Optymalny obszar walutowy (ang.optimum currency area), obszar walutowy, w którym korzyści wynikające ze stosowania wspólnej waluty przewyższają koszty rezygnacji z własnych walut przez poszczególne gospodarki. Gospodarki tworzą obszar walutowy, jeżeli korzystają z tego samego prawnego środka płatniczego lub mają nieodwołalnie ustalony kurs wymiany. Optymalny obszar walutowy (OCA) jest pojęciem teoretycznym.
Ustalenie optymalnej wielkości
Literatura poświęcona korzyściom i kosztom optymalnego obszaru walutowego rozwijała się do połowy lat siedemdziesiątych, a następnie popadła w zapomnienie. Europejska integracja monetarna doprowadziła do renesansu teorii optymalnego obszaru walutowego, którego kulminacją było zdobycie przez urodzonego w Kanadzie ekonomistę Roberta A. Mundella Nagrody Nobla w dziedzinie nauk ekonomicznych w 1999 r. – tym samym roku, w którym euro zostało wprowadzone jako bezgotówkowa jednostka monetarna. Mundell ujął problem tworzenia obszaru walutowego w kategoriach czysto ekonomicznych: sprowadza się on do analizy kosztów i korzyści nieodwołalnego ustalenia kursu walutowego. Kraje tworzące strefę walutową tracą z jednej strony kurs walutowy jako przypuszczalnie skuteczny instrument dostosowania do wstrząsów, które w różny sposób dotykają te gospodarki. Z drugiej strony, kraje należące do obszaru walutowego korzystają z niższych kosztów transakcyjnych związanych z wymianą walut. Optymalna wielkość jest osiągana, gdy strata z tytułu wyższych kosztów dostosowawczych jest równa zyskom z tytułu stosowania mniejszej liczby walut.
Korzyści z niższych kosztów transakcji walutowych były proste i nie wzbudzały dużego zainteresowania, a determinanty wzrostu kosztów dostosowawczych stawały się coraz dłuższą listą. Rosnące koszty dostosowawcze są mniej niepokojące, po pierwsze, jeśli wstrząsy dotykają kraje lub regiony w podobny sposób, tak że dewaluacja lub rewaluacja kursu walutowego nie pomoże. Dzieje się tak w przypadku, gdy dane kraje mają zdywersyfikowaną lub podobną strukturę gospodarczą. Jeśli jednak wstrząsy są asymetryczne, koszty utworzenia obszaru walutowego mogą być nadal możliwe do opanowania, jeśli, po drugie, inne instrumenty dostosowawcze mogą zastąpić kurs walutowy. Te inne mechanizmy dostosowawcze – lub „kryteria OCA”, jak nazywają je naukowcy w dziedzinie mobilności siły roboczej i w mniejszym stopniu mobilności kapitału, elastycznych cen lub płac pieniężnych oraz federalizmu podatkowego. W przypadku, gdy członek strefy walutowej bardziej cierpi z powodu bezrobocia lub inflacji w wyniku szoku, te mechanizmy rynkowe lub polityka rządowa zastąpiłyby zmiany kursów walut, które w przeciwnym razie mogłyby doprowadzić do wzrostu zatrudnienia (dewaluacja) lub złagodzenia presji cenowej (rewaluacja).
Polityczny renesans optymalnego obszaru walutowego
Żaden z istniejących obszarów walutowych nie jest „optymalny” w rozumieniu teorii OCA, ponieważ żaden z nich nie został nigdy określony poprzez zrównanie kosztów makroekonomicznych i korzyści mikroekonomicznych. Renesans teorii OCA w latach 80. był tym bardziej niezwykły, że dwa kierunki rozwoju ekonomii zakwestionowały dwa podstawowe założenia teorii OCA. Po pierwsze, współczesne konceptualizacje kursu walutowego budziły wątpliwości co do jego skuteczności jako wiarygodnego i efektywnego instrumentu dostosowawczego. W rzeczywistości wystąpienie samospełniających się ataków walutowych oznaczało, że nie było czegoś takiego jak nieodwołalnie ustalony kurs walutowy. Po drugie, nowe podejście do metodologii ekonomicznej sugerowało, że ocena różnych kryteriów OCA przed utworzeniem obszaru walutowego ma fundamentalną wadę. Według tak zwanej krytyki Lucasa (opracowanej przez amerykańskiego ekonomistę Roberta Lucasa) racjonalne podmioty gospodarcze przewidują politykę i reagują na nią; ich zachowanie, a więc i „struktura” rynków, nie może być traktowane jako dane. Oznacza to, że kryteria OCA zmienią się wraz z samą integracją monetarną i nie mogą być oceniane przed jej dokonaniem.
To ostatnie spostrzeżenie stanowi rdzeń „nowej” teorii optymalnych obszarów walutowych. Bada się w niej na przykład, czy struktury gospodarcze są zbieżne czy rozbieżne ze względu na wzmożony handel i rosnącą konkurencję, co wiąże się z większą przejrzystością cen. W teorii może to prowadzić do paradoksu: jeśli gospodarki państw członkowskich staną się bardziej wyspecjalizowane, a tym samym bardziej podatne na szoki asymetryczne, unia walutowa, która spełniała kryteria OCA przed jej utworzeniem, może stać się nieoptymalna właśnie z tego powodu, że została utworzona.
