Trudno określić jak długa jest historia inwestowania i spekulacji. Chęć wykorzystania swojej wiedzy i umiejętności w celu pomnażania kapitału towarzyszy ludzkości od niepamiętnych czasów. Podobno już Tales z Miletu głowił się nad logiczną sprzecznością wyrażoną zdaniem „skoro jestem taki mądry, to dlaczego nie jestem tak samo bogaty?”. To poszukiwanie przełożenia wiedzy na pieniądze zaowocowała pierwszym w dziejach ludzkości kontraktem opcyjnym, który filozof, prognozując na podstawie gwiazd urodzaj zbiorów, zawarł z miejscowymi rolnikami na prasę do oliwek.
Ci wszyscy, którzy decydowali się podjąć ryzyko spekulacji, chcieli również dowiedzieć się czy ich wysiłek przyniósł zamierzony efekt. Miary takie jak zysk i strata są najprostszymi i zapewne najstarszymi wskaźnikami opłacalności inwestycji. Z czasem inwestorzy zauważyli, iż istotny jest nie tylko sam potencjalny zysk, ale również ryzyko na jakie narażamy nasz kapitał decydując się na daną inwestycję. Miar ryzyka oraz atrakcyjności inwestycji jakie wykorzystywali i wykorzystują inwestorzy do dzisiaj jest bardzo wiele. W poniższym cyklu artykułów postaramy się przedstawić najważniejsze z nich, wskazując ich konstrukcję, interpretację, potencjalne zastosowanie oraz zalety i wady.
Poniższa tabela zawiera wykaz wszystkich opisanych wskaźników wraz z krótkim objaśnieniem
Podsumowanie wskaźników
| Nazwa wskaźnika | Opis i zastosowanie | Interpretacja wartości wskaźnika |
| Odchylenie standardowe | Najpopularniejsza miara ryzyka. Mierzy o ile stopy zwrotu przeciętnie różnią się od średniej | Przyjmuje dowolne wartości nieujemne. Im mniejsze odchylenie standardowe, tym inwestycja jest mniej ryzykowna. |
| Współczynnik zmienności | Zagregowany wskaźnik atrakcyjności inwestycji. Mierzy stosunek ryzyka do oczekiwanego zysku | Przyjmuje dowolne nieujemne wartości. Wartość wskaźnika mówi ile jednostek ryzyka przypada na jednostkę zysku. Im mniejszy wskaźnik tym inwestycja lepsza. |
| Kowariancja | Miara zależności pomiędzy dwoma instrumentami. Wykorzystywana do mierzenia powiązań pomiędzy zmiennościami instrumentów. | Przyjmuje dowolne wartości. Kowariancja bliska 0 oznacza słaby związek pomiędzy instrumentami. Wysoka kowariancja dodatnia oznacza silny dodatni związek pomiędzy stopami zwrotu (wysokim zwrotom z A towarzyszą wysokie zwroty z B; niskim zwrotom z A, niskie zwroty z B). Wysoka ujemna kowariancja oznacza silny odwrotny związek pomiędzy stopami zwrotu (wysokim zwrotom z A towarzyszą niskie zwroty z B; niskim zwrotom z A, wysokie zwroty z B) |
| Współczynnik korelacji | Standaryzowana kowariancja. W odróżnieniu od kowariancji, nie jest zależna od zmienności instrumentów. Wykorzystywana do dywersyfikacji portfela (poszukujemy instrumentów nieskorelowanych z naszym portfelem). | Przyjmuje wartości od -1 do 1. Interpretacja analogiczna do kowariancji. 1 (-1) oznacza doskonałą korelację dodatnią (ujemną). Korelacja 0 oznacza brak zależności pomiędzy zachowaniem się stóp zwrotu. |
| Linia rynku kapitałowego – CML | Linia w układzie współrzędnych dochód – odchylenie standardowe zawierająca wszystkie portfele efektywne. Wykorzystywana do sprawdzenia czy dany portfel jest bliski efektywnemu. Służy głównie do oceny portfeli słabo zdywersyfikowanych. | Dla danego odchylenia standardowego, CML pozwala obliczyć stopę zwrotu portfela efektywnego. Jeżeli faktyczna stopa zwrotu jest mniejsza od stopy wynikającej z CML, to portfel nie jest efektywny. |
| Współczynnik beta | Miara ryzyka instrumentu względem ryzyka rynkowego. Stosuje się głównie do portfeli dobrze zdywersyfikowanych jako miara ryzyka. Wskaźnik pokazuje jak portfel będzie reagował na zmiany sytuacji rynkowej. | Przyjmuje dowolne wartości. Beta równa 1 oznacza ryzyko równe rynkowemu. Beta większa od 1 oznacza instrumenty bardziej agresywne. Beta mniejsza od 1 oznacza portfele defensywne. Wartość wskaźnika mówi jaka powinna być zmiana stopy zwrotu z portfela w stosunku do zmiany rynkowej stopy zwrotu. Beta równa 2 oznacza, że stopa zwrotu portfela zmienia się 2 razy mocniej niż rynkowa. |
| Ryzyko systematyczne i specyficzne | Ryzyko systematyczne to część ryzyka uzależniona od sytuacji rynkowej, niedywersyfikowalna. Ryzyko specyficzne to część ryzyka niezależąca od sytuacji zewnętrznej, dywersyfikowalna. | Przyjmują dowolne wartości nieujemne. Mierzone są wariancją (kwadrat odchylenia standardowego). Suma ryzyka systematycznego i specyficznego daje całe ryzyko inwestycji (wariancję). Portfel dobrze zdywersyfikowany ma ryzyko specyficzne równe zero. Ryzyko specyficzne istotnie większe od zera oznacza słabą dywersyfikację portfela. |
| Linia rynku papierów wartościowych – SML | Linia w układzie współrzędnych dochód – współczynnik beta określająca portfele dobrze wyceniane. Wykorzystywana do sprawdzenia czy dany portfel jest dobrze wyceniany. Stosuje się głównie do portfeli dobrze zdywersyfikowanych. | Dla danego współczynnika beta, SML pozwala obliczyć stopę zwrotu portfela w równowadze. Jeżeli faktyczna stopa zwrotu jest większa od wynikającej z SML, portfel jest niedoszacowany i powinien być zakupiony przez inwestora. Jeżeli faktyczna stopa zwrotu jest mniejsza od wynikającej z SML, portfel jest przeszacowany i powinien zostać sprzedany. |
| Wskaźnik Sharpa | Wskaźnik pokazujący położenie portfela względem linii CML. Pozwala porównać portfele pod względem ich efektywności. Stosuje się głównie do portfeli słabo zdywersyfikowanych | Wskaźnik określa premię za jednostkę ryzyka mierzonego odchyleniem standardowym. Może przyjmować dowolne dodatnie wartości. Im wyższy wskaźnik, tym większą premię za ryzyko otrzymuje inwestor (lepszy portfel). |
| Wskaźnik Treynora | Wskaźnik pokazujący położenie portfela względem linii SML. Pozwala porównać portfele pod względem ich wyceny. Stosuje się głównie do portfeli dobrze zdywersyfikowanych | Wskaźnik określa premię za jednostkę ryzyka mierzonego współczynnikiem beta. Może przyjmować dowolne dodatnie wartości. Im wyższy wskaźnik, tym większą premię za ryzyko otrzymuje inwestor (lepszy portfel). |
| Wskaźnik alfa Jensena | Wskaźnik pokazuje nadwyżkową stopę zwrotu w stosunku do SML. Służy do oceny, czy portfel jest dobrze wyceniany. Stosuje się do oceny portfeli dobrze zdywersyfikowanych. | Wskaźnik może przyjmować dowolne wartości. Jego wartość równa się nadwyżce stopy zwrotu nad wynikającą z linii SML. Wskaźnik alfa dodatni oznacza portfele niedoszacowane, wskaźnik ujemny portfele przeszacowane. Wskaźnik alfa równy 0 oznacza portfel dobrze wyceniony |
| Selektywność brutto | Wskaźnik wykorzystywany do pokazania efektów selektywnej budowy portfela (celowego częściowego braku dywersyfikacji). | Wskaźnik pokazuje nadwyżkę faktycznej stopy zwrotu portfela selektywnego nad portfelem zdywersyfikowanym |
| Wskaźnik dywersyfikacji | Wskaźnik stosowany w celu określenia wymaganej premii za brak dywersyfikacji. | Wskaźnik określa o ile pkt proc. stopa zwrotu powinna być wyższa przy określonym poziomie wyższego ryzyka. |
| Selektywność netto | Wskaźnik służy do oceny czy inwestor otrzymał odpowiednie wynagrodzenie za selektywność portfela. | Wskaźnik obliczony jest jako różnica pomiędzy faktyczną premią za brak dywersyfikacji (selektywność brutto), a premią jaką inwestor teoretycznie powinien otrzymać przy danym dodatkowym poziomie ryzyka (wskaźnik dywersyfikacji) . Ujemny wskaźnik selektywności oznacza, że premia jaką inwestor otrzymał jest niewystarczająca w stosunku do poziomu dodatkowego ryzyka. Inwestor nie powinien decydować się inwestować w portfel, którego selektywność netto jest ujemna. |
Przedstawione wskaźniki dają bardzo szeroki zbiór instrumentów służących ocenie portfeli inwestycyjnych. Warto zadać sobie trud poznania sposobu ich szacowania i wykorzystać je do oceny efektywności swojego portfela inwestycyjnego. Może bowiem okazać się, że z pozoru bardzo dobry, przynoszący wysoką stopę zwrotu portfel, naraża nas na zbyt duże ryzyko. Jeszcze niedawno takie zaawansowane pomiary wyników portfela były domeną dużych inwestorów instytucjonalnych, dysponujących odpowiednim zapleczem informatycznym oraz przede wszystkim szerokim wachlarzem instrumentów służących dywersyfikacji portfela. Dzisiaj, za pośrednictwem platform transakcyjnych, każdy inwestor ma dostęp do równie dużej liczby instrumentów, które mogą służyć optymalizacji jego portfela.
