Wartość godziwa (wersja księgowego) – oszacowana przez księgowych wartość rynkowa, zwykle – choć niekoniecznie – odpowiadająca cenie rynkowej. Wobec faktu, że logikę rynku trudno jest podważyć, można zapytać dlaczego wartość godziwa nie może być po prostu równa cenie rynkowej. Otóż dlatego, że w rachunkowości wartość „godziwa” znaczy nie tyle „taka, jaka jest”, co raczej „rozsądna”, czy „użyteczna” w kontekście potrzeb informacyjnych użytkowników rachunkowości. (Dla nieksięgowych, określenie „godziwa” wydaje się mieć jakieś konotacje etyczne.) Zgodnie z tą zasadą, wartość godziwa może opierać się na cenie rynkowej, ale nie przyjmuje jej na ślepo jako wyznacznika rynkowej wartości. Przy ustalaniu wartości godziwej nie uwzględnia się na przykład cen rynkowych z transakcji wymuszonych, przymusowej likwidacji lub wyprzedaży aktywów.
W przypadku rynku nieaktywnego lub nieefektywnego, wartość godziwą można zastąpić innymi, pośrednimi miernikami – jak wartość użytkowa, wartość wyceny, wartość odtworzenia lub wartość bieżąca netto. Wartość godziwą definiuje się więc jako „kwotę, za jaką dany składnik aktywów mógłby zostać wymieniony, a zobowiązanie uregulowane, w formie transakcji przeprowadzonej na warunkach rynkowych pomiędzy zainteresowanymi i dobrze poinformowanymi stronami”. Model rachunkowości opartej na koszcie historycznym generalnie nie uwzględnia wartości godziwej, z wyłączeniem pewnych sytuacji, w których wartość godziwa zapewnia o wiele więcej informacji, niż pierwotny koszt. Poniżej przedstawiono kilka powszechnych przykładów zastosowania wartości godziwej w bilansie:
- W przypadku transakcji nabycia – przy alokacji kosztów na określone aktywa w przejętej jednostce;
- Przy ustalaniu górnej granicy wartości księgowej instrumentów finansowych;
- Przy aktualizacji wyceny nieruchomości i aktywów finansowych.
Ciekawe spostrzeżenie można poczynić porównując koncepcję wartości godziwej z koncepcją rzetelnej prezentacji omawianą w opinii z badania sprawozdań finansowych. Ponieważ rzetelność prezentacji opiera się na sprawozdaniach finansowych wykorzystujących koszt historyczny, księgowi wydają się implikować, że wartością „rzetelną” jest koszt. Czy nie jest to sprzeczność? Koszt historyczny może znacząco odbiegać od wartości rynkowej, lecz jego domniemana „rzetelność” wynika raczej z faktu, że można go w dowolnej chwili wiarygodnie zmierzyć. Tak więc rzetelna prezentacja opiera się nie tyle na rzetelnych wartościach godziwych, co na wartościach możliwych do przyjęcia w danych okolicznościach.
Rachunkowość oparta na wartości godziwej
Całkowite odejście od tradycyjnego modelu rachunkowości w celu ujęcia wszystkich pozycji bilansowych w wartości godziwej. Podejście to stanowi przeciwieństwo tradycyjnej konwencji kosztu historycznego, która stosuje wartości bilansowe oparte na wartości godziwej tylko w stosunkowo ograniczonych sytuacjach. Rachunkowość oparta na wartości godziwej jest przykładem ruchu reformatorskiego w sprawozdawczości finansowej. Choć tradycyjne modele księgowe są przydatne dla użytkowników, nie są one pozbawione ograniczeń. Uznaje się, że rachunkowość oparta na wartości godziwej będzie bardziej przydatna dla użytkowników sprawozdań finansowych, ponieważ często są oni zainteresowani wartościami bilansowymi odzwierciedlającymi wartość rynkową. Poza tym, dzięki uproszczeniu księgowości, system ten ograniczyłby możliwości manipulowania wynikami przez tworzenie struktur transakcji ukierunkowanych na określone cele sprawozdawcze.
Rachunkowość oparta na wartości godziwej jest jednak nieodłącznie związana z większą niestabilnością zysków (ponieważ zmiany wartości rynkowej są formą zysku niezrealizowanego). Takie odzwierciedlenie rzeczywistości finansowej niekoniecznie jest złe, ale niektórym (np. bankom) może wydawać się przerażające. Inną wadą jest to, że przyrosty wartości godziwej zaksięgowane jako dochód są tylko pośrednio związane z przepływami pieniężnymi. Kolejną trudnością są problemy z samym ustaleniem wartości godziwej. Jeśli istnieje cena rynkowa mogąca służyć za punkt odniesienia, wartość godziwą łatwo jest określić. Jednak w przypadku braku takiej ceny, konieczne może być zastosowanie innych, mniej wiarygodnych metod z hierarchii wyceny:
Obecnie daje się zauważyć wyraźny trend w kierunku rachunkowości opartej na wartości godziwej. Trend ten spowodowany jest głównie pojawieniem się praktycznych możliwości jej wprowadzenia dzięki większej przejrzystości rynków. W dużej mierze stanowi on również reakcję na ostatnie głośne skandale księgowe. Generalnie wydaje się, że lepsza zawartość informacyjna ma większe znaczenie niż dokładne szacunki księgowe. W takim systemie rachunkowości, biegli rewidenci będą jeszcze bardziej zobowiązani do zachowania rygorystycznej niezależności i zawodowego sceptycyzmu w kontaktach z zarządem.
