Postęp ekonomiczny (a bankowość)
Jak duże znaczenie dla rozwoju gospodarczego ma zdrowy system bankowy? W tradycyjnej ekonomii „klasycznej” nie uważano roli banków za zbyt ważną. Pieniądz stanowił bowiem jedynie środek wymiany realnych zasobów gospodarczych. Rola banku jako pośrednika ograniczała się do przekładania oszczędności na inwestycje; instytucje te nie wywierały fundamentalnego wpływu na którąkolwiek ze stron. Adam Smith podkreślał znaczenie banków pośredniczących jako podmiotów mobilizujących zasoby – zaprzęgających niewykorzystaną nadwyżkę płynności do efektywnej pracy (zob. poniższy cytat). Emisja pieniądza papierowego przez banki przyniosła oszczędności na kruszcach. Przede wszystkim jednak obawiano się szkód, jakie źle zarządzane banki mogłyby wyrządzić gospodarce. Wśród przyczyn wymieniano okresowe bankructwa (wywołujące paniki), nadmierną emisję pieniądza, powodującą inflację czy też wzmacnianie szkodliwego cyklu gospodarczego (który Marks zaliczał do śmiertelnych chorób kapitalizmu) przez cykl kredytowy. Dopiero Schumpeter dostrzegł znaczenie sfery finansów w procesie kształtowania wzrostu gospodarczego (w przeciwieństwie do statycznego stanu równowagi). Widział banki w dwóch, niezwykle cennych rolach – podmiotów pełniących funkcję portiera i zapewniających twórczą destrukcję. Korzyści, jakie gospodarka odnosi z istnienia banków, to głównie subtelne „efekty zewnętrzne” działania kredytodawców w swoim własnym interesie. Gdy bank pożycza pieniądze, dyskryminuje klientów według jakości kredytu, faworyzując firmy najbardziej konkurencyjne. Procesy monitorowania i kontroli zaszczepiają zdrową dyscyplinę finansową. Bez względu na to, czy bankowość jest przyczyną, czy też skutkiem, związek pomiędzy dobrobytem a zaangażowaniem finansowym jest jasny (zob. poniższy wykres). Jeśli chodzi o rozwój Wielkiej Brytanii, żywą dyskusję wywołała skłonność City do lokowania kapitału za granicą kosztem inwestycji krajowych, co z kolei pod koniec XIX w. zniszczyło konkurencyjność tamtejszego przemysłu. Choć prawdą jest, że za granicę skierowano ogromną ilość oszczędności, brak popytu ze strony przedsiębiorstw wytłumaczyć można innymi czynnikami (np. rolą związków zawodowych, preferencjami imperialnymi, złymi decyzjami przedsiębiorców itp.
Ożywianie kapitału
Rozwinięcie przemysłu danego kraju wymaga nie tyle zwiększenia jego kapitału, lecz skierowanie większej części tego kapitału na tory aktywności i produktywności przez działające w rozsądny sposób banki. Ta część kapitału, którą przedsiębiorca musi utrzymywać w bezczynności na wypadek okazjonalnych roszczeń, stanowi „inwentarz martwy” – póki trwa ta sytuacja, póty nie tworzy ten inwentarz niczego ani na rzecz przedsiębiorcy, ani jego kraju.
Adam Smith, The Wealth of Nations, 1776, Księga II, Cz. I, s. 285
