SOX to skrót nazwy dotyczący Ustawy Sarbanesa-Oxleya, która uchwalona zostałą przez Kongres Stanów Zjednoczonych dnia 30 lipca 2002 roku.
Co to jest SOX i co ma na celu?
Ustawa Sarbanes-Oxley reguluje praktyki finansowe i ład korporacyjny. Powstała w odpowiedzi na skandale finansowe, w szczególności skandale Enron i WorldCom. Doprowadziły one do spadku zaufania inwestorów do rynków finansowych i działających na nich kluczowych graczy: doradców inwestycyjnych, audytorów, spółek giełdowych (a dokładniej ich zarządów). Znacznie wzmacnia wymogi dotyczące systemów kontroli wewnętrznej w odniesieniu do sprawozdawczości finansowej. W kolejnych latach podobne regulacje pojawiły się w Unii Europejskiej (Euro-SOX) lub w Japonii (J-SOX). Przepisy te nakładają na przedsiębiorstwa obowiązek dokumentowania i regularnego sprawdzania kontroli sprawozdawczości finansowej.
Celem ustawy jest odbudowa zaufania inwestorów do rynków finansowych, zarządów spółek, agencji audytorskich i doradców finansowych poprzez poprawę jakości i wiarygodności sprawozdawczości finansowej.
Co dokładnie wprowadziła ustawa Sarbanesa-Oxleya?
Ustawa ta obejmuje 11 rozdziałów i wprowadza:
- Wymóg ujawniania przez kierownictwo dodatkowych informacji dotyczących skuteczności kontroli wewnętrznej;
- Obowiązek kontroli jakości usług biegłych rewidentów;
- Sankcje finansowe i karne dla władz spółki w przypadku wykrycia błędów w sprawozdaniu finansowym;
- Bezwzględny wymóg niezależności biegłego rewidenta.
Ustawa ustanowiła również nowy organ regulujący obszar audytu: Rada Nadzorcza Rachunkowości Spółek Publicznych (Public Companies Accounting Supervision Board). Ustala ona standardy rachunkowości i audytu.
Ustawa Sarbanes-Oxley o odpowiedzialności przedsiębiorstw (USA) – Sarbanes-Oxley Corporate Responsibility Act
Przełomowa amerykańska ustawa uchwalona w roku 2002 w ramach reformy przepisów dotyczących nadzoru nad rachunkowością przedsiębiorstw. Uchwała, nazwana od nazwisk jej wnioskodawców, miała na celu przywrócenie nadszarpniętego zaufania do amerykańskich rynków kapitałowych. Jej uchwalenie było bezpośrednią odpowiedzią na głośne skandale na Wall Street i poważne oszustwa zakończone upadłością szeregu przedsiębiorstw (w szczególności Enronu i WorldCom). Przepisy Ustawy Sarbanes-Oxley (zwanej w skrócie SOX) egzekwowane są za pośrednictwem amerykańskiej Komisji Papierów Wartościowych i Giełd (SEC). Cele ustawy są ambitne: ma ona być fundamentalną reformą „kapitalistycznej Ameryki” poruszającą zagadnienia nadzoru właścicielskiego, zawodu biegłego rewidenta, analizy rynku papierów wartościowych oraz wielu aspektów dotyczących sprawozdawczości finansowej. Jak wskazuje tytuł ustawy, jej podstawowym zadaniem jest zastąpienie bazującego na przepisach legalistycznego podejścia zasadami mającymi większe oparcie w standardach etyki i odpowiedzialności indywidualnej.
Kluczowe przepisy “ustawy SOX” obejmują:
- utworzenie nowego organu nadzorującego przestrzeganie standardów rachunkowości, Rady Nadzoru Rachunkowości Spółek Publicznych;
- zakazanie firmom badającym sprawozdania finansowe wykonywania na rzecz swoich klientów prac o innym charakterze;
- funkcjonowanie w spółkach niezależnych komisji rewizyjnych, mających w swoim składzie odpowiednio wykwalifikowanych ekspertów finansowych;
- obowiązkowe poświadczenie mechanizmów kontroli wewnętrznej zarówno przez zarząd, jak i biegłego rewidenta (Artykuł 404);
- bardziej rygorystyczne wymogi w zakresie konsolidacji zadłużenia pozabilansowego;
- wytyczne dotyczące wyników pro forma, zakwalifikowanie publikacji mylących wyników jako działania podlegającego pod odpowiedzialność karną;
- nałożenie na zarząd odpowiedzialności karnej za umyślne fałszowanie sprawozdań finansowych;
- obowiązkowe posiadanie komórki audytu wewnętrznego przez spółki notowane na giełdzie;
- zapewnienie, by wszelkie ograniczenia dotyczące akcji spółek w programach emerytalnych stosowały się jednakowo do akcji posiadanych przez pracowników, jak i przez zarząd;
- ochronę dla demaskatorów;
- współodpowiedzialność banków w przypadku użycia przez klientów instrumentów finansowych lub transakcji do dokonania oszustwa.
Jest to jeden z najbardziej kontrowersyjnych aktów prawnych, jakie kiedykolwiek weszły do dzienników ustaw” („The Economist”, 19 maja 2005). Biorąc pod uwagę wielkość i wagę amerykańskich rynków kapitałowych, gra idzie o olbrzymie stawki. Już wcześniej istniały rzeczywiste obawy, że do środowiska amerykańskich przedsiębiorstw wkradła się systematyczna słabość. Uwidoczniło się to zwłaszcza w roku 2001, po nagłym krachu w sektorze zaawansowanych technologii, który uszczuplił kapitalizację giełdową o biliony dolarów. Jednak podjęte reformy nie są wolne od kontrowersji. Po pierwsze, wprowadzenie ich w życie kosztuje. Dużym obciążeniem dla przedsiębiorstw, przynajmniej na początku, jest zwłaszcza zastosowanie się do Artykułu 404. Inne konsekwencje to ochłodzenie stosunków pomiędzy biegłymi rewidentami a ich „klientami” (co niewątpliwie było jednym z celów ustawy), a także rygor dostosowania się do przepisów, który może tłumić przedsiębiorczość i nieodłącznie z nią związane podejmowanie ryzyka. Mówiąc słowami jednego z wnioskodawców ustawy, wszystkie te elementy to „inwestycja w przyszłość.” Być może główna kwestia to nie koszty, lecz pytanie, czy Ustawa Sarbanes-Oxley jest w stanie wyeliminować głęboko zakorzenione wady tkwiące w wysoce rozwiniętych i dynamicznych amerykańskich rynkach kapitałowych. Przykładowo, inne dziedziny mogące wymagać działań naprawczych to giełdy papierów wartościowych (NYSE & Nasdaq), prawa akcjonariuszy, a także zasady rewizji finansowej, które być może będą potrzebować jeszcze głębszych reform. Skuteczność Ustawy Sarbane-Oxley zostanie potwierdzona lub zakwestionowana z chwilą pojawienia się kolejnego mega-oszustwa. Należy dodać, że również przez Europę przeszła fala reform w odpowiedzi na problemy podobne do amerykańskich, dotyczyła m.in. Tabaksblat (Holandia), Komisji Europejskiej, Higgs&Smith (Wielka Brytania), Aldama (Hiszpania), Bouton (Francja) i Cromme (Niemcy), które razem wzięte doprowadziły do przyjęcia VIII Dyrektywy Unii Europejskiej.
Zasada eksperta finansowego – Ustawa Sarbanes-Oxley (USA)
Wprowadzony przez Ustawę Sarbanes-Oxley wymóg, by w skład komisji rewizyjnej wchodziła przynajmniej jedna osoba posiadająca wymagane kwalifikacje finansowe. Tradycyjnie byłby to biegły rewident lub księgowy. Ustawa dopuszcza jednak również inne kwalifikacje (np. specjalistów bankowości, MBA), przy czym wymaga podania informacji o ekspercie i jego kwalifikacjach (lub uzasadnienia braku takich kwalifikacji). Zasada eksperta finansowego ma na celu zapewnienie, by w skład komisji rewizyjnej wchodziły osoby posiadające wystarczającą wiedzę techniczną do należytego wywiązywania się ze swoich zadań.
Artykuł 404 ustawy Sarbanes-Oxley
Nałożony Ustawą Sarbanes-Oxley wymóg składania przez zarząd spółki formalnego oświadczenia dotyczącego oceny skuteczności kontroli wewnętrznej nad sprawozdawczością finansową. Oświadczenie to musi w szczególności zawierać cztery następujące stwierdzenia:
- stwierdzenie, że ostateczną odpowiedzialność za systemy kontroli wewnętrznej spółki ponosi zarząd;
- określenie w jaki sposób ustalono efektywność kontroli wewnętrznej; wzorcem w tym zakresie są ramy opracowane przez Komitet Organizacji Sponsorujących Komisję Tredway’a;
- w odniesieniu do powyższego punktu 2, opis efektywności kontroli wewnętrznej, w tym ujawnienie ewentualnych „istotnych słabości” kontroli, o ile takie istnieją;
- stwierdzenie, że biegły rewident wydał raport potwierdzający, który został załączony do raportu rocznego.
Artykuł 404 pomyślany był jako panaceum na poważne problemy związane z ryzykiem księgowym. Po pierwsze miał zmusić zarząd do zwracania baczniejszej uwagi na mechanizmy kontroli wewnętrznej, które stanowią podporę systemu księgowego spółki. Po drugie, dzięki przedstawieniu inwestorom systematycznego planu poprawy jakości zysków, miał zwiększyć zaufanie do sprawozdawczości, nadszarpnięte w wyniku skandali księgowych. Choć są to cele godne pochwały, Artykuł 404 nie jest wolny od kontrowersji. Niektórzy zastanawiają się, czy powołując go do życia ustawodawca nie przedobrzył. Istotną kwestią są związane z nim koszty.
Spełnianie do wymogów Artykułu jest dużym obciążeniem zwłaszcza dla mniejszych spółek (zob. wykres poniżej). Wiele spółek w celu zastosowania się do jego przepisów musiało zatrudnić konsultantów lub ponieść wyższe opłaty za badanie sprawozdania finansowego. Oczywiście, biegli rewidenci należący do Wielkiej Czwórki bynajmniej nie skarżą się na Artykuł 404 (jest pewna przewrotna ironia w fakcie, że ta nagła korzystna dla nich koniunktura spowodowana jest skandalicznymi przypadkami nieskuteczności audytu, które doprowadziły do uchwalenia Ustawy Sarbanes-Oxley.) Niepokoje o wysokość kosztów łagodzi fakt, że wiele z tych kosztów ma charakter jednorazowy, zwłaszcza, gdy wypełnione zostaną luki w strukturze kontroli wewnętrznej. Co więcej, istnieje prawdziwie paląca potrzeba przywrócenia zaufania inwestorów do największego na świecie rynku kapitałowego. Jeżeli osłabione zaufanie inwestorów zostanie nadszarpnięte przez kolejne skandale, „możemy przygotować się na poważną debatę, czy nasz system wolnorynkowy w ogóle działa” (według słów przewodniczącego Rady Nadzoru Rachunkowości Spółek Publicznych, cytowanego w „Financial Times” 1 grudnia 2005, s. 12). Z uwagi na koszty, zakres oddziaływania i wchodzące w grę stawki, Artykuł 404 „stanowi największą od 75 lat reformę sprawozdawczości finansowej w USA” („Financial Times”, 3 grudnia 2005, s. 9).
