Dotacje państwowe (rozliczanie w rachunkowości)
Dotacja państwowa (zwana też „pomocą” lub „subwencją” pań- stwową) polega na przekazaniu jednostce gospodarczej środków (pieniężnych lub niepieniężnych) w zamian za spełnienie przez nią w przeszłości lub przyszłości określonych warunków związanych z jej działalnością operacyjną lub inwestycyjną. Dotacje przyjmować mogą różne formy. Mogą być dotacjami regularnymi w postaci ulg związanych z wydatkami bieżącymi („dotacje do przychodu” lub „dotacje operacyjne”), albo wypłatami jednorazowymi („dotacje kapitałowe”). Ta ostatnia pozycja obejmuje pomoc w nabyciu aktywów, redukcję należnych zobowiązań, lub umarzalną pożyczkę (patrz również eliminacja aktywów finansowych z bilansu). Dotacje mogą również przyjmować formę pośrednią, jak np. inwestycje w infrastrukturę, gwarancje lub świadczenie bezpłatnych usług. Ideą dotacji państwowych jest wspieranie realizacji celów polityki publicznej, takich jak zwiększenie zatrudnienia, rozwój przemysłu, wspieranie prac badawczych i rozwojowych. Należy zauważyć, że świadczenia dostępne dla ogółu przedsiębiorstw (np. świadczone przez pań- stwo usługi, wakacje podatkowe, ulgi inwestycyjne, przyśpieszone stawki amortyzacji podatkowej, zredukowane stopy podatkowe) nie są uznawane za dotacje. Za dotację nie uznaje się również udziałów własnościowych państwa w jednostce gospodarczej (choć istotny pakiet własnościowy wymaga ujawnienia w informacji dodatkowej do sprawozdań finansowych). W rachunkowości z dotacjami państwowymi wiążą się dwie zasadnicze kwestie:
- Przejrzystość: aby należycie ocenić efektywność zarządzania, jakość zysku i prognozowaną rentowności jednostki, akcjonariusze chcą widzieć wyodrębniony wpływ udzielonej dotacji na wyniki finansowe przedsiębiorstwa. W przypadku przedsię- biorstw państwowych, społeczeństwo powinno też wiedzieć, ile pieniędzy dana jednostka pobiera z publicznego portfela.
- Ustalenie, czy dana jednostka w pełni spełniła warunki kwalifikujące ją do otrzymania dotacji – tak kwestia jest przedmiotem zainteresowania zarówno państwa, jak i akcjonariuszy; w przypadku niespełnienia odpowiednich warunków jednostka może nie otrzymać dotacji, lub – co gorsza – zostać zmuszona do jej zwrotu.
Rozliczanie dotacji państwowych w rachunkowości sprowadza się do kwestii uznawania przychodu. Istnieją w tym zakresie trzy szerokie podejścia:
- jednorazowe ujęcie w przychodzie – polega na uznaniu dotacji za przychód w momencie jej otrzymania. Jest to metoda najprostsza, a przy tym dostarczająca – z punktu widzenia rządu – największego bodźca do starania się o dotacje. Niemniej jednak nie spełnia ona wymogów rachunkowości memoriałowej, w związku z czym jest akceptowalna jedynie wówczas, gdy nie istnieje podstawa umożliwiająca alokowanie dotacji na okresy inne niż okres, w którym została otrzymana.
- ujęcie w kapitale własnym – polega na ujęciu dotacji bezpośrednio w udziałach akcjonariuszy jako nadwyżki ze sprzedaży akcji powyżej ich wartości nominalnej, z pominięciem rachunku zysków i strat. Dotacje, których zasadność uzależniona jest od przyszłej działalności, mogą zostać odroczone i ujęte bezpośrednio w kapitale własnym jednostki w momencie, gdy zakwalifikuje się ona do ich zatrzymania. Podejście to ma tendencje do ukrywania wpływu dotacji na rentowność jednostki, w oparciu o uzasadnienie, że przychód ten pochodzi z innego źródła niż konkurencyjna działalność rynkowa.
- ujęcie w przychodach z zapewnieniem współmierności przychodów i kosztów – polega na systematycznym i racjonalnym ujmowaniu dotacji jako przychód za okres zapewniający współmierność dotacji z kosztami, które ma ona kompensować. W przypadku dotacji operacyjnych, byłby to okres poniesienia kosztów, przy czym dotację ujmuje się jako należną w rozliczeniach międzyokresowych kosztów. W przypadku finansowania zakupu aktywa, koszt księgowy powinno się odpowiednio zredukować rozkładając i odzwierciedlając dotację w niższych stawkach amortyzacyjnych danego aktywa. Innym rozwiązaniem jest ujęcie dotacji po stronie credit w pozycji przychody przyszłych okresów i amortyzowanie jej przez okres użytkowania aktywa. Ujmowanie dotacji w przychodach z zapewnieniem współmierności przychodów i kosztów jest podejściem wymaganym przez Międzynarodowe Standardy Rachunkowości.
Dotacja bywa rzeczą złożoną, która potencjalnie może zniekształcić wyniki finansowe jednostki. Prócz odpowiedniego rozliczenia dotacji, w informacji dodatkowej do sprawozdań finansowych należy również podać dotyczące jej szczegóły (cel, warunki, sposób otrzymania, zobowiązania warunkowe itp.). Patrz: MSR nr 20 „Dotacje państwowe oraz ujawnianie informacji na temat pomocy państwa” oraz MSR nr 39.
