Zobowiązanie warunkowe
Niepewne przyszłe zdarzenie, które może spowodować zwiększenie zobowiązań bilansowych. Zobowiązania warunkowe przypominają twierdzenia typu „jeżeli zdarzy się x, to (prawdopodobnie) wyniknie stąd y”. Jeżeli zajdzie określone zdarzenie, wówczas przedsiębiorstwo będzie musiało zapłacić pewną (nieraz trudną do przewidzenia) kwotę. Dopóki jednak zdarzenie takie nie nastąpi, nie ma również zobowiązania do zapłaty – jedynie taka ewentualność. Przed ryzykiem zobowiązań warunkowych można się ubezpieczyć, lecz nawet wówczas firmy narażone są na przykre niespodzianki. Powszechnym przykładem zobowiązania warunkowego jest odwołanie się od wyroku sądowego. Spółka poniesie koszt jedynie wtedy, gdy przegra sprawę lub zawrze ugodę poza sądem. Innym powszechnym przykładem jest roszczenie związane z odpowiedzialnością producenta za jakość towarów. Do najgłośniejszych z takich roszczeń należały żądania o odszkodowania za zatrucia azbestem w latach 70. XX wieku, wadliwe silikonowe implanty piersiowe w latach 80. i zatrucia tytoniem w latach 90. W krajach, w których wszczynanie sporów sądowych jest szczególnie rozpowszechnione (jak np. w USA), nawet trywialny proces może sporo kosztować. (Tym niemniej, należy się zastanowić zanim wydamy pochopną opinię na ten temat. Najbardziej jaskrawym przykładem błahego procesu rozdmuchanego do nieprawdopodobnych rozmiarów była „kawowa” sprawa przeciwko McDonald’s. Wiele osób, włącznie z autorem niniejszego Kompendium, „kupiło” będącą w obiegu historyjkę o tym, jak klientka kupiwszy kawę w okienku drive-in, rozlała ją sobie następnie na kolana i wycią- gnęła milion dolarów odszkodowania. Przyznanie takiego odszkodowania wydaje się zaprzeczać zdrowemu rozsądkowi; jednak fakty są inne. Kawa była wrząca, czyli serwowana w temperaturze znacznie przekraczającej normę – i to z przyczyn komercyjnych, bez oglądania się na bezpieczeństwo konsumentów. Klientka doznała poparzeń trzeciego stopnia i wydała 20 tys. USD na koszty leczenia szpitalnego. Kierownictwo McDonald’s zignorowało wcześniej setki podobnych wypadków. Sędzia – a nie ława przysięgłych – przyznał tak wysokie odszkodowanie, aby wymusić na pozwanym zmianę lekcewa- żącego podejścia. Ostatecznie, po apelacji i negocjacjach z powódką, zapłata wyniosła znacznie mniej. Ogólnie rzecz biorąc, cała ta historia jest anegdotą o przytarciu nosa aroganckiej firmie. Więcej szczegółów można znaleźć pod adresem „Stella Liebeck vs. McDonald’s” na stronie www.siegfriedandjensen.com/cases) Rozliczanie zobowiązań warunkowych w rachunkowości bywa trudne. Nie możemy uznać zobowiązania, które faktycznie nie istnieje; tym niemniej użytkownikom sprawozdań finansowych należy zasygnalizować możliwość jego wystąpienia przez odpowiednie ujawnienie w informacji dodatkowej do sprawozdania. W odróżnieniu od zobowiązania warunkowego, utworzona w bilansie rezerwa odzwierciedla zobowiązanie, którego wystąpienie jest bardziej prawdopodobne. Rozróżnienie pomiędzy tymi dwoma przypadkami tradycyjnie zale- żało od oceny sytuacji przez księgowego, gdzie głównym kryterium było prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia. Tak więc proces o milion dolarów zostałby jedynie opisany w informacji dodatkowej, jeśli prawdopodobieństwo zasądzenia odszkodowania nie przekraczałoby 10%. Rachunkowość instrumentów pochodnych – które również mają charakter warunkowy – stanowi bodziec do zmiany dotychczasowego podejścia. Tak jak instrumenty pochodne, które zgodnie z MSR wykazywane są w bilansie według wartości godziwej, zobowiązania warunkowe też będą pewnego dnia wykazywane według wartości godziwej pomnożonej przez prawdopodobieństwo wystąpienia (czyli „realizacji”). Prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia przestanie być wówczas kryterium interpretacji, a stanie się narzędziem pomiarowym:
Zobowiązania warunkowe są przedmiotem szczególnej uwagi analizy finansowej, ponieważ w przypadku nagłego wzrostu zobowiązań sytuacja finansowa przedsiębiorstwa może gwałtownie się pogorszyć. Co więcej, istnieją przypadki, w których przedstawienie zobowiązania jako „warunkowego” bywa próbą ukrycia faktycznego zadłużenia. By ocenić ryzyko niewypłacalności, użytkownicy sprawozdań finansowych muszą oszacować potencjalny wpływ zobowiązania warunkowego na sytuację finansową przedsiębiorstwa (oceniając maksymalną kwotę i prawdopodobieństwo). Ryzyko zmaterializowania się pozabilansowych zobowiązań warunkowych jest szczególnie istotne w instytucjach finansowych. W ich przypadku, zobowiązania takie powstają z każdą wystawioną gwarancją – gdy gwarancja staje się wymagalna, muszą wywiązać się z płatności.
