Rachunek zysków i strat (dawniej rachunek wyników) – jeden z podstawowych i obligatoryjnych elementów sprawozdania finansowego jednostki. Informuje o efektywności poszczególnych rodzajów działalności oraz o ogólnym wyniku finansowym przedsiębiorstwa.
OPIS
Rachunek zysków i strat pokazuje dokonania jednostki w danym okresie. Sprawozdanie to ukazuje zdolność firmy do generowania zysków i samofinansowania, prezentuje strumienie pieniężne, stanowi zatem istotną informację o rentowności jednostki.
Rachunek zysków i strat polega na zestawieniu strumieni przychodów uzyskanych w jednostce ze sprzedaży wyrobów i usług bądź towarów w ramach prowadzonej działalności handlowej oraz przychodów uzyskanych z przeprowadzenia operacji finansowych i kosztów tej działalności.
W krajach należących do Unii Europejskiej o treści i układzie tego sprawozdania decyduje IV Dyrektywa EWG, która zawiera cztery wzory rachunku zysków i strat. W Polsce, Ustawa o rachunkowości dopuszcza dwa warianty – porównawczy i kalkulacyjny.
Rachunek zysków i strat
Jedna z części sprawozdania finansowego, obrazująca wzrost lub spadek wartości netto (kapitału własnego) przedsię- biorstwa (przed wypłatą dywidend), wypracowanej w ramach działalności gospodarczej w pewnym okresie, zwykle rocznym lub kwartalnym. Inną nazwą rachunku zysków i strat w języku angielskim jest „profit and loss statement”. Istotą rachunku zysków i strat jest zestawienie przychodów i kosztów. Choć w zależności od przedsiębiorstwa układ tego sprawozdania może się różnić, zwykle spotykany wzorzec dla przedsiębiorstw produkcyjnych wygląda następująco. Pod wieloma względami, sam fakt osiągania zysku jest znacznie istotniejszy od sposobu jego osiągania. Tym niemniej, analiza części składowych rachunku zysków i strat pozwala użytkownikowi na wyciągnięcie cennych wniosków na podstawie:
- analizy sposobu osiągania zysku, tzn. struktury przychodów i kosztów,
- rozpoznania efektu dźwigni,
- porównania wypracowanego zysku z zyskami za inne okresy oraz z zyskami innych przedsiębiorstw (w celu zaobserwowania trendów i oceny konkurencyjności),
- oceny jakości zysku,
- potraktowania analizy jako etapu wyjściowego do kalkulacji przepływu środków pieniężnych netto z działalności operacyjnej.
Ponieważ kalkulacja zysku łączy się z szacunkami dotyczącymi przyszłości (np. stawek amortyzacyjnych, rezerw na przewidywane straty, biernych rozliczeń międzyokresowych kosztów), rachunek zysków i strat jest z natury obarczony pewnym marginesem niepewności. Patrz również zysk całkowity, wygładzanie zysków, zyski, rentowność i window dressing (upiększanie wyników).
BUDOWA RACHUNKU
W świetle ustawy o rachunkowości jednostka gospodarcza ma do wyboru sporządzenie rachunku zysku i strat w wariancie porównawczym, czy też kalkulacyjnym [1]. W obu wariantach rachunek zysków i strat sporządzony jest metodą drabinkową charakteryzującą się tym, że od każdego rodzaju przychodu odejmowany jest koszt tego samego typu.
Budowa rachunku zysków i strat:
| |Przychody ze sprzedaży netto |
| |Koszty wytworzenia sprzedanych wyrobów |
| |Zysk/strata na sprzedaży (brutto) |
| |Koszty ogólne zarządu |
| |Koszty sprzedaży |
| |Zysk/strata na sprzedaży (netto) |
| |Pozostałe przychody operacyjne |
| |Pozostałe koszty operacyjne |
| |Zysk/strata na działalności operacyjnej |
| |Przychody finansowe |
| |Koszty finansowe |
| |Zysk/strata na działalności gospodarczej |
| |Zyski nadzwyczajne |
| |Straty nadzwyczajne |
| |Zysk/strata brutto |
| |Podatek dochodowy |
| |Zysk/strata netto |
WARIANTY RACHUNKU
Różnica między wariantami dotyczy sposobu ujęcia kosztów wytworzenia sprzedanych produktów. W wariancie porównawczym koszty prezentowane są według rodzaju z uwzględnieniem zmiany stanu produktów. W wariancie kalkulacyjnym natomiast, koszty wytworzenia ustala się dla sprzedanych produktów doliczając do nich koszty sprzedaży i ogólnego zarządu. Jest to wynikiem przyjętego sposobu ewidencji księgowej.
Wyróżnić można trzy warianty ewidencji:
- Wariant I – koszty ujmowane tylko w układzie rodzajowym.
- Wariant II – koszty ujmowane tylko w układzie według typów działalności.
- Wariant III – koszty ujmowane najpierw w układzie rodzajowym, a następnie przeksięgowywane na układ według typów działalności.
Dla wariantu I sporządza się rachunek zysków i strat w układzie porównawczym, dla II w układzie kalkulacyjnym, a w przypadku III jednostka ma dowolność wyboru.
ELEMENTY RACHUNKU
Sprawozdanie to polega na zestawieniu strumieni przychodów i kosztów prowadzonej działalności.
Przychody i zyski to uprawdopodobnione powstanie w okresie sprawozdawczym korzyści ekonomicznych, o wiarygodnie określonej wartości, w formie zwiększenia wartości aktywów lub zmniejszenia wartości zobowiązań, które doprowadzą do wzrostu kapitału własnego lub zmniejszenia jego niedoboru w inny sposób niż wniesienie środków przez udziałowców lub właścicieli.
Przychody dzielimy na:
- przychody z działalności operacyjnej,
- pozostałe przychody operacyjne,
- przychody finansowe.
Koszty i straty to uprawdopodobnione zmniejszenia w okresie sprawozdawczym korzyści ekonomicznych, o wiarygodnie określonej wartości, w formie zmniejszenia wartości aktywów, albo zwiększenia wartości zobowiązań i rezerw, które doprowadzą do zmniejszenia kapitału własnego lub zwiększenia jego niedoboru w inny sposób niż wycofanie środków przez udziałowców lub właścicieli.
Koszty dzielimy na:
- koszty z działalności operacyjnej,
- pozostałe koszty operacyjne,
- koszty finansowe.
Działalność operacyjna
Przychody i koszty działalności operacyjnej są rezultatem statutowej działalności jednostki gospodarczej.
Do przychodów z działalności operacyjnej zaliczamy:
- przychody ze sprzedaży produktów – wyrobów gotowych, półproduktów lub usług i robót,
- przychody ze sprzedaży towarów – powstają w placówkach handlowych i dotyczą prowizji ze sprzedaży, sprzedaży detalicznej, hurtowej, komisowej i na raty, towarów,
- przychody ze sprzedaży materiałów – powstają w celu upłynnienia nadmiernych i zbędnych zapasów materiałów, zbycia odpadów użytkowych i lepszego wykorzystania powierzchni magazynowych.
Natomiast koszty wytworzenia sprzedanych wyrobów obejmują koszty związane z ich wytworzeniem.
Można do nich zaliczyć m.in.:
- zużycie materiałów i energii,
- wynagrodzenia (tylko pracowników związanych z produkcją),
- amortyzację,
- usługi obce (np. częściowy przerób produktów przez inną jednostkę),
- ubezpieczenia społeczne.
Po odjęciu od przychodów kosztów otrzymujemy wynik na sprzedaży brutto.
| |Przychody ze sprzedaży netto |
| |Koszty wytworzenia sprzedanych wyrobów |
| |Zysk/strata na sprzedaży (brutto) |
Otrzymany wynik na sprzedaży brutto następnie korygowany jest o koszty które nie są bezpośrednio związane z główną działalnością jednostki, ale są niezbędne do jej prowadzenia.
Do tych kosztów zaliczamy:
- koszty ogólnego zarządu (administracyjne) – obejmują głównie wynagrodzenia pracowników administracji, materiałów biurowych, ale także np. koszty prenumeraty czasopism, reklamy itp.;
- koszty sprzedaży – koszty związane ze sprzedażą wyrobów gotowych ponoszone przez jednostkę np. rozładunek, transport, ubezpieczenie transportu, itp.
Po odjęciu tych kosztów otrzymuje się wynik na sprzedaży netto, czyli faktyczny zysk/stratę z podstawowej działalności jednostki.
| |Zysk/strata na sprzedaży (brutto) |
| |Koszty ogólne zarządu |
| |Koszty sprzedaży |
| |Zysk/strata na sprzedaży (netto) |
Pozostała działalność operacyjna
Pozostałe przychody i koszty operacyjne są związane tylko pośrednio z działalnością operacyjną jednostki.
Zaliczamy do nich przychody i koszty związane:
- z działalnością socjalną,
- ze zbyciem środków trwałych, środków trwałych w budowie, wartości niematerialnych i prawnych,
- z odpisaniem należności i zobowiązań przedawnionych, nieściągalnych,
- z odszkodowaniami, karami i grzywnami,
- z przekazaniem darowizn.
Klasycznym przykładem takich kosztów mogą być np. kary, grzywny, likwidacja środka trwałego, itp. Przykładami przychodów mogą być przedawnione zobowiązania, dotacje. Po dodaniu tych przychodów i odjęciu kosztów od wyniku ze sprzedaży netto otrzymujemy zysk/stratę na działalności operacyjnej.
| |Zysk/strata na sprzedaży (netto) |
| |Pozostałe przychody operacyjne |
| |Pozostałe koszty operacyjne |
| |Zysk/strata na działalności operacyjnej |
Działalność finansowa
Oprócz powyższych przychodów i kosztów jednostka może prowadzić działalność finansową.
Do przychodów finansowych zaliczamy:
- zyski należne z tytułu zbycia inwestycji: sprzedaży aktywów finansowych: udziałów, akcji i innych papierów wartościowych, inwestycji w nieruchomości,
- zyski z aktualizacji wartości inwestycji,
- przychody z tytułu posiadania udziałów w innych jedn. gospodarczych – z tytułu dywidend,
- odsetki należne z tytułu oprocentowania lokat bankowych, a także odsetki od udzielonych pożyczek,
- odsetki od zwłoki,
- dodatnie różnice kursowe,
- dyskonto przy zakupie weksli i czeków obcych.
Do kosztów finansowych zaliczamy natomiast:
- należne innej jednostce odsetki,
- straty z tytułu zbycia inwestycji,
- ujemny wynik aktualizacji inwestycji,
- nadwyżki ujemnych różnic kursowych nad dodatnimi.
Po ich uwzględnieniu w rachunku zysków i strat otrzymuje się zysk/stratę na działalności gospodarczej.
| |Zysk/strata na działalności operacyjnej |
| |Przychody finansowe |
| |Koszty finansowe |
| |Zysk/strata na działalności gospodarczej |
Zyski i straty nadzwyczajne
Następnym etapem ustalania wyniku finansowego jest uwzględnienie zdarzeń, których nie można było przewidzieć, a miały one wpływ na działalność jednostki. Przyczynami strat mogą być np. powódź, pożar, grad i inne żywioły natury lub skutki zaniechania lub likwidacji działalności, na skutek decyzji uprawnionych do tego organów. Zyskami nadzwyczajnymi mogą być za to np. odszkodowania za poniesione straty w majątku trwałym i obrotowym spowodowane wypadkami losowymi.
Po dokonaniu powyższych korekt otrzymuje się zysk/stratę brutto, czyli wynik finansowy.
| |Zysk/strata na działalności gospodarczej |
| |Zyski nadzwyczajne |
| |Straty nadzwyczajne |
| |Zysk/strata brutto |
W przypadku wystąpienia zysku pomniejsza się go o podatek dochodowy od osób prawnych (CIT) otrzymując w ten sposób zysk netto.
| |Zysk/strata brutto |
| |Podatek dochodowy |
| |Zysk/strata netto |
W przypadku wystąpienia straty pozostawia się ją do rozliczenia.
