Standard złota (System waluty złotej, ang. gold standard lub parytet złota) jest to system monetarny, w którym standardową jednostką walutową jest stała ilość złota lub jest utrzymywana według wartości stałej ilości złota. Waluta jest swobodnie wymienialna w kraju lub za granicą na stałą ilość złota w przeliczeniu na jednostkę waluty.
W międzynarodowym systemie standardowym dla złota, złoto lub waluta wymienialna na złoto po stałej cenie jest używana jako środek płatniczy w płatnościach międzynarodowych. W takim systemie kurs wymiany złota między krajami jest stały; jeżeli kurs wymiany wzrośnie powyżej lub spadnie poniżej stałego kursu menniczego o więcej niż koszt wysyłki złota z jednego kraju do drugiego, to do czasu powrotu kursu do oficjalnego poziomu pojawiają się duże wpływy lub wypływy złota. Te „spustowe” ceny nazywane są punktami złota.
Historia systemu waluty złotej (Gold standard)
Standard złota po raz pierwszy został wprowadzony w życie w Wielkiej Brytanii w 1821 roku. Do tego czasu srebro było głównym światowym metalem monetarnym; złoto od dawna było używane nieregularnie do produkcji monet w tym czy innym kraju, ale nigdy jako pojedynczy metal referencyjny, czy standard, do którego wszystkie inne formy pieniądza były koordynowane lub dostosowywane. Przez następne 50 lat reżim bimetaliczny złota i srebra był używany poza Wielką Brytanią, ale w latach siedemdziesiątych XIX wieku Niemcy, Francja i Stany Zjednoczone przyjęły standard złota monometalicznego, a wiele innych krajów poszło w jego ślady. Zmiana ta nastąpiła, ponieważ ostatnie odkrycia złota w zachodniej Ameryce Północnej uczyniły go bardziej obfitym. W pełnym standardzie złota, który obowiązywał do 1914 roku, złoto można było kupować lub sprzedawać w nieograniczonych ilościach po stałej cenie w przeliczeniu na jednostkę masy metalu.
Panowanie pełnego standardu złota było krótkie, trwało tylko od lat 70. do wybuchu I wojny światowej. W czasie tej wojny prawie w każdym kraju stosowano nieprzerobiony pieniądz papierowy lub ograniczenia w eksporcie złota. Do 1928 r. standard złota został jednak praktycznie przywrócony, chociaż z powodu względnego niedoboru złota większość krajów przyjęła standard wymiany złota, w którym uzupełniały one swoje rezerwy złota w banku centralnym walutami (dolarami i funtami brytyjskimi), które były wymienialne na złoto po stabilnym kursie wymiany. Standard wymiany złota załamał się jednak ponownie w czasie Wielkiego Kryzysu lat 30-tych XX wieku i do 1937 roku ani jedno państwo nie pozostało na pełnym poziomie standardu złota.
Stany Zjednoczone ustaliły jednak nową minimalną cenę dolara dla złota, które ma być używane do kupna i sprzedaży przez zagraniczne banki centralne. To działanie, znane jako „wiązanie” ceny złota, stanowiło podstawę do przywrócenia po II wojnie światowej międzynarodowego standardu złota; w tym powojennym systemie większość kursów wymiany była wiązana albo z dolarem amerykańskim, albo ze złotem. W 1958 r. przywrócono rodzaj standardu złota, w którym główne kraje europejskie zapewniły swobodną wymienialność swoich walut na złoto i dolary w płatnościach międzynarodowych. Jednak w 1971 r. zmniejszające się rezerwy złota i rosnący deficyt w jego bilansie płatniczym doprowadziły do tego, że Stany Zjednoczone zawiesiły swobodne wymienianie dolarów na złoto po stałych kursach wymiany do wykorzystania w płatnościach międzynarodowych. Międzynarodowy system walutowy opierał się odtąd na dolarze i innych walutach papierowych, a oficjalna rola złota w światowej wymianie była na końcu.
Zalety i wady złotego standardu
Zalety standardu złota polegają na tym, że (1) ogranicza on uprawnienia rządów lub banków do powodowania inflacji cenowej poprzez nadmierną emisję papierowej waluty, chociaż istnieją dowody na to, że jeszcze przed I wojną światową władze monetarne nie zakontraktowały podaży pieniądza, gdy kraj ten doświadczał odpływu złota, oraz (2) stwarza on pewność w handlu międzynarodowym poprzez zapewnienie stałego schematu kursów walutowych.
Wadą standardu złota jest to, że (1) może nie zapewniać wystarczającej elastyczności w podaży pieniądza, ponieważ podaż nowo wydobytego złota nie jest ściśle związana z rosnącym zapotrzebowaniem gospodarki światowej na współmierną podaż pieniądza, (2) kraj może nie być w stanie odizolować swojej gospodarki od depresji lub inflacji w pozostałej części świata, oraz (3) proces dostosowawczy dla kraju z deficytem płatniczym może być długi i bolesny, gdy tylko nastąpi wzrost bezrobocia lub spadek tempa ekspansji gospodarczej.
