Rynek kapitałowy

Rynek kapitałowy jest segmentem rynku finansowego przeznaczonym do transakcji o terminie zapadalności powyżej 1 roku. Rynek kapitałowy jest rynkiem kapitałami średnio- i długoterminowymi. Obejmuje wszystkie przepływy finansowe od inwestorów inwestujących kapitał do inwestorów za pośrednictwem banków i innych instytucji finansowych. Głównym ogniwem na rynku kapitałowym jest giełda papierów wartościowych, a głównym zadaniem jest obrót papierami wartościowymi, który może odbywać się na giełdzie i rynku pozagiełdowym. Główne segmenty rynku kapitałowego to:

• papierów wartościowych,
• hipoteczny,
• skryptów dłużnych,
• walutowy,
• kontraktów terminowych.

Pozostałe rynki kapitałowe to rynek długów gotówkowych, rynek ubezpieczeń i rynek pozagiełdowy OTC (CeTO).

Giełda jest miejscem spotkań inwestorów w celu zawierania transakcji kupna i sprzedaży papierów wartościowych.

Za czasów Królestwa Polskiego pierwsza giełda została otwarta 12 maja 1817 r. Był to Rynek Kupiecki. W tym czasie na warszawskiej giełdzie istniały głównie weksle i obligacje. W XIX wieku istniały także giełdy w Katowicach, Krakowie, Lwowie, Łodzi, Poznaniu i Wilnie. Podstawowe znaczenie miała jednak warszawska giełda, na której skoncentrowano 90% obrotów.

W okresie międzywojennym giełdy papierów wartościowych w Polsce działały na podstawie Rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w sprawie organizacji giełd. Tradycje giełdy w Polsce są najstarsze w Europie. Zakłócenia giełd w Polsce spowodowane były wybuchem II wojny światowej. Po okupacji niemieckiej zmienił się system gospodarczy. Giełdy papierów wartościowych nie zostały uruchomione w socjalistycznej gospodarce.

Wprowadzenie gospodarki rynkowej stworzyło warunki do przywrócenia giełdy. Przywrócenie giełdy poprzedziło podpisanie umowy o współpracy między Polską a Francją. Celem tej umowy była reaktywacja Giełdy Papierów Wartościowych S.A. w Warszawie. Kontynuowana jest merytoryczna współpraca obu giełd. Można powiedzieć, że odbywa się to na korzyść obu stron.

W wyniku podpisania aktu założycielskiego spółki akcyjnej Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie 12 kwietnia 1991 r. (GPW) została zreorganizowana. Kapitał zakładowy spółki został podzielony na 60 000. akcje imienne. Akcjonariuszami Giełdy są banki, domy maklerskie i Skarb Państwa.

W początkowym okresie warszawska giełda rozwijała się bardzo dynamicznie. Rozwój GPW można mierzyć liczbą notowanych spółek. Na pierwszej sesji giełdowej 16 kwietnia 1991 r. Notowanych było tylko pięć spółek. Były to Tonsil, Próchnik, Krosno, Kable i Exbud. W tym czasie sesje handlowe odbywały się tylko raz w tygodniu. Pod koniec następnego roku liczba spółek giełdowych wynosiła 16. Pod koniec 1998 r. Było już 198 spółek giełdowych. W 2000 r. Liczba spółek giełdowych wzrosła do ponad 200. Był to bezprecedensowy wskaźnik na świecie. We wrześniu 2001 r. 231 spółek giełdowych było notowanych na GPW. W następnym okresie wiele spółek akcyjnych zostało wykluczonych przy minimalnym wprowadzaniu nowych spółek. Na początku listopada 2003 r. Było 202 spółek giełdowych. Liczba firm, która malała w ostatnich latach, odzwierciedla sytuację gospodarczą kraju.

W uznaniu rozwiązań przyjętych na GPW w grudniu 1991 r. GPW została przyjęta jako członek korespondent Światowej Federacji Giełdy (WFE). W 1994 r. GPW stała się pełnoprawnym członkiem tej organizacji zrzeszającej wszystkie główne giełdy światowe. Światowa Federacja Giełd koordynuje współpracę między giełdami poszczególnych krajów, wprowadza nowoczesne rozwiązania i ujednolica standardy oraz rozszerza zakres transakcji międzynarodowych. Ponadto od 1992 r. GPW jest członkiem korespondentem Federacji Europ

Kontrakty terminowe są nową formą funkcjonowania rynku kapitałowego w Polsce.

Początkowo kontrakty futures były zawierane na giełdach towarowych przy zakupie i sprzedaży produktów rolnych. W tym przypadku producent zbóż zabezpieczył się przed zmianą cen zbóż i sprzedał je „na pniu” po z góry określonej cenie. W ten sposób uniezależnił się od ryzyka spadających cen. Nabywca zboża przestrzegał podobnych założeń „na czas”. Transakcje forward zawierane były również w walutach obcych. Inwestorzy zawierający transakcje forward kierują się konkretnym spojrzeniem na zmiany ceny sprzedaży i ceny zakupu instrumentów bazowych. Inauguracja transakcji futures na GPW odbyła się 16 stycznia 1998 r. Indeks giełdowy WIG-20 został przyjęty jako instrument bazowy dla kontraktów futures. Kupujący lub sprzedający kontrakty futures muszą wpłacić depozyt zabezpieczający. Kontrakty futures były wcześniej notowane na giełdach w Pradze i Paryżu. Na przykład we Francji MATIV od lat zajmuje się kontraktami futures.

Pod koniec 2001 r. jednostki indeksowe WIG20 zostały wprowadzone na warszawską giełdę. Jednostki indeksowe pojawiły się na rynku amerykańskim po raz pierwszy na początku lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku. Następnie zyskali przychylność inwestorów. Jednostki indeksu, które są papierami wartościowymi, reprezentują zmiany procentowe w wysokości danego indeksu. Te Jednostki Indeksu pozwalają inwestorowi przejąć cały portfel indeksu, ale nie zmuszają ich do kupowania akcji objętych indeksem. Istnieje wiele zalet jednostek indeksujących. Indeks jest pakietem akcji spółek giełdowych. Można również stwierdzić, że jednostka Mini Index jest zabezpieczeniem, które naśladuje zmiany procentowe kwoty indeksu. Mini WIG20 to instrument, który pozwala na inwestycje równoważne przejęciu całego portfela indeksu. Kupując go, nie musisz kupować poszczególnych akcji objętych danym indeksem. Wartość lub cena jednej jednostki indeksu wyrażona jest w PLN i wynosi 1/10 indeksu WIG20. Koszt zakupu jednostki indeksowej pozostaje na poziomie cen akcji. Ten zakup jest dostępny dla każdego inwestora.

Zakup lub sprzedaż kontraktu futures wiąże się z obowiązkiem zapłaty określonej kaucji na rzecz domu maklerskiego. Depozyt ten zabezpiecza zobowiązania kupującego lub sprzedającego wobec drugiej osoby. Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych określa wartość minimalnego depozytu, który należy wpłacić do domu maklerskiego.

Kolejnymi instrumentami pochodnymi notowanymi na giełdzie są warranty opcyjne. Obecnie warranty na indeksy NIF i WIG 20 są zarejestrowane na giełdzie. Instrumenty pochodne są notowane w sposób ciągły. Wymieniono również europejskie nakazy. Warranty te są emitowane przez banki i inne instytucje finansowe. Europejski typ zamówienia oznacza, że można je zrealizować w terminie określonym przez emitenta. Ten dzień nazywa się dniem wygaśnięcia. Istnieje obszerna literatura na temat instrumentów finansowych, takich jak „rynek kontraktów futures”, opublikowana przez Agencję Informacji Penetrator. Publikacje są również dostępne w Internecie na stronie www.gpw.com.pl.

Giełdy papierów wartościowych w różnych krajach są różne. Istnieją różne zasady regulujące prawne funkcjonowanie giełd. Nie podjęto żadnej próby ich unifikacji.

Giełdy tworzone są w formie spółek akcyjnych lub organizacji prawa publicznego. Przykładem funkcjonowania giełdy w formie spółki akcyjnej jest największa giełda w Nowym Jorku (The New York Stock Exchange – NYSE). Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie jest również organizowana na podobnych warunkach. Na przykład giełda we Frankfurcie jest zorganizowana w formie organizacji prawa publicznego. Różnorodność podstaw organizacyjnych i prawnych giełd papierów wartościowych nie jest przyczyną utrudniania rozwiązywania konkretnych problemów funkcjonowania giełd w podobny sposób. Zasady regulujące funkcjonowanie organów giełdy, prawo do uczestnictwa w giełdzie, a także procedura dopuszczania papierów wartościowych danego emitenta są podobne. Kwestia funkcjonowania giełd jest zawarta w aktach prawnych dotyczących danej giełdy.

W celu zapewnienia odpowiedniej wiarygodności i rzetelności przeprowadzanych operacji giełdowych krąg osób uprawnionych do udziału w operacjach prowadzonych na giełdzie jest ograniczony. Członkowie giełdy to zazwyczaj dwie kategorie osób, które spełniają określone warunki. Na GPW działają pośrednicy zwani brokerami lub brokerami oraz niezależni uczestnicy giełdy. Niezależnymi uczestnikami giełdy są zwykle przedstawiciele banków i innych instytucji finansowych. Maklerzy giełdowi zwykle działają w imieniu klientów, którzy są osobami fizycznymi, osobami prawnymi, instytucjami itp. Pobierają prowizję za świadczenie usług. Niezależni uczestnicy przeprowadzają transakcje na rachunek jednostek dominujących. Osoby fizyczne i prawne niebędące uczestnikami giełdy mogą korzystać z niej wyłącznie za pośrednictwem brokerów lub niezależnych uczestników.

Przed dopuszczeniem papierów wartościowych konkretnego emitenta do obrotu giełdowego należy również spełnić pewne warunki. Stawiane są wysokie wymagania w zakresie utrzymania i zapewnienia pełnej wiarygodności dokumentów będących przedmiotem transakcji. Weryfikacje te są zwykle przeprowadzane przez specjalny komitet. Celem weryfikacji jest ochrona członków giełdy przed nowymi, nieodpowiednio zabezpieczonymi uczestnikami giełdy. Nowi emitenci muszą mieć wystarczający kapitał i rentowność. Notowania giełdowe nazywane są cenami akcji, na podstawie których transakcje są zawierane każdego dnia. Wyniki tych transakcji są publikowane w formie listy zwanej notowaniem akcji. Dane te są również publikowane w prasie codziennej oraz w Internecie.

W ostatnim okresie europejskie giełdy zostały połączone. Pierwszymi europejskimi giełdami, które zostały połączone, były giełdy w Paryżu, Amsterdamie i Brukseli. W wyniku połączenia tych giełd powstała Euronext. Stworzenie drugiego co do wielkości rynku kapitałowego w Unii Europejskiej. 8 lutego 2002 r. GPW podpisała umowę o członkostwie z Euronex.

Osoba fizyczna lub prawna decydująca się na zakup akcji lub obligacji musi założyć rachunek inwestycyjny w biurze maklerskim. Punkty obsługi klienta (POK) działają jako domy maklerskie na terenie całego kraju. Punkty te są pośrednikami między inwestorami a giełdą. W zależności od rodzaju umowy inwestorskiej z biurem maklerskim zlecenia inwestora mogą być przyjmowane bezpośrednio, na piśmie, telefonicznie lub faksem oraz przez Internet. Należy wyraźnie podkreślić, że po złożeniu przez klienta zamówienia w biurze maklerskim jego wpływ na transakcję kończy się. Punkty obsługi klienta po przyjęciu zleceń kupna lub sprzedaży papierów wartościowych od inwestorów przekazują je do realizacji na giełdę.

Rynek papierów wartościowyc jest podstawowym segmentem rynku kapitałowego. Pozwala inwestować pieniądze, kupując akcje lub obligacje.

Akcje są rodzajem papierów wartościowych, dokumentów potwierdzających udział inwestora w spółce akcyjnej będącej własnością akcjonariuszy. Każde działanie charakteryzuje się:

• wartością nominalną, o znaczeniu tylko księgowym,
• wartością rzeczywistą (rynkową),
• prawem do uczestnictwa w spółce akcyjnej,
• prawem głosu na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy,
• prawem do udziału w podziale rocznego zysku (dywidendy),
• prawem poboru akcji nowych emisji,
• prawem do udziału w podziale majątku spółki w przypadku jej likwidacji (akcjonariusz ma prawo do zwrotu wpłaconego kapitału po pokryciu przez spółkę jej zobowiązań).

Wartość rynkowa akcji nie jest wartością stałą. Różni się w zależności od popytu i podaży określonych akcji. Po nabyciu akcji akcjonariusz nabywa określone prawa i obowiązki.

Obligacje są papierami wartościowymi umożliwiającymi jednostce emitującej obligacje zaciągnięcie pożyczki od nabywcy obligacji. Obligacje po określonym terminie powinny zostać wykupione przez emitenta. Obligacje są dłużnymi papierami emitenta.

Obligacje może emitować:

• Skarb Państwa,
• podmioty gospodarcze,
• gminy posiadające osobowość prawną,
• organizacje społeczne i fundacje prowadzące działalność gospodarczą.

Emitenci obligacji mogą podejmować dodatkowe obowiązki, np. zapewnianie dostaw towarów lub usług dla określonych usług od przedsiębiorstwa finansowanego z emisji obligacji. Obligacje są szczególnym rodzajem zabezpieczeń. Nabywca obligacji nie ponosi ryzyka finansowego. Emitent obligacji decyduje się na ich emisję w celu uzyskania dodatkowego kapitału potrzebnego do sfinansowania planowanych projektów inwestycyjnych.

Rozróżniamy rynki pierwotny i wtórny na rynku akcji. Podział ten oparty jest na kryterium osoby oferującej papiery wartościowe. Dotyczy to zarówno rynku prywatnego i publicznego, jak i rozwijanego rynku pozagiełdowego.

Jedynie rynek pierwotnych papierów wartościowych jest rynkiem nowej emisji i zapewnia środki na sfinansowanie inwestycji kapitałowych spółki. Transakcje przeprowadzane na rynku wtórnym dokonywane są między inwestorami, którzy są emitentami papierów wartościowych. Akcje zakupione wcześniej przez inwestorów na rynku pierwotnym są sprzedawane na rynku wtórnym. Emitent może wprowadzać papiery wartościowe do publicznego obrotu tylko za pośrednictwem domu maklerskiego.

Najważniejszą funkcją ekonomiczną rynku kapitałowego jest znalezienie alternatywnych możliwości inwestycyjnych. Podobnie jak w przypadku każdego innego towaru w gospodarce rynkowej, inwestycje kapitałowe podlegają prawu podaży i popytu.

Rynek hipoteczny jest segmentem rynku kapitałowego. Odgrywa ważną rolę w przygotowaniu transakcji kapitałowych.

Jego zadaniem jest pozyskiwanie funduszy inwestycyjnych na realizację planowanych inwestycji przez osoby fizyczne i prawne. Po wprowadzeniu gospodarki rynkowej rynek kredytów hipotecznych był mało aktywny. Obecnie w Polsce znajdujemy większe min. zainteresowanie i rozwój rynku kredytów hipotecznych.

Rynek skryptów dłużnych realizowany jest w ramach obrotu międzybankowego.

Jego zadaniem jest zapewnienie funduszy potwierdzonych skryptem dłużnym. Dokument ten wydaje dłużnik i potwierdza powstanie długu. Skrypt dłużny to pisemne zobowiązanie. Może być stosowany w transakcjach handlowych.

Rynek walutowy jest formą rynku, na którym przeprowadzane są transakcje sprzedaży i zakupu między wyspecjalizowanymi instytucjami finansowymi.

Transakcje te przeprowadzane są głównie przez banki komercyjne. Rynek walutowy działa w ścisłym związku z rynkiem kapitałowym i pieniężnym. Rynek walutowy może funkcjonować jako:

• bieżący rynek walutowy,
• terminowy rynek walutowy,
• rynek walutowy regulowany,

Obecny rynek walutowy obejmuje bieżące transakcje walutowe. Jest wdrażany w wyniku wymiany towarów i przepływu kapitału. Jak sama nazwa wskazuje, rynek terminowych transakcji walutowych polega na zawieraniu walutowych transakcji terminowych. Rynek walutowy jest regulowany, gdy jednostki w danym kraju nie mogą swobodnie dysponować walutami obcymi. Mamy do czynienia z wolnym rynkiem walutowym, gdy obrót walutowy podmiotów gospodarczych nie jest ograniczony przez władze danego kraju.

Rynek wierzytelności pieniężnych został zinstytucjonalizowany w pierwszej połowie dekady lat dziewięćdziesiątych.

Było to spowodowane trudną sytuacją na rynku kredytów bankowych i podobną sytuacją finansową przedsiębiorstw. W tym okresie rozpoczął się obrót wierzytelnościami. Niektóre banki zaczęły świadczyć usługi stanowiące faktoring i polegające na zakupie wierzytelności krótkoterminowych. Zaczęły pojawiać się instytucje pośredniczące w handlu tymi wierzytelnościami. Jednym z najważniejszych pośredników w zakupie krótkoterminowych należności handlowych jest Giełda Należności Pieniężnych, założona w 1996 roku. Bank Inicjatyw Gospodarczych stał się bazą organizacyjną i kapitałową giełdy.

Rynek ubezpieczeniowy w Polsce jest słabo rozwinięty. Należy spodziewać się rozwoju tego rynku.

Będzie to zgodne z międzynarodowymi trendami. Początki tworzenia rynku ubezpieczeń widać w grupach bankowych i ubezpieczeniowych. Banki stają się znaczącymi akcjonariuszami towarzystw ubezpieczeniowych. Podobnie towarzystwa ubezpieczeniowe mają swoje udziały w bankach. Korzystając z międzynarodowego doświadczenia, należy przewidywać wzajemne przenikanie się banków i ubezpieczycieli na dynamicznie rozwijającym się rynku ubezpieczeń jako gałęzi rynku finansowego.

Rynek pozagiełdowy OTC jest ważnym segmentem rynku kapitałowego.

Zakres jej działalności reguluje w Polsce Polska Komisja Papierów Wartościowych i Giełd. Rynek ten został zorganizowany pod nazwą Centralna Tabela Oferty Spółka Akcyjna – CeTo S.A. Jest podmiotem, który prowadzi i nadzoruje obrót papierami wartościowymi. Został zorganizowany 16 stycznia 2001 r. Został uruchomiony na podstawie znowelizowanej ustawy zatytułowanej „Ustawa o publicznym obrocie papierami wartościowymi”. Centralna tabela ofert stała się nieoficjalnym rynkiem pozagiełdowym. Nowelizacja ustawy wprowadza nowy sposób podziału publicznego rynku kapitałowego. W wyniku tych zmian wyróżniono rynek oficjalny, a także nieoficjalny rynek akcji i rynek pozagiełdowy. Głównym zadaniem CeTo S.A. jest wspieranie rozwoju firm z sektora małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP). Należy zapewnić rozwój firm, umożliwiając im dostęp do szerokiej bazy inwestorów działających na rynku publicznym oraz tanich mechanizmów pozyskiwania kapitału. CeTo S.A. jest podmiotem, który prowadzi i nadzoruje obrót papierami wartościowymi. CeTo zostało zorganizowane z inicjatywy największych polskich banków i domów maklerskich. Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie jest głównym akcjonariuszem CeTo SA. Rynek ten umożliwia obrót papierami wartościowymi dopuszczonymi do publicznego obrotu i nienotowanymi na GPW. Transakcje na rynku pozagiełdowym przeprowadzane są między instytucjami finansowymi. Prowadzony jest głównie między bankami a domami maklerskimi. Celem rynku pozagiełdowego jest pomoc w pozyskiwaniu kapitału w drodze oferty publicznej. Jest przeznaczony dla przedsiębiorstw, które nie chcą lub nie mogą być notowane na GPW (rynek pozagiełdowy regulowany jest rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 1995 r. W sprawie pozagiełdowego publicznego obrotu papierami wartościowymi). Transakcje na rynku pozagiełdowym zawierane są wyłącznie przez domy maklerskie. Przedmiotem tych transakcji mogą być wyłącznie papiery wartościowe dopuszczone do publicznego obrotu i zdeponowane w Krajowym Depozycie Papierów Wartościowych. Domy maklerskie uczestniczące w tych transakcjach działają we własnym imieniu i na własny rachunek.

Międzynarodowe rynki finansowe mają coraz większe znaczenie, a ich funkcjonowanie związane jest ze wzajemną penetracją polskiego i międzynarodowego rynku finansowego. W przeszłości ograniczenie rozwoju międzynarodowego rynku finansowego w Polsce było spowodowane brakiem pełnej wymienialności polskich pieniędzy. Można jednak powiedzieć, że w drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych wpływ finansowania międzynarodowego wzrósł. Potwierdzeniem tego trendu jest wzrost udziału kapitału zagranicznego w Polsce. Rozwój ten jest jednak dwukierunkowy, ponieważ obserwujemy polskie euroobligacje na rynkach zagranicznych. Tworzenie międzynarodowych rynków finansowych z udziałem Polski jest konieczne w warunkach przygotowań Polski do integracji z Unią Europejską.