jednej ze stron konfliktu.
Umowa, która jest zobowiązaniem do wykonywania pewnych działań, jest dziś najczęstszą formą współpracy między ludźmi. Jako konstrukcja społeczna nie ogranicza się jedynie do notarialnie potwierdzonych pisemnych umów i obietnic przewidzianych w kodeksach prawnych. Proste umowy są powszechnymi decyzjami ludzi dotyczącymi przyszłych działań – np. zgoda uczniów mieszkających razem na wprowadzenie tygodniowego rozkładu zmywania naczyń, wypożyczenie kosiarki do trawy sąsiadowi, a nawet prosta prośba kolegi o zrobienie kawy w pracy.
Ten rodzaj relacji, jaki tworzy umowa, jest w zasadzie antynomią działań wojennych i agresji, ponieważ wymaga zgody obu stron umowy na podjęcie zobowiązania. W przypadku agresywnego zachowania, jeden uczestnik korzysta z przewagi siły nad innym, co w efekcie jest poszkodowane. Działania takie polegają na pozbawieniu jednej ze stron określonych towarów lub zmuszeniu jej do wykonania określonych czynności, bez zwrotu poniesionych przez nią kosztów. Ma to być przeniesienie, w którym prawa uczestników są asymetryczne (jedna ze stron jest pozbawiona prawa wyboru).
Umowa, która stanowi relację symetryczną pod względem praw jej stron, pociąga za sobą również pewne koszty. Jednakże z uwagi na potrzebę uzyskania zgody obu stron umowy, uzgodniony przez nie restytucja ma objąć te strony. Pokrycie kosztów w ramach umowy daje zatem zarówno korzyść (jak w przypadku agresji), jak i uciążliwość zwrotu kosztów poniesionych przez drugą stronę (co odróżnia umowę od agresji). Z powodu tych niedogodności umowy są krytykowane jako oparte na eksploatacji. W przeciwieństwie do agresywnych działań, tutaj strona, która cierpi z powodu nieprzyjemności, zgadza się na to, zwracając koszty drugiej strony zgodnie z umową.
Społeczeństwa o pewnej ciągłości kulturowej i pokojowej postawie opierają się bardziej na porozumieniach umownych niż na stosowaniu przemocy. Są to społeczności kontraktowe, a nie hegemoniczne (tzn. takie, w których dominują asymetryczne relacje suwerenności jednej grupy nad drugą). Należy zauważyć, że wszystkie poprzednie społeczeństwa były mieszanką omawianych relacji symetrycznych i asymetrycznych, pomimo bogatej przeszłości postulatów ideologów pragnących zrealizować tylko jeden z tych porządków.
W nowoczesnych gospodarkach krajów o wysokim poziomie rozwoju cywilizacyjnego własność jest przedmiotem dobrowolnego nawiązania symetrycznych stosunków umownych. Uważa się ją za uzasadnioną wyłączną kontrolę i korzystanie z określonego zasobu przez jedną osobę (lub grupę osób, które podzielają tę kontrolę i korzystanie w uprzednio uzgodniony sposób).
Legitymizacja własności oznacza, że nie została ona nabyta w drodze przemocy, lecz jedną z dwóch metod:
- przez pierwotne przywłaszczenie towarów, których nikt wcześniej nie mógł lub nie chciał posiadać,
- w wyniku dobrowolnego, a zatem umownego, przeniesienia tego mienia przez jego poprzedniego prawowitego posiadacza.
W związku z tym odpowiedzialność jasno określa ramy współpracy. Z jednej strony umożliwia ona ludziom swobodne działanie w ramach tego, co uważa się za ich własne, a z drugiej strony chroni ich własność przed asymetryczną, tj. agresywną, ingerencją innych. Oznacza to zatem konieczność współpracy ograniczonej dobrowolnością kontraktową. W opisanych wyżej warunkach każda wspólna działalność wymaga przekonania obu stron, że jest ona dla nich korzystna.
Taka budowa społeczeństwa sprzyja korzystnym dla jego członków stosunkom handlowym, zamiast oddzielać uprzywilejowaną elitę od reszty społeczności na podstawie asymetrycznych relacji władzy. Pozwala również każdemu człowiekowi na utrzymanie obszaru prywatnego, dostępnego tylko dla niego samego i dla tych, na wjazd do niego. Zapewnia to intymność niezbędną dla zdrowego rozwoju jednostki i jej rodziny. Efekt ten jest niezależny od motywów, którymi kierują się uczestnicy dobrowolnej wymiany dóbr. Jeśli ich celem jest czysto osobisty zysk finansowy i nie są zainteresowani losem innych osób, muszą zaoferować coś, czego potrzebują innym, zgadzając się na wymianę. W ten sposób, aby otrzymać zapłatę, muszą wyprodukować i przekazać ludziom produkt, który będzie stanowił ich zysk.
Podstawowym aspektem porządku gospodarczego własności prywatnej, który ma zasadnicze znaczenie dla funkcjonowania gospodarki, jest jego efekt: kalkulacja ekonomiczna. W prostszy sposób jest to porównanie przez ludzi aktywnych na rynku ich potrzeb i możliwości ich realizacji (np. koszty pracy, nabycie czynników produkcji itp.). Takie porównanie nie jest zawarte w prostej operacji księgowania zestawień przychodów i wydatków, ale jest procesem koordynacji współpracy całego społeczeństwa, uwzględniającym wszystkie koszty i korzyści każdego uczestnika wymiany handlowej.
W przypadku asymetrycznej relacji opartej na agresji, niemożliwe staje się zbilansowanie właściwych (tj. kosztów) wszystkich uczestników rynku – ponieważ są oni zmuszeni zrezygnować ze swoich stanowisk zamiast się na nie zgodzić, szacując oczekiwane korzyści z rezygnacji. Kalkulacja ekonomiczna zostaje zastąpiona przez autokratyczny, stronniczy sąd, który ustala, co warto poświęcić, aby uzyskać to, czego chce zniewalający człowiek (lub grupa elitarna). Efektem zniesienia umownego porządku własności staje się siła subiektywnych wycen pojedynczego hegemona lub grupy rządzącej – realizowanych w skrajnej formie w formie dyktatury. W takim systemie wszystko, czego chcą rządzący, jest „opłacalne”, niezależnie od rzeczywistych kosztów społecznych, które podmioty muszą ponieść – czy tego chcą, czy nie.
