Szlaki handlowe to sieci dróg, regularnie wykorzystywane przez kupców, łączące różne ośrodki handlu i produkcji.
Szlak handlowy to termin najczęściej stosowany na określenie historycznych dróg handlowych, takich jak: Jedwabny szlak, szlak Celtów przejęty przez Rzymian i nazwany Szlakiem Bursztynowym, szlak od Waregów do Greków czy Trakt Litewski w I Rzeczypospolitej.
Od czasów starożytnych rozwinęły się szlaki handlowe do transportu towarów z miejsc produkcji do miejsc handlu. Nieliczne towary, które były dostępne tylko w niektórych miejscach, takie jak sól lub przyprawy, były największym motorem sieci handlowych, ale po ustanowieniu drogi te ułatwiały również wymianę kulturową i technologiczną – w tym rozpowszechnianie religii, pomysłów, wiedzy, a czasem nawet chorób czy bakterii.
1. JEDWABNA DROGA // NAJWIĘKSZA TRASA HANDLOWA NA ŚWIECIE
Silk Road to najsłynniejszy starożytny szlak handlowy, łączący najważniejsze starożytne cywilizacje Chin i Imperium Rzymskiego. Jedwab był sprzedawany z Chin do imperium rzymskiego od pierwszego wieku p.n.e. w zamian za wełnę, srebro i złoto pochodzące z Europy. Oprócz rozprzestrzeniania handlu Jedwabny Szlak stał się także ważną drogą do rozpowszechniania wiedzy, technologii, religii i sztuki, a wiele centrów handlowych na tej trasie – takich jak Samarkanda we współczesnym Uzbekistanie – również stało się ważnymi ośrodkami wymiany intelektualnej .
Mapa głównej trasy Jedwabnego Szlaku
Jedwabny Szlak powstał w Xi’an w Chinach i podróżował wzdłuż Wielkiego Muru Chińskiego, zanim przekroczył góry Pamir do Afganistanu i Lewantu, gdzie towary zostały załadowane na statki przeznaczone do portów śródziemnomorskich. Rzadko handlowcy przejeżdżali pełne 4000 mil, dlatego większość handlowała tylko na odcinkach trasy. Kiedy Imperium Rzymskie rozpadło się w czwartym wieku n.e., Jedwabny Szlak stał się niebezpieczny i przestał być użytkowany aż do XIII wieku, kiedy został odrodzony za panowania Mongołów. Włoski odkrywca Marco Polo podążał Jedwabnym Szlakiem w XIII wieku, stając się jednym z pierwszych Europejczyków, którzy odwiedzili Chiny. Ale ta słynna trasa mogła rozprzestrzeniać się nie tylko w handlu i powiązaniach międzykulturowych – niektórzy naukowcy uważają, że to kupcy podróżujący tą drogą rozprzestrzeniają zarazę bakterie, które spowodowały Czarną Śmierć.
2. TRASA PRZYPRAWY // PRZYNOSZĄ SMAK ZE WSCHODU NA ZACHÓD
W przeciwieństwie do większości innych szlaków handlowych z tej listy, Spice Routes były drogami morskimi łączącymi Wschód ze Zachodem. Pieprz, goździki, cynamon i gałka muszkatołowa były niezwykle poszukiwanymi towarami w Europie, ale przed XV wieku dostęp do handlu ze Wschodem był kontrolowany przez pośredników z Afryki Północnej i Arabii, co czyniło takie przyprawy wyjątkowo kosztownymi i rzadkimi. Wraz z nadejściem wieku eksploracji (Od XV do XVII wieku), ponieważ nowa technologia nawigacji umożliwiła żeglowanie na duże odległości, Europejczycy wyruszyli w morze, aby nawiązać bezpośrednie stosunki handlowe z Indonezją, Chinami i Japonią. Niektórzy twierdzili, że to handel przyprawami napędzał rozwój szybszych łodzi, zachęcał do odkrywania nowych ziem i sprzyjał nowym stosunkom dyplomatycznym między Wschodem a Zachodem (częściowo z myślą o przyprawach, Krzysztof Kolumb wyruszył w 1492 roku i zakończył znalezienie Ameryki).
Holendrzy i Anglicy szczególnie czerpali korzyści z kontroli handlu przyprawami w Indiach Wschodnich – współczesnej Indonezji, szczególnie w obszarze znanym jako Moluccas lub Wyspy Przypraw, które były wówczas jedynym źródłem gałki muszkatołowej i goździków. Walki toczono, kolonizowano ziemie, a fortuny zarobiono na handlu przyprawami, czyniąc ten szlak handlowy jednym z najbardziej znaczących pod względem globalizacji.
3. TRASA KURSOWA // GŁĘBOKOŚĆ DOMINA MIESZKANEGO
Szlak Kadzideł rozwinął się w celu transportu kadzidełka i mirry, które znajdują się tylko na południowym krańcu Półwyspu Arabskiego (współczesny Jemen i Oman). Kadzidło i mirra pochodzą zarówno z soku drzewnego suszonego na słońcu; te bryłki soku mogą być następnie spalane jako kadzidło lub używane jako perfumy, a także były popularne w rytuałach pogrzebowych w celu ułatwienia balsamowania. Wielbłądów zostało udomowione około 1000 rpne, a rozwój ten pozwolił Arabians zacząć przewozić swój cenny kadzidło do Morza Śródziemnego, ważnym węzłem handlowym. Kadzidło i mirra stały się istotnym towarem dla Rzymian, Greków i Egipcjan – rzeczywiście mówiono, że rzymski cesarz Neron miał całoroczne zbiory kadzideł spalonych na pogrzebie jego ukochanej kochanki.
Handel rozkwitł, a na szlaku lądowym podobno widziałem 3000 ton kadzideł wymienianych co roku na całej jego długości. Rzymski historyk Pliniusz Starszy napisał, że pokonanie trasy zajęło 62 dni, choć jasne jest, że czasami dokładna trasa zmieniała się, gdy chciwe osiedla pchały szczęście i żądały podatków zbyt wysokich od przejeżdżających karawan. Do pierwszego wieku naszej ery ta starożytna droga lądowa była w dużej mierze zbędna, ponieważ ulepszony projekt łodzi uczynił trasy morskie bardziej atrakcyjnymi.
4. SZLAK BURSZTYNOWY // KORALIKI HANDLOWE
Bursztyn jest sprzedawany od ok. 3000 r.p.n.e., a dowody archeologiczne ujawniające bursztynowe koraliki z Bałtyku docierają aż do Egiptu. Bursztynowa droga łącząca Bałtyk z resztą Europy została opracowana przez Rzymian, którzy cenili kamień jako element dekoracyjny i do celów leczniczych.
Duże złoża bursztynu znajdują się pod Morzem Bałtyckim, powstały miliony lat temu, gdy lasy pokrywały ten obszar. Bursztyn myje na brzeg po burzach i można go zbierać z plaż po drugiej stronie Bałtyku, oznacza to, że wielu lokalnych handlarzy bursztynu zbudowało tam swój biznes. Jednak podczas krucjat w XII i XIII wieku Bałtyk stał się ważnym źródłem dochodów dla Krzyżaków , którym przyznano kontrolę nad regionem produkującym bursztyn. Rycerze brutalnie prześladowali miejscowych Prusów, a każdy, kto próbował zbierać lub sprzedawać bursztyn, został skazany na śmierć. Dziś ślady starej Bursztynowej Drogi można znaleźć w Polsce, gdzie jedna z głównych tras znana jest jako „Bursztynowa Autostrada”.
5. TRASA HERBATY // DOSKONAŁA DROGA KONIA HERBATY
Ta starożytna trasa wije się gwałtownie przez ponad 6000 mil, przez góry Hengduan – główny obszar Chin produkujący herbatę – przez Tybet i dalej do Indii. Droga przecina także liczne rzeki, co czyni ją jednym z najniebezpieczniejszych ze starożytnych szlaków handlowych . Głównymi towarami podróżującymi na trasie były chińska herbata i tybetańskie konie bojowe, a bezpośrednim handlem herbatą dla koni i odwrotnie były głównym celem kupców torujących drogę. Części trasy były używane od ok. 1600 rpne, ale cała trasa zaczęła być wykorzystywana do handlu od około VII wieku n.e., a handel na dużą skalę miał miejsce od dynastii Song (960–1279).
Co najmniej jedno badanie sugeruje, że w okresie 960–1127 około 20 000 tybetańskich koni bojowych było wymienianych co roku na trasie w zamian za przepyszną 8000 ton herbaty. Ponieważ szlaki morskie stały się coraz bardziej popularne, znaczenie drogi zmniejszyło się, ale podczas II Wojny Światowej znów zyskało na znaczeniu, ponieważ Japończycy zablokowali wiele portów morskich, a Szlak Koni Herbacianych stał się ważną trasą dla zaopatrzenia między Chinami śródlądowymi a Indiami .
6. TRASA SOLI // PRZEZ SALARIĘ
Sól od dawna jest cennym towarem – była używana do aromatyzowania i konserwowania żywności, na przykład jako środek antyseptyczny. Ale łatwo zbierana sól była rzadkim minerałem w starożytności, dlatego obszary bogate w sól stały się ważnymi centrami handlowymi. Trasy łączące te ośrodki z innymi osadami również stały się powszechne. Spośród wielu powstałych tras jedną z najbardziej znanych była rzymska Via Salaria (Szlak Solny), która biegła z Ostii, niedaleko Rzymu, przez Włochy do wybrzeża Adriatyku. Sól była tak cenna, że stanowiła część pensji rzymskiego żołnierza, i to z niej otrzymujemy słowo pensja (z łaciny na sól, sal ) i zwrot „Nie warta jego soli” – ten ostatni, ponieważ wynagrodzenie soli żołnierza zostanie zadokowane, jeśli nie będzie ciężko pracował.
Inną ważną drogą solną w całej Europie była Stara Droga Solna , która biegła 62 mil od Lüneburga w północnych Niemczech, które było jednym z najobfitszych źródeł soli w północnej Europie, do Lubeki na północnym wybrzeżu Niemiec. W średniowieczu szlak ten stał się niezbędny do dostarczania soli flotom rybackim, które opuściły Niemcy do Skandynawii, ponieważ sól ta służyła do zachowania cennego połowu śledzia. Przemierzanie Starej Drogi Solnej zajęłoby wóz dostarczający około 20 dni, a wiele miast po drodze wzbogaciło się, nakładając podatki i cła na przejeżdżające wagony.
7. TRASA TRANSHARYJSKA HANDLU // HANDEL W PUSTYNI
Trans-Saharyjski Szlak Handlowy z Afryki Północnej do Afryki Zachodniej w rzeczywistości składał się z wielu tras, stanowiąc skrzyżowanie powiązań handlowych na ogromnej przestrzeni pustyni. Te szlaki handlowe pojawiły się po raz pierwszy w IV wieku n.e., a do XI wieku karawany złożone z ponad tysiąca wielbłądów miały przewozić towary przez Saharę. Złoto, niewolnicy, sól i ubrania były najważniejszymi towarami na tej trasie, ale wiele innych przedmiotów znalazło się również w przyczepach, od strusich piór po towary europejskie, takie jak broń.
Szlak handlowy miał zasadnicze znaczenie dla rozprzestrzeniania się islamu z Berberów w Afryce Północnej do Afryki Zachodniej, a wraz z islamem pojawiła się wiedza, edukacja i język arabski. Trans-Saharyjski szlak handlowy sprzyjał także rozwojowi systemów monetarnych i budowaniu państwa, ponieważ lokalni władcy dostrzegli strategiczną wartość polegającą na objęciu dużych obszarów ziemi, a tym samym towarów, pod ich kontrolą. W XVI wieku, gdy Europejczycy zaczęli dostrzegać wartość towarów afrykańskich, szlaki handlowe w Trans-Sahary zostały przyćmione przez kontrolowany przez Europę handel transatlantycki, a bogactwo przeniosło się z lądu na obszary przybrzeżne, czyniąc niebezpieczną pustynną drogę mniej atrakcyjny.
8.TRASA TIN // BIZNES WIEKU BRĄZU
Cyna była głównym szlakiem handlowym z epoki brązu do epoki żelaza, który zapewniał wczesnym osadom dostęp do niezbędnego składnika do produkcji metalu – cyny. Miedź musi być stopiona z cyną, aby wytworzyć brąz, co było postępem na Bliskim Wschodzie około 2800 rpne i stworzyło mocniejszy, lepszy metal niż typ używany wcześniej. Ta nowa technologia cieszyła się dużym zainteresowaniem, a ponieważ nie występuje w wielu miejscach, stała się ważnym przedmiotem handlu.
Jedna taka cyna rozkwitała w pierwszym tysiącleciu pne od kopalni cyny w Kornwalii na dalekim zachodzie Wielkiej Brytanii, przez morze do Francji, a następnie do Grecji i dalej. Dowodem na tę trasę są liczne grody, które pojawiły się po drodze jako posterunki handlowe. Historycy uważają, że handel przemierzał tę drogę w obie strony, ponieważ górzyste wzgórza świadczą o egzotycznych artefaktach, w tym koralowych i złotych. Z tego okresu nie zachowały się żadne pisemne relacje, ale zapis archeologiczny pokazuje, że technologia i sztuka podróżowały szlakiem między północną Europą a Morzem Śródziemnym obok cyny, zapewniając w ten sposób istotny łącznik w całej Europie.
