Kapitał obrotowy (netto) – nadwyżka aktywów obrotowych nad zobowiązaniami krótkoterminowymi. Jest to miara finansowa wykorzystywana do oceny płynności finansowej. Nazywany jest również kapitałem pracującym.
DEFINICJA
Jeżeli od wartości majątku obrotowego przedsiębiorstwa odejmiemy jego bieżące zobowiązania (zobowiązania w stosunku do: dostawców – z tytułu nieuregulowanych rachunków za zrealizowane dostawy, pracowników – z tytułu wynagrodzeń, banków – z tytułu kredytów krótkoterminowych, systemu finansowania państwa – z tytułu podatków, składek na ubezpieczenia społeczne, opłat oraz inne bieżące zobowiązania) to otrzymamy kapitał obrotowy przedsiębiorstwa.
- Kapitał obrotowy brutto są to bieżące aktywa firmy (majątek obrotowy), które są zaangażowane w bieżącą działalność przedsiębiorstwa.
- Kapitał obrotowy netto, czyli kapitał pracujący (ang. working capital) jest definiowany jako różnica pomiędzy kapitałem stałym a majątkiem trwałym, bądź też jako różnica aktywów bieżących i zobowiązań krótkoterminowych.
- Kapitał obrotowy netto = Aktywa obrotowe (bieżące) – Zobowiązania krótkoterminowe (bieżące)
Kapitał obrotowy netto jest to również ta część kapitałów stałych przedsiębiorstwa, która finansuje aktywa obrotowe a nie finansuje aktywów trwałych:
- Kapitał obrotowy netto = Kapitał stały – Aktywa trwałe
ROLA KAPITAŁU OBROTOWEGO
Celem kapitału obrotowego jest finansowanie majątku obrotowego przedsiębiorstwa. Dobór źródeł finansowania majątku obrotowego, a więc również struktury kapitału obrotowego, jest zależny od zapotrzebowania przedsiębiorstwa na aktywa obrotowe i od przyjętej przez to przedsiębiorstwo strategii ich finansowania. Wielkość kapitału obrotowego podlega dużym wahaniom w czasie.
Dodatni kapitał obrotowy oznacza, że firma dysponuje marginesem wypłacalności zapewniającym zaspokojenie potrzeb wypłacalności. Kapitał stały (oprócz majątku trwałego) finansuje część majątku obrotowego. Ujemny kapitał obrotowy oznacza, iż firma ma więcej zobowiązań niż środków na ich pokrycie.
Kapitał obrotowy jest dla przedsiębiorstwa buforem bezpieczeństwa ułatwiającym zachowanie płynności finansowej, zwłaszcza w sytuacjach opóźnień płatności, czy też trudnościach ze sprzedażą. Kapitał pracujący pozwala na kontynuację działalności bez zaciągania dodatkowych pożyczek. Chroni także przedsiębiorstwo przed poważnymi konsekwencjami utraty płynności finansowej, takimi jak spadek reputacji, zwiększenie kosztów pozyskania kapitału, czy też nacisk na zmniejszenie cen.
Firmy muszą utrzymywać odpowiedni poziom kapitału obrotowego netto aby zapewnić właściwe relacje między tempem wzrostu firmy, jej sprzedaży a poziomem majątku obrotowego. Na przykład wzrost sprzedaży powoduje konieczność utrzymywania wyższego poziomu zapasów a to z kolei określa zapotrzebowanie na środki niezbędne do ich finansowania.
Odpowiedni poziom kapitału obrotowego netto pozwala uniknąć:
- wysokich kosztów pozyskania kapitału na finansowanie bieżącej działalności przedsiębiorstwa,
- strat wynikających z konieczności szybkiej sprzedaży majątku (nawet poniżej ich wartości) w celu pozyskania kapitału na bieżącą działalność firmy.
SKŁADNIKI
W skład kapitału obrotowego wchodzą takie aktywa, które w przedsiębiorstwie pozostają przez okres krótszy niż 12 miesięcy.
Do składników kapitału pracującego mogą wchodzić takie pozycje jak:
- Zapasy:
- materiały,
- półprodukty i produkty w toku,
- produkty gotowe,
- towary,
- zaliczki na dostawy.
- Należności krótkoterminowe:
- z tytułu dostaw i usług,
- z tytułu podatków, dotacji, ceł, ubezpieczeń,
- inne,
- dochodzone na drodze sądowej,
- inne.
- Inwestycje krótkoterminowe:
- środki pieniężne i inne aktywa pieniężne.
- inne inwestycje krótkoterminowe.
ZARZĄDZANIE KAPITAŁEM OBROTOWYM
Podstawowym celem zarządzania kapitałem pracującym w przedsiębiorstwie jest utrzymywanie równowagi między bezpieczeństwem przedsiębiorstwa (płynność finansowa), a zyskownością działalności.
Można wyróżnić cztery podstawowe elementy zarządzania kapitałem pracującym:
- Zarządzanie środkami pieniężnymi – należy utrzymywać taką ilość środków pieniężnych, która umożliwia terminowe regulowanie zobowiązań, ale nie należy również utrzymywać nadmiaru gotówki, którą można w tym czasie przeznaczyć np. na inwestycje.
- Zarządzanie zapasami – należy utrzymywać poziom zapasów pozwalający na płynną produkcję i zaspokojenie zapotrzebowania na wyroby. Należy równocześnie minimalizować koszty zamówień, transportu czy magazynowania.
- Zarządzanie należnościami – ten element zarządzania polega na regulacji polityki kredytowej przedsiębiorstwa. Z jednej strony należy zachęcać klientów do zakupów, z drugiej natomiast minimalizować wpływ wydłużonych terminów płatności.
- Zarządzanie długiem krótkoterminowym – należy wybrać taką strukturę krótkoterminowych źródeł finansowania (w tym m.in. linie kredytowe, kredyty kupieckie, faktoring), która umożliwi minimalizację kosztów obsługi długu. Struktura ta musi również zapewniać bezpieczeństwo zachowania płynności finansowej.
Zapotrzebowanie na kapitał obrotowy
Zapotrzebowanie przedsiębiorstwa na kapitał obrotowy jest obliczane jako różnica wartości kapitału obrotowego i salda netto środków pieniężnych.
W zależności od sytuacji przedsiębiorstwa, wysokość zapotrzebowania jest zróżnicowana. Wzrost zapotrzebowania jest związany z wydłużeniem terminów płatności kontrahentów, skróceniem terminów regulowania zobowiązań lub wzrostem sprzedaży (w wyniku lepszego wykorzystania zdolności produkcyjnych bądź zwiększenia mocy produkcyjnych).
Poziom kapitału obrotowego można zwiększyć poprzez:
- Zmniejszenie majątku trwałego:
- upłynnienie zbędnych środków,
- likwidacja środków zużytych
- ograniczenie inwestycji długoterminowych.
- Zwiększenie kapitałów stałych:
- przeznaczenie dużej części zysku na rozwój,
- zwiększenie kapitału własnego poprzez emisję akcji,
- zwiększenie zobowiązań długoterminowych.
Poziom kapitału obrotowego można zmniejszyć poprzez:
- Zwiększenie majątku trwałego:
- zakup wartości niematerialnych i prawnych,
- zakup rzeczowych aktywów trwałych,
- zakup akcji i obligacji,
- udzielenie długoterminowych pożyczek
- zwiększenie poziomu należności długoterminowych.
- Zmniejszenie kapitałów stałych:
- umorzenie akcji,
- pokrycie strat z kapitału zapasowego,
- spłata zadłużenia długoterminowego.
STRATEGIE ZARZĄDZANIA KAPITAŁEM OBROTOWYM
Strategie zarządzania kapitałem obrotowym są kombinacjami strategii zarządzania aktywami bieżącymi i strategii zarządzania pasywami bieżącymi.
Wyróżnia się trzy podstawowe strategie zarządzania wysokością kapitału obrotowego netto:
- Strategia konserwatywna:
- charakteryzuje się możliwością osiągania małego zysku przy niskim stopniu ryzyka,
- polega na utrzymywaniu wysokiego stanu aktywów obrotowych i niskiej wartości zobowiązań bieżących,
- w efekcie daje firmie wysoką płynność finansową ale też obniża jej rentowność.
- Strategia agresywna:
- charakteryzuje się możliwością osiągania dużych zysków przy wysokim stopniu ryzyka,
- celem jest utrzymywanie niskiej wartości aktywów obrotowych w relacji do zobowiązań bieżących,
- skutkiem jest obniżenie płynności finansowej przedsiębiorstwa,
- w efekcie zwiększa się rentowność firmy.
- Strategia umiarkowana:
- charakteryzuje się umiarkowanym zyskiem i umiarkowanym ryzykiem
- łączy cechy obu powyższych strategii w wybranych przez zarządzających proporcjach.
Wybór strategii zależy przede wszystkim od stopy zwrotu z kapitału, jaką chce osiągnąć przedsiębiorstwo oraz ryzyka, jakie jest gotowe podjąć. W praktyce najczęściej wybiera się strategię umiarkowaną, zapewniającą przeciętny poziom ryzyka oraz przeciętne zyski. Jeżeli zarządzający są dobrze obeznani z rynkiem i otoczeniem przedsiębiorstwa, mogą rozważyć strategię agresywną. Firmy dopiero rozpoczynające działalność lub mające problemy finansowe powinny wybierać strategię konserwatywną.
Strategia konserwatywna oznacza konserwatywną strategię aktywów i konserwatywną strategię pasywów. Analogicznie, strategia agresywna to kombinacja agresywnej strategii aktywów i agresywnej strategii pasywów. Strategia umiarkowana polega na kombinacji agresywnej strategii w zakresie jednego składnika z konserwatywną strategią dotyczącą drugiego składnika.
Strategia konserwatywna
Strategia konserwatywna aktywów oznacza operowanie strukturą aktywów bieżących i utrzymanie ustabilizowanej struktury pasywów bieżących. W zakresie kapitału obrotowego strategia ta charakteryzuje się utrzymywaniem dużej (ponad 50% wartości aktywów) ilości najbardziej płynnych aktywów, czyli krótkoterminowych papierów wartościowych i gotówki. Nadwyżka płynności jest wykorzystywana do likwidacji nieprzewidzianych zobowiązań w przypadku braku wystarczających wpływów operacyjnych. Utrzymywanie nadwyżki oznacza niższy potencjalny zysk. W wyniku stosowania tej strategii mogą również występować dodatkowe koszty związane z zapasami, utrzymywanymi na wypadek niespodziewanego popytu. Wysoki udział kapitału w pasywach powoduje niski wskaźnik zwrotu z kapitału.
W przypadku stosowania konserwatywnej strategii pasywów dąży się do minimalizacji zobowiązań krótkoterminowych w strukturze zadłużenia firmy (oznacza to poziom poniżej 50% wartości pasywów). W praktyce strategia ta oznacza minimalizację kredytu krótkoterminowego lub nawet całkowitą rezygnację z kredytu długoterminowego i zastąpienie go kapitałem własnym. Podejście to zmniejsza ryzyko braku wypłacalności, ale równocześnie wymusza osiąganie wysokiej stopy zwrotu, która mogłaby pokryć straty z powodu zaangażowania drogiego kapitału własnego.
Strategia agresywna
Głównym założeniem agresywnej strategii pasywów jest maksymalizacja zobowiązań bieżących kosztem kapitału stałego (oznacza to utrzymywanie poziomu zobowiązań krótkoterminowych powyżej poziomu 50% wartości pasywów). Skutkami takiej strategii są zwiększenie ryzyka utraty płynności finansowej oraz podrożenie kapitału obcego z powodu wzrostu krańcowego kosztu kapitału. Wynika to z konieczności osiągania odpowiedniej stopy zwrotu z kapitału, która może zrekompensować ryzyko utraty płynności.
Natomiast strategia agresywna aktywów zakłada ograniczanie płynnych aktywów (poniżej poziomu 50% aktywów). Podstawą efektywności tej strategii jest wysoki poziom rentowności aktywów trwałych. Zamrożenie środków obrotowych nie sprzyjałoby ich efektywnemu wykorzystaniu. Utrzymywanie niskiego poziomu gotówki pozwala uzyskiwać wyższy poziom zwrotu z kapitału.
