Milton Friedman – orędownik wolnego rynku

Milton Friedman (ur. 31 lipca 1912 r. W Nowym Jorku, zmarł 16 listopada 2006 r. W San Francisco) – amerykański ekonomista, twórca monetaryzmu, zdobywca nagrody Bank of Sweden Alfreda Nobla w dziedzinie ekonomii w 1976 r. (Wcześniej nagrodzony medalem Johna Batesa Clarka , 1951), przedstawiciel Chicago School of Economics. Silny obrońca i propagator wolnego rynku. W książce Kapitalizm i wolność zaproponował minimalizację roli rządu w gospodarce wolnorynkowej w celu zapewnienia stabilności politycznej i wolności. Jego książka Wolny wybór odegrała wielką rolę w kształtowaniu postaw antysocjalistycznych. Jest twórcą testu rang Friedmana stosowanego w statystyce.

Ogromną zaletą systemu wolnorynkowego jest to, że nie dba o kolor skóry ludzi, nie dba o ich religię, dba o to tylko, jeśli produkujesz to, co inni chcą kupić. To najskuteczniejszy system, w którym ludzie, nawet ci, którzy się nienawidzą, robią ze sobą interesy lub pomagają sobie nawzajem – powiedział Milton Friedman, silny obrońca i promotor wolnego rynku.

Milton Friedman jest jednym z najbardziej znanych ekonomistów XX wieku – jest laureatem niezliczonych nagród, w tym Nagrody Nobla. Jednak nie zawsze tak było. W latach 60. i 70., kiedy rozpoczął karierę na uniwersytecie w Chicago, jego pomysły zostały pogardliwie opisane jako „ekstremalne” i „przedpotopowe” (Skousen, 2012).

Milton Friedman urodził się jako czwarte dziecko i jedyny syn w rodzinie pracujących żydowskich imigrantów ze społeczności węgierskiej z dzisiejszej Ukrainy. Kiedy miał rok, rodzina przeniosła się z Brooklynu do Rahway, miasta 20 mil od Nowego Jorku. Jego rodzice otworzyli sklep w tym samym domu, w którym mieszkali. Z powodu dzieci starały się mówić po angielsku w domu, ale komunikowały się po węgiersku.

Kiedy Friedman miał 15 lat, zmarł jego ojciec. Chociaż sytuacja finansowa rodziny była niepewna i nikt wcześniej nie studiował na uniwersytecie, Milton ukończył szkołę średnią w wieku 16 lat i został przyjęty na uniwersytet Rutgers w Nowym Brunszwiku ze stypendium za wybitne osiągnięcia akademickie. Podczas studiów (1928–1932) musiał pracować w niepełnym wymiarze godzin, aby zarabiać na życie. W 1932 r., U szczytu Wielkiego Kryzysu, uzyskał dyplom z matematyki. W tym samym roku poznał studentkę ekonomii Rose Director, przyszłą żonę, z którą spędził prawie trzy czwarte wieku.

Po ukończeniu studiów Friedman chciał kontynuować matematykę, ale straszny stan gospodarki narodowej zainspirował go do robienia ekonomii. Z łatwością dostał się na University of Chicago, a dzięki kolejnemu stypendium mógł kontynuować studia podyplomowe na Columbia University. Był zatrudniony przez National Resource Committee w Waszyngtonie. Pracował jako asystent na Wydziale Ekonomicznym Uniwersytetu Chicago i zajmował się badaniami budżetu konsumenckiego. W 1937 r. Friedman dołączył do zespołu naukowego National Bureau of Economic Sciences w Nowym Jorku. W tym samym czasie Friedman zaczął pisać rozprawę doktorską dla University of Columbia, ale jej publikacja została opóźniona do końca II wojny światowej. W 1940 roku rozpoczął pracę na uniwersytecie w Wisconsin, ale po roku musiał zrezygnować. Wpadł w konflikt z innymi członkami wydziału. Friedman poparł wejście Ameryki w wojnę, gdy reszta była przeciwna. Podczas II wojny światowej pracował w Departamencie Skarbu, gdzie pomagał w tworzeniu federalnego systemu podatkowego.

W 1946 roku Friedman obronił swoją pracę magisterską i został doktorem Uniwersytetu Columbia. Rezultatem pracy naukowej była książka „Przychody z niezależnej praktyki zawodowej”, w której przedstawił koncepcje dochodu stałego i tymczasowego. Friedman przyjął zaproszenie University of Chicago, gdzie wykładał przez następne 30 lat, jednocześnie utrzymując swoją pozycję w Narodowym Biurze Nauk Ekonomicznych. Tam przeprowadził wiele lat badań nad rolą pieniądza w cyklu koniunkturalnym i zainicjował warsztaty „O pieniądzach i bankowości”, które zwiększyły zainteresowanie badaniami monetarnymi w USA.

Jego studia w Chicago podczas Wielkiej Depresji miały duży wpływ na jego poglądy polityczne. Był zwolennikiem ekonomii neoklasycznej – w przeciwieństwie do ekonomii keynesowskiej – sądził, że wkrótce została przyjęta na większości uniwersytetów w Europie i Ameryce. Rozumiał podaż pieniądza jako główny wyznacznik cyklu koniunkturalnego, a inflację jako najskuteczniejsze narzędzie polityki gospodarczej. Ekonomista zasugerował, że banki centralne, takie jak FED, stosują zasadę kontrolowania podaży pieniądza w celu ograniczenia inflacji i umożliwienia cenom znalezienia naturalnego poziomu. Friedman był przekonany, że większość regulacji rządowych w gospodarce jest nie tylko ekonomicznie nieefektywna, ale także stanowi fundamentalną sprzeczność z wartościami wolnego społeczeństwa (Ebenstein, 2007).

W latach 60. Milton Friedman zyskiwał coraz więcej zwolenników spoza ekonomistów akademickich. Przyczynił się do tego m.in. seria książek dla zwykłych ludzi, w tym Kapitalizm i wolność (1962), napisanych wraz z żoną Rose. Jego książka „Wolny wybór” wpłynęła na kształtowanie się postaw antysocjalistycznych. W 1963 r. Ukazała się publikacja „Historia monetarna Stanów Zjednoczonych”, napisana wspólnie z Anną J. Schwartz.

Sukcesy jego publikacji przyczyniły się do zwiększenia jego wpływu na publiczną debatę polityczną. Ekonomista został nieformalnym doradcą ekonomicznym w kampanii prezydenckiej senatora Barry’ego Goldwatera (do 1964 r.). Goldwater przegrał, ale pomysły Friedmana dotarły do ​​szerszej publiczności. W latach 1966–1983 miał swoją kolumnę w tygodniku „Newsweek”. Friedman doradzał również podczas kampanii prezydenckiej Richarda Nixona w 1968 r. Podczas swojej prezydentury Friedman dodatkowo pracował w komisji w celu zbadania możliwości przywrócenia dobrowolnej służby wojskowej, co w konsekwencji doprowadziło do zniesienia poboru do wojska w 1973 r. Co ciekawe, pomimo jego zainteresowania polityką publiczną Friedman konsekwentnie odmawiał zatrudniania pełnoetatowego rządu, koncentrując się na pracy naukowej i głosząc swoje poglądy polityczne poza rządem.

Jego praca naukowa zyskała międzynarodowe uznanie. W 1976 r. Friedman otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie ekonomii „za osiągnięcia w dziedzinie analizy konsumpcji, historii i teorii monetarnej oraz za wykazanie złożoności stabilnej polityki”. W tym samym roku przeszedł na emeryturę z University of Chicago, a od 1977 roku aż do śmierci pracował jako starszy na stanowisku naukowym w Hoover Institute na University of Standford.

W 1980 r. Jego pomysły zostały zaprezentowane w 10-odcinkowym serialu dla telewizji publicznej zatytułowanym „Wolny wybór”. Następnie Friedman i jego żona napisali książkę o tym samym tytule. Artykuł okazał się najlepiej sprzedającą się książką non-fiction roku. W tym czasie ekonomista doradzał kandydatowi na prezydenta Ronaldowi Reganowi, którego poglądy silnie odzwierciedlały filozofię „laissez faire” ekonomisty. W pierwszym roku swojej prezydentury Friedman był członkiem Prezydenckiego Komitetu Doradczego ds. Polityki Gospodarczej.

Drugi serial telewizyjny i towarzysząca mu książka „The Tyranny of the Status Quo” ukazały się w 1984 roku. W 1988 roku Milton Friedman został uhonorowany Narodowym Porządkiem Nauki i Prezydenckim Porządkiem Wolności. W tym samym roku Milton i Rose Friedman opublikowali dziennik „Two Lucky People”.

W latach 80. pomysły i poglądy Friedmana na temat podatków, polityki pieniężnej, prywatyzacji i deregulacji zostały przyjęte – w mniejszym lub większym stopniu – na całym świecie. Znaleźli zwolenników w administracji Ronalda Regana w Stanach Zjednoczonych i Margaret Thatcher w Wielkiej Brytanii. Jego nauki były badane na całym świecie i odegrały ważną rolę w transformacji gospodarki Chin. Jednocześnie jego podejście do legalizacji marihuany, zniesienia egzaminu na prawo jazdy lub uwolnienia zawodów licencyjnych czasami stawia go w opozycji do konserwatywnych wielbicieli jego myśli ekonomicznej.

Milton Friedman zmarł w 2006 roku w wieku 94 lat. Był stabilny w swoich uczuciach – w wyborze partnera życiowego, uniwersytetów, w których pracował, a także przeważającej większości jego poglądów ekonomicznych i polityczno-społecznych (Skousen, 2012). Jego pomysły dotyczące rządowych regulacji przedsiębiorstw i finansów są wciąż dyskutowane, a jego nauki znajdują wielu zwolenników i przeciwników wśród ekonomistów i polityków na całym świecie.