Słowniczek, dzięki któremu dowiesz się, jak drukowane są banknoty. Praktyczne wyjaśnienia z opisami technik drukowania, bezpieczeństwem banknotów, tajemniczymi terminami.
Produkcja banknotu obejmuje kilka etapów, z których każdy odgrywa ważną i niepowtarzalną rolę. Należą do nich: produkcja odpowiednio zabezpieczonego papieru; wybór farby; stosowanie odpowiednich technik drukowania. Wszystko to ma ogromny wpływ na końcowy wynik, tj. Bezpieczeństwo, jakość i estetykę banknotu. Nie ma wątpliwości, że banknot jest specyficzną pracą drukarską. Z jednej strony musi być doskonale chroniony przed możliwymi próbami podrabiania, trwały i praktyczny, z drugiej strony jest na swój sposób wizytówką kraju, dlatego też powinien się podobać.
Proces produkcji banknotów, oprócz korzystania z najnowszych zabezpieczeń i zaawansowanych technologii, wykorzystuje również tradycyjne, nawet historyczne techniki drukowania.
Aby lepiej zrozumieć tę wyjątkową sztukę – połączenie kilku dziedzin rzemiosła i sztuki, przygotowaliśmy Słowniczek poniżej.
A – M
Antykseryczne tło – tło, którego zadaniem jest ochrona dokumentów przed kopiowaniem za pomocą kolorowych kopiarek i skanerów. Ochrona ta polega na włączeniu do dokumentu pola zawierającego bardzo cienkie linie, które po skopiowaniu łączą się ze sobą, aby uzyskać wyraźniejszy rysunek niż oryginał.
Akcept – potwierdzenie przez klienta lub osobę upoważnioną zgodności wydruku próbnego i kopii drukowanej z projektem lub oryginałem.
Broki – zabezpieczenia wprowadzane do masy papierniczej w postaci małych krążków o specjalnych cechach (np. kolor, blask w UV).
Cylindryczne sito formujące – podstawowy element maszyny papierniczej – wykonany z metalowej siatki, uformowanej w kształcie walca z wytłoczonymi znakami. Na ekranie formującym odbywa się proces rysowania papieru, w miejscach wytłoczonych znaków powstaje znak wodny.
Diapozytyw – pozytywny obraz wykonany na przezroczystym podłożu, służący m.in. do wykonywania form offsetowych.
Druk irysowy – wymaga użycia płynnych przejść kolorów poprzez drukowanie kilkoma atramentami umieszczonymi w poszczególnych sektorach jednego kałamarza. Rezultatem jest rysunek wykonany z kolorów, które zmieniają się w siebie.
Drukowność -zestaw właściwości podłoża z zadrukowanego papieru, na styku papier / farba, wpływający na jakość druku, polegający na zachowaniu powierzchni, w tym odporności na pylenie, zrywanie powierzchni, stabilności wymiarowej i gładkości decydujących o przyjęciu optymalnej ilości tuszu i jego ustalenie w wymaganym czasie, wynikające z prędkości drukowania.
Efekt kątowy – zabezpieczenie polegające na wprowadzeniu w ornament rysunku, który jest widoczny pod odpowiednio dobranym kątem obserwacji.
Farba zmienna optycznie – farba zmieniająca swój kolor w zależności od kąta obserwacji.
Folia dyfrakcyjna transparentna – przezroczysta folia ze znakami holograficznymi, zabezpieczająca wpis.
Forma drukowa – układ elementów drukujących i niedrukujących na różnego rodzaju podłożach (np.: stal, aluminium, miedź ). Służy do przenoszenia obrazu na zadrukowywane podłoże przy użyciu farb drukarskich.
Galwanizernia (potocznie w PWPW S.A. galwano) – wydział na którym w PWPW S.A. wykonywane są formy drukowe stalorytnicze.
Gravostar – urządzenie sterowane komputerowo służące do grawerowania (głowicą diamentową) obrazów na cylindrach wklęsłodrukowych.
Hologram – optyczny znak bezpieczeństwa należy do grupy zmiennych optycznie. Do jego produkcji wykorzystywane są najnowsze osiągnięcia optyki, zwłaszcza laserowej. Może być nakładany na gorąco, w postaci samoprzylepnych etykiet na samodestrukcyjną powierzchnię i jako przezroczysta folia laminująca.
Ink jet – to nowoczesna technika drukowania (nie należy do żadnej z powyższych grup) polegająca na natryskiwaniu barwnika na podłoże za pomocą odpowiednich dysz. Technika jest identyczna z powszechnie używanymi drukarkami atramentowymi. Stosowany w Polskich Zakładach Drukarskich S.A. przy produkcji taśm akcyzowych.
Karta technologiczna – dokument zawierający opis procesu technologicznego, uwzględniający rodzaj wykonywanych czynności, zastosowanych maszyn, urządzeń i materiałów; określa pracochłonność i parametry jakościowe.
Mikrodruk – zabezpieczenie polegające na nadrukowaniu na dokument bardzo małego tekstu lub symboli (widocznych nieuzbrojonym okiem jako linia, ramka lub tło) o wielkości pozostającej na granicy możliwości zreprodukowania oraz wydrukowania.
N – Z
Nitka zabezpieczająca zawarta w strukturze papieru – nitka metalowa, z tworzyw sztucznych lub tworzyw sztucznych metalizowanych wprowadzona do masy papierniczej. Może być umieszczona całkowicie wewnątrz papieru lub częściowo na jego powierzchni a częściowo wewnątrz – okienkowa.
Numeracja na bloczkach znaczkowych – drukuje się ją na maszynie RADUS SV350 potocznie nazywanej “Reksio”. Maszyna numeruje pojedyncze bloczki techniką typograficzną.
Numeracja OCR-B1 – numeracja umożliwiająca elektroniczny odczyt.
Odbitka sztukowa
Kompletna odbitka 1 sztuki banknotu lub innego druku, wykonana takimi samymi technikami druku jak planowany nakład, przygotowana w celu jej akceptacji przez Klienta.
Offset (z ang.) – to technika drukowania należąca do grupy technik płaskich. Jego początki sięgają litografii (z języka greckiego), wynalezionej na przełomie XVIII i XIX wieku i użytej po raz pierwszy w 1796 roku przez A. Senefeldera. Formą do druku offsetowego jest płyta (zwykle aluminiowa) z nałożoną warstwą światłoczułą. Obraz na płycie jest tworzony przez naświetlenie wcześniej przygotowanego rysunku na kliszy fotograficznej (diapozytywne) i odpowiednie chemiczne traktowanie tej płyty. Podczas drukowania forma drukarska jest zwilżana wodą. Elementy drukujące formy mają właściwości oleofilowe (przyjmują farbę i odpychają wodę), natomiast elementy niedrukujące są hydrofilowe (pochłaniają wodę i nie przyjmują farby). Nadruk z takiej formy drukarskiej jest tworzony na cylindrze pośrednim, który jest pokryty specjalnym materiałem gumowym, a następnie obraz jest drukowany na papierze. Z tego powodu technika offsetowa nazywana jest drukiem pośrednim.
Płaski druk – technika druku; w druku płaskim elementy drukujące i niedrukujące formy drukowej znajdują się na tym samym poziomie. Do technik płaskich należą: litografia, offset i światłodruk.
Płyta nyloprintowa – płyta z tworzywa sztucznego, z wypukłymi elementami drukującymi odpowiadającymi elementom rysunkowym (forma do druku typooffsetowego).
Płytka stalorytnicza – płytka, na której artysta rytownik rytuje ręcznie rysunek będący potem drukowany techniką stalorytniczą. Stanowi materiał wyjściowy do wykonania form drukowych stalorytniczych.
Płyty presensybilizowane – płyty o odpowiednio przygotowanej powierzchni, pokryte przez producenta warstwą kopiującą, wrażliwe na promieniowanie. Wykonane są z nich formy offsetowe i chemograficzne.
Przygotowanie sita formującego -jest skomplikowaną i wieloetapową operacją. Na podstawie projektu tworzona jest macierz i przeciw-macierz. Następnie za pomocą matrycy i przeciw-matrycy wzór znaku wodnego jest wytłaczany na metalowej siatce.
Recto-verso – obraz utworzony z precyzyjnie dopasowanych elementów po obu stronach dokumentu.
Rotograwiura (z franc.) – wklęsłodruk – należy do grupy technik wklęsłych. Została wynaleziona w roku 1890 przez K. Klica, na bazie – znanych już w XVI w. – akwaforty i akwatinty. Formę drukowaną w tej technice stanowi miedziany lub stalowy cylinder o wygrawerowanym (współcześnie maszynowo) rysunku. Druk odbywa się na rotacyjnej maszynie rotograwiurowej. Po nałożeniu farby drukarskiej (o rzadkiej konsystencji) na cylinder, jej nadmiar usuwany jest za pomocą rakla (noża zbierającego, ściśle przylegającego ostrzem do powierzchni cylindra formowego) opierającego się na wyższych (niedrukujących) elementach formy. Farba pozostaje w elementach niższych (drukujących), skąd przez docisk cylindra drukowego zostaje przeniesiona na papier. Dzięki uzyskiwanym efektom wysokiego nasycenia kolorów oraz ze względu na trwałość formy drukowej, rotograwiura jest stosowana do wysokonakładowego druku wysokiej klasy (np. znaczków pocztowych i czasopism).
Rozety – obraz utworzony z cienkich linii jedno- lub różnokolorowych zamknięty w obszarze figury geometrycznej.
Staloryt – to technika druku wklęsłego, wprowadzona około 1820 r. przez K. Heatha jako kontynuacja grawerowania miedziorytów – wywodząca się z technik złotniczych, znanych od około połowy XV wieku. Obecnie wygląda na to, że dopiero pierwszy etap przygotowania formy drukarskiej odbył się ponad sto osiemdziesiąt lat temu. Zaczyna się od rysunku (zgodnie z projektem) na stalowej płycie wykonanej przez artystę-rytownika. Tak utworzona stalowa matryca do grawerowania jest prawdziwym dziełem sztuki. Kolejnym etapem jest utwardzenie takiej płyty i wykonanie jej (w przypadku druku stempla) – poprzez naciśnięcie (radełkowanie) – stalowego cylindra drukarskiego o powierzchni, która jest bardziej miękka niż powierzchnia płyty. Pożądaną liczbę zastosowań uzyskuje się metodą wielokrotnego prasowania. Następnie cylinder drukarski z wytłoczonym rysunkiem poddawany jest obróbce galwanicznej i mechanicznej, której celem jest m.in. zwiększenie twardości jego powierzchni. Tak przygotowany cylinder formy jest drukowany na maszynie rotacyjnej za pomocą atramentu o gęstej konsystencji. Grawerowanie ze stali pozwala uzyskać subtelny rysunek, którego nie można odtworzyć innymi technikami, najczęściej używanymi do drukowania banknotów. Jedyną drukarnią w Polsce, która ma tę technikę drukowania, jest Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych S.A.
Tło giloszowe – jedno- lub wielokolorowy rysunek składający się z cienkich, przecinających się linii.
Tło reliefowe – zabezpieczenie polegające na przedstawieniu obrazu charakteryzującego się wizualną głębią.
Typografia (z grec.) – jest techniką druku wypukłego. Typograficzny formularz drukarski może zawierać skład, płytki chemograficzne i stereotypy do bezpośredniego drukowania na papierze za pomocą odpowiednich maszyn drukarskich. W Polish Security Printing Works S.A. służy do drukowania numeracji.
Typooffset – należy również do technik wypukłych, ale formy drukarskie są przystosowane do druku pośredniego (obraz na formularzu jest czytelny, jak w technologii offsetowej). Formy nie wymagają specjalnego zwilżania w procesie drukowania, ponieważ drukują elementy wypukłe. W Polish Security Printing Works S.A. do druku typograficznego stosuje się formy z tworzyw sztucznych.
Ukryte (zakodowane) napisy lub obrazy – elementy niewidoczne gołym okiem, można oglądać za pomocą specjalnego dekodera.
Wklęsły druk – technika druku; w druku wklęsłym elementy drukujące znajdują się poniżej elementów niedrukujących. Odmiany druku wklęsłego to: rotograwiura-wklęsłodruk, heliograwiura, miedzioryt i staloryt.
Wypukły druk – technika druku; w druku wypukłym elementy drukujące znajdują się wyżej niż elementy niedrukujące. Do technik wypukłych należą: typografia, typooffset i fleksografia.
Włókna zabezpieczające – włókna o określonych właściwościach (np. zmieniające kolor pod wpływem temperatury, świecące w UV) dodane do pulpy.
Wypełniacz – pigment drobnoziarnisty, zwykle biały, zwykle pochodzenia mineralnego, wprowadzany do masy papierniczej podczas produkcji papieru.
Znak dla ociemniałych – lekko wypukły znak wykonany na grawerowaniu stalowym, znajdowany na banknotach, umożliwiający ich identyfikację dotykiem.
Znak wodny – jak pokazuje praktyka, jest to najdoskonalszy sposób zabezpieczenia papieru przed fałszowaniem. Znaki wielotonowe należą do kategorii bezpieczeństwa o najwyższym stopniu trudności w działaniu i skutecznie przeciwstawiają się próbom dobrego naśladowania lub podrabiania. Powstają podczas rysowania papieru – wtedy elementy postaci wytłoczone nad powierzchnią sita wytwarzają lekką wartość w pulpie papieru, a te, które powstają głęboko w środku, tworzą ciemną wartość.
