Pieniądze w portfelach Twoich rodziców są wynikiem ich pracy, a konkretnie efektem świadczonych przez nich usług lub wytwarzanych dóbr materialnych. Zanim jednak zaczęli oni pracować, a co za tym idzie, zarabiać pieniądze, byli dziećmi podobnie jak Ty. Ucząc się, zdobywali nowe umiejętności i wykształcenie, które pozwoliło im znaleźć pracę dającą wynagrodzenie pozwalające na utrzymanie Waszej rodziny.
Plik do pobrania:
Chcemy teraz udzielić odpowiedzi na pytanie skąd się biorą pieniądze?
Istnieją dwa główne sposoby tworzenia pieniądza:
- jego emisja przez bank centralny,
- tworzenie pieniądza w formie długu w systemie bankowym.
Bankiem centralnym w Polsce jest Narodowy Bank Polski (NBP). Jako jedyny bank w naszym kraju może emitować pieniądz tzn. wprowadzać do obiegu pieniądz gotówkowy w postaci banknotów i bilonu (monet). NBP decyduje o wielkości i momencie emisji oraz reguluje ilość pieniądza w obiegu. Każda emisja wiąże się oczywiście ze zwiększeniem ilości pieniędzy w obiegu, dlatego też musi być dostosowana do potrzeb gospodarki państwa. Nadmierna emisja pieniądza jest jedną z przyczyn inflacji (wzrostu cen).
Kreacja pieniądza, czyli jego tworzenie w formie długu w systemie bankowym, jest zjawiskiem bardzo tajemniczym. Spróbujmy przyjrzeć się temu procesowi bliżej, śledząc przebieg powstawania takiego pieniądza.
Zanim jednak to zrobimy, musimy opisać system bankowy. Zacznijmy od udzielenia odpowiedzi na pytanie, czym jest bank i jaka jest jego rola w tym systemie. Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa używanie nazwy „bank” zastrzeżone jest wyłącznie dla instytucji finansowych posiadających stosowne zezwolenie państwa (konkretnie Komisji Nadzoru Finansowego) na prowadzenie działalności polegającej w szczególności na przyjmowaniu wkładów pieniężnych oraz udzielaniu kredytów. Osoby, które posiadają nadwyżki finansowe (wolne środki pieniężne, które w danym momencie nie są im potrzebne), mogą bez obaw ulokować swoje pieniądze w banku, na rachunku, w formie depozytu w zamian za otrzymanie po upływie określonego czasu, korzyści w postaci oprocentowania tegoż depozytu (odsetek).
Banki, dysponując środkami pieniężnymi zgromadzonymi w formie depozytów, mogą z kolei zaproponować ich przekazanie pod określonymi warunkami osobom, które chciałyby je pożyczyć (kredytobiorcom) np. na zakup mieszkania. Pieniądze, które bank pożycza w taki sposób to kredyt. Kredytobiorcy za możliwość korzystania z pieniędzy muszą oddać bankowi nie tylko pieniądze, które pożyczyli (kapitał), ale także zapłacić odsetki, prowizje i inne opłaty. Banki muszą tak ustalać wartość udzielanych kredytów i terminy ich spłaty, aby osoby (deponenci), które zdecydowały się wpłacić pieniądze do banku w formie depozytów, miały zagwarantowany ich zwrot. W taki właśnie sposób oszczędności jednych osób pozwalają inwestować innym osobom.
Wróćmy do istoty i prześledźmy tworzenie pieniądza w formie długu w systemie bankowym. Wyobraź sobie, że dzięki swej oszczędności udało Ci się uzbierać 1000 złotych. Ponieważ chcesz zwiększyć ilość zaoszczędzonych pieniędzy otwierasz w Banku X lokatę roczną i wpłacasz tam swoje pieniądze. Bank w zamian za powierzone mu oszczędności zobowiązuje się, że po roku odda Ci równowartość wpłaconej kwoty wraz z umówionymi odsetkami (1000 zł + 50 zł = 1050 zł).
Aby Bank mógł wypłacić Ci kwotę wraz z odsetkami, musi je w jakiś sposób zarobić. Czyni to pożyczając powierzone przez Ciebie pieniądze dalej, na wyższy procent, niż ten, jaki zaoferował Tobie za założoną lokatę.
Aby lepiej zrozumieć omawiany mechanizm prześledźmy sytuację:
Bank pożycza 1000 zł Panu A. To oznacza, że Pan A będzie oddawał Bankowi w formie miesięcznych rat kwotę otrzymanych pieniędzy wraz z odsetkami. W sumie po roku Pan A za pożyczone 1000 zł odda Bankowi 1150 zł.
Pan A płaci 1000 zł pożyczone z Banku Pani B za zakupiony rower. Oczywiście, Pani B nie będzie przechowywała otrzymanego 1000 zł w przysłowiowej skarpecie, lecz wpłaci go do banku na procent naturalnie znacznie mniejszy, niż oprocentowanie pożyczki wziętej przez Pana A. Bank zwróci jej po roku, podobnie jak Tobie, 1050 zł. Taka sytuacja może się powtórzyć wielokrotnie. Na przykład, kolejne 500 osób założy depozyty, którym towarzyszyć będzie 500 zaciągniętych kredytów na identyczną sumę. W ten sposób pieniądze krążą w systemie bankowym, ludzie nimi płacą, zakładają lokaty, biorą kredyty. Z badań wynika, że ponad 90% krążących na świecie pieniędzy powstało w systemie bankowym z długu.
Pieniądze tworzone są jako dług, lecz w przypadku kredytów długoterminowych zaciąganych np. na 30 lat kwota, którą trzeba oddać jest znacznie wyższa od pierwotnie pożyczonej.
I tu wracamy do początku naszych rozważań o powstawaniu pieniądza. Tworzy je państwo, a formalnie bank centralny, emitując pieniądze. Cała rzecz w tym, aby decyzję o jego emisji podejmowano mądrze i rozważnie.
Zastanawiając się nad całym procesem, zauważysz też, że gdyby wszystkie osoby, które posiadają depozyty, przyszły równocześnie podjąć swoje pieniądze, bank nie wypłaciłby ich, ponieważ, cóż – po prostu by ich nie miał. Możesz też spostrzec, że cały proces działa doskonale, dopóki ktoś nie zalega ze spłatą pożyczki. Aby zapewnić stabilność systemu bankowego i zapobiec załamaniu sektora finansowego, prawo nakazuje przestrzegać bankom pewnych reguł, minimalizujących ryzyko ich niewypłacalności. Zgodnie z prawem bank musi posiadać w rezerwie kapitał własny (środki należące do banku, pochodzące od założycieli lub z osiągniętych zysków) nie mniejszy, niż pewien procent wartości udzielonych kredytów. Banki nie mogą też pożyczyć dalej całości zebranych depozytów, lecz jedynie ich część, resztę zostawiając sobie w rezerwie2. Dzięki tym regulacjom banki dysponują pieniędzmi, po które mogą się zgłosić deponenci. Nad przestrzeganiem przez banki wspomnianych wyżej reguł czuwa w Polsce Komisja Nadzoru Finansowego (KNF), zaś gwarancję wypłaty naszych depozytów, w przypadku upadku banku, zapewnia Bankowy Fundusz Gwarancyjny (BFG). Wszystko to składa się na szeroko rozumiany system bankowy.
