Finanse przedsiębiorstw

Finanse przedsiębiorstwa, pozyskiwanie i alokacja środków finansowych lub zasobów przedsiębiorstwa, w celu maksymalizacji bogactwa akcjonariuszy (tj. wartości akcji). W zarządzaniu finansami korporacji środki finansowe są generowane z różnych źródeł (tj. z akcji i zobowiązań) i są przeznaczane (inwestowane) na pożądane aktywa.

Pierwsza funkcja corporate finance, czyli pozyskiwanie środków, odnosi się do generowania środków zarówno ze źródeł wewnętrznych, jak i zewnętrznych, przy możliwie najniższych kosztach dla korporacji. Dwie główne kategorie zasobów to kapitał własny (tj. kapitał własny właścicieli) i zobowiązania. Przykładem kapitału własnego są wpływy ze sprzedaży akcji, zyski z inwestycji oraz zyski zatrzymane. Zobowiązania obejmują kredyty bankowe lub inne długi, zobowiązania, gwarancje na produkty oraz inne rodzaje zobowiązań, z których jednostka czerpie wartość.

Alokacja zasobów, druga funkcja finansowania przedsiębiorstw, polega na inwestowaniu funduszy z zamiarem zwiększenia bogactwa akcjonariuszy w czasie. Dwie podstawowe kategorie inwestycji to aktywa obrotowe i trwałe. Aktywa obrotowe obejmują środki pieniężne, zapasy i należności. Przykładami środków trwałych są budynki, nieruchomości i maszyny. Ponadto, funkcja alokacji zasobów dotyczy wartości niematerialnych i prawnych, takich jak wartość firmy, patenty, pracownicy i marki.

Zadaniem menedżera lub menedżerów finansowych korporacji jest prowadzenie obu tych funkcji w sposób, który maksymalizuje bogactwo udziałowców lub cenę akcji. Menedżerowie finansowi muszą zrównoważyć interesy właścicieli lub udziałowców; wierzycieli, w tym banków i posiadaczy obligacji; oraz innych stron, takich jak pracownicy, dostawcy i klienci. Na przykład, korporacja może zdecydować się na zainwestowanie swoich zasobów w ryzykowne przedsięwzięcia, starając się zaoferować swoim udziałowcom możliwość osiągnięcia dużych zysków. Jednakże ryzykowne inwestycje mogą zmniejszyć postrzegane bezpieczeństwo obligacji firmy, obniżając w ten sposób ich wartość na rynku obligacji i zwiększając stopę procentową, którą firma musi zapłacić, aby pożyczyć pieniądze w przyszłości. I odwrotnie, jeśli korporacja inwestuje zbyt konserwatywnie, może nie zmaksymalizować wartości swojego kapitału własnego. Jeśli firma osiągnie lepsze wyniki niż inne firmy, jej kurs akcji teoretycznie wzrośnie, umożliwiając jej pozyskanie dodatkowych funduszy po niższych kosztach, między innymi dzięki korzyściom.

Natomiast zarządzanie finansami przedsiębiorstwa polega na:

“pozyskiwaniu źródeł finansowania działalności firmy (kapitałów) oraz lokowaniu ich w składnikach majątkowych w sposób pozwalający na realizację strategicznego celu jakim jest maksymalizowanie korzyści przypadających udziałowcom (właścicielom) firmy, tj. osobom, które ulokowały w niej swoje kapitały w sposób trwały”

Korzyściami dla udziałowców mogą być wypłacane dywidendy lub wzrost wartości posiadanych udziałów. Maksymalizowanie korzyści dla udziałowców opiera się na maksymalizacji zyskowności kapitałów własnych i optymalizacji nadwyżki finansowej, prowadząc w konsekwencji do wzrostu wartości przedsiębiorstwa.

FUNKCJA ZARZĄDZAJĄCEGO

Do głównych zadań zarządzającego finansami przedsiębiorstwa można zaliczyć:

• organizację i nadzór obiegu informacji wewnętrznej – informacja wewnętrzna ma za zadanie umożliwić kontrolę operacji finansowych, sygnalizować ewentualne zagrożenia wymagające interwencji oraz ułatwić ocenę sytuacji finansowej przedsiębiorstwa,
• informowanie zarządu – w kwestiach sytuacji finansowej przedsiębiorstwa i jego przewidywanym rozwoju,
• podejmowanie decyzji w zakresie pozyskiwania kapitału – przy minimalizowaniu kosztów finansowych i zachowaniu płynności finansowej,
• utrzymywanie kontaktów z partnerami – wierzycielami, dłużnikami, urzędami skarbowymi.

GŁÓWNE ROLE

Wiedza osoby zarządzającej finansami przedsiębiorstwa musi być dostosowana do charakteru i skali działalności przedsiębiorstwa.

W małych przedsiębiorstwach, zarządzaniem finansami przedsiębiorstwa często zajmuje się osobiście właściciel, ewentualnie wyznaczony przez niego kierownik firmy. W przypadku bardziej skomplikowanych decyzji, korzysta się również z pomocy zewnętrznych konsultantów. W dużych przedsiębiorstwach za zarządzanie finansami odpowiadają specjaliści, a nadzorujący je dyrektor jest najczęściej członkiem zarządu przedsiębiorstwa.

Więcej na temat kluczowych funkcji w artykule Zarządzanie finansami.

DECYZJE FINANSOWE W PRZEDSIĘBIORSTWIE

Decyzje finansowe w zakresie zarządzania finansami przedsiębiorstwa można podzielić na długoterminowe i krótkoterminowe. Decyzje długoterminowe obejmują najczęściej działania dotyczące aktywów trwałych i struktury pasywów. Takie decyzje nazywane są również decyzjami dotyczącymi inwestycji kapitałowych. Decyzje krótkoterminowe natomiast, dotyczą głównie zarządzania kapitałem obrotowym przedsiębiorstwa, jego krótkoterminowych aktywów i pasywów.

Decyzje długoterminowe

Decyzje dotyczące inwestycji kapitałowych są podejmowane z uwzględnieniem trzech podstawowych warunków. Po pierwsze, zarządzanie finansami przedsiębiorstwa powinno charakteryzować dążenie do maksymalizacji wartości przedsiębiorstwa poprzez inwestycje w projekty przynoszące określone zyski przy określonym ryzyku. Po drugie, projekty te muszą być właściwie finansowane. Po trzecie, jeżeli nie ma możliwości realizacji takich projektów, nadwyżka gotówki powinna zostać zwrócona udziałowcom w formie dywidend.

Decyzje długoterminowe obejmują zatem:

1. Decyzje inwestycyjne.
2. Decyzje związane z finansowaniem projektów.
3. Decyzje związane z dywidendami (polityka dywidendowa).

Decyzje inwestycyjne

Zadaniem zarządzających jest odpowiednie lokowanie zasobów przedsiębiorstwa w różne projekty inwestycyjne. Każda decyzja dotycząca inwestycji wymaga oceny wartości poszczególnych możliwości (projektów), określenia skali inwestycji, czasu realizacji projektu lub projektów i przewidywanych przepływów pieniężnych z nimi związanych.

Decyzje inwestycyjne możemy zatem podzielić na trzy części:

• ocena projektów inwestycyjnych – każdy projekt powinien zostać oceniony za pomocą metody zdyskontowanych przepływów pieniężnych, a wybrany powinien zostać projekt zapewniający najwyższą wartość. Najczęściej stosowaną metodą jest metoda wartości zaktualizowanej netto (NPV), za pomocą której można przeliczyć sumę przyszłych przepływów pieniężnych na ich bieżącą wartość. Można wykorzystywać również inne metody oceny projektów (więcej w artykule Ocena projektów inwestycyjnych);
• ocena elastyczności – w wielu przypadkach projekt może zawierać różne możliwości do wyboru dla zarządzających, co nie pozwala na pełną ocenę projektu metodą NPV – dotyczy to m.in. wielu projektów związanych z badaniami i rozwojem. W przypadku złożonych projektów, obejmujących różne scenariusze dla przedsiębiorstwa, najczęściej stosowane są dwie metody: drzewo decyzyjne (DTA) i real options valuation (ROV);
• ocena niepewności – jako że każdy projekt jest obciążony niepewnością, należy dokonać oceny różnych scenariuszy przebiegu realizacji projektu. Typowym sposobem jest manipulowanie zakładaną wartością jednego z czynników przy zachowaniu wszystkich innych bez zmian. Prognozowanie różnych scenariuszy metody NPV zakłada zmiany takich czynników jak popyt na produkt, wysokość stóp procentowych, wysokość cen materiałów, a także kosztów produkcji. Zwykle opracowuje się trzy scenariusze: najgorszy, prawdopodobny i najlepszy.

Decyzje związane z finansowaniem

Osiąganie celów zarządzania finansami przedsiębiorstwa wymaga odpowiedniego finansowania. Źródła finansowania stanowią kapitały wygenerowane przez przedsiębiorstwo (kapitały własne) i kapitały z zewnątrz, pozyskiwane przez zaciąganie kredytów i pożyczek oraz emisję papierów wartościowych (kapitały obce).

Podejmując decyzje związanych z finansowaniem projektów, zarządzający muszą wziąć pod uwagę dwa aspekty:

1. Należy ustalić odpowiednią strukturę kapitałów, zapewniającą maksymalizację wartości przedsiębiorstwa. Finansowanie projektu za pomocą źródeł zewnętrznych powoduje powstanie zobowiązań, które muszą zostać uregulowane niezależnie od stopnia powodzenia projektu. Finansowanie za pomocą kapitałów własnych jest bezpieczniejsze, ale ich koszt jest zwykle wyższy. Jest to związane z tym, że zysk netto należy do właścicieli przedsiębiorstwa, zatem zysk z projektu po zapłacie odsetek należy się akcjonariuszom jako wynagrodzenie za wykorzystanie kapitału. Dopóki rentowność kapitału przedsiębiorstwa będzie wyższa niż oprocentowanie długu, dopóty warto rozważać finansowanie kapitałami obcymi. Problemem natomiast może być zbyt wysoki udział kapitałów obcych w strukturze, gdyż może to spowodować problemy z płynnością finansową. Kapitał obcy:
2. pozwala na skorzystanie z efektu dźwigni finansowej – dodatkowe zyski przedsiębiorstwa, po opłaceniu kapitału obcego, zwiększają rentowność inwestycji. Jednak w przypadku strat, odsetki od kapitału obcego wpływają na ich powiększenie;
3. jest tańszym źródłem finansowania,
4. pozwala na wykorzystanie efektu tarczy podatkowej – poprzez obniżenie efektywnego kosztu kapitału. Jest to możliwe dzięki zaliczeniu odsetek od kapitału obcego do kosztu uzyskania przychodu.
5. Należy utrzymywać jak najbliższą relację pomiędzy finansowanymi aktywami, a finansującymi je kapitałami – w zakresie zarówno czasu finansowania, jak i odpowiednich przepływów pieniężnych. Dotyczy to zależności związanych z finansowaniem długoterminowym – finansowanie aktywów w krótkim okresie jest dokonywane przez odpowiednie zarządzanie kapitałem obrotowym.

Polityka dywidendowa

Polityka dywidendowa dotyczy kwestii wypłacania zysków akcjonariuszom lub zatrzymywania ich w celu reinwestowania w spółkę. Decyzje dotyczące polityki dywidend mają pozytywny lub negatywny wpływ na ceny akcji spółki. Obejmują dwa podstawowe problemy: jaka część zysków powinna zostać wypłacona w danym okresie oraz czy spółka powinna utrzymać stabilną, stabilną stopę wzrostu dywidendy.

Podejmując decyzję o przyjęciu konkretnej polityki dywidendy, trzeba wziąć pod uwagę, że środki pieniężne jakie wpłynęły (lub wpłyną) do spółki są w rzeczywistości własnością akcjonariuszy. W tym aspekcie zarząd nie powinien zatrzymywać zysku, jeżeli nie jest w stanie reinwestować go ze stopą zwrotu jakiej oczekują akcjonariusze. Zatem za ogólną formułę optymalnego podziału zysku można przyjąć twierdzenie, że reinwestowanie zysków w spółce powinno mieć miejsce w przypadku jeśli dochód z tego tytułu jest wyższy niż dochód uzyskany z zainwestowania tego zysku poza spółką.

Więcej na ten temat w artykule Polityka dywidendowa.

Decyzje krótkoterminowe

Tak jak w przypadku decyzji długoterminowych, nadrzędnym celem jest maksymalizacja wartości przedsiębiorstwa. Podczas gdy zadaniem decyzji długoterminowych jest wybór odpowiednich projektów inwestycyjnych, to decyzje krótkoterminowe koncentrują się na zabezpieczeniu zdolności funkcjonowania przedsiębiorstwa. Oznacza to zapewnienie odpowiedniej wielkości przepływów pieniężnych w celu obsługi długoterminowego zadłużenia, regulacji bieżących zobowiązań i nieoczekiwanych wydatków. W tym kontekście, maksymalizacja wartości następuje w przypadku, kiedy stopa zwrotu z kapitału przewyższa koszt kapitału (patrz: Ekonomiczna wartość dodana).

Decyzje krótkoterminowe dotyczą głównie zarządzania kapitałem obrotowym przedsiębiorstwa. Celem kapitału obrotowego jest finansowanie majątku obrotowego przedsiębiorstwa. Dobór źródeł finansowania majątku obrotowego, a więc również struktury kapitału obrotowego, jest zależny od zapotrzebowania przedsiębiorstwa na aktywa obrotowe i od przyjętej przez to przedsiębiorstwo strategii ich finansowania. Wielkość kapitału obrotowego podlega dużym wahaniom w czasie. Często jest on określany jako kapitał, który jest natychmiast dostępny dla przedsiębiorstwa.

Odpowiedni poziom kapitału obrotowego netto pozwala uniknąć:

• wysokich kosztów pozyskania kapitału na finansowanie bieżącej działalności przedsiębiorstwa,
• strat wynikających z konieczności szybkiej sprzedaży majątku (nawet poniżej ich wartości) w celu pozyskania kapitału na bieżącą działalność firmy.

Więcej o kapitale obrotowym w artykule Kapitał obrotowy.

Kryteria decyzyjne

Decyzje w zakresie zarządzania kapitałem obrotowym nie są podejmowane na takich samych podstawach jak decyzje długoterminowe. W tym przypadku głównymi kryteriami decyzyjnymi są płynność i rentowność.

Najpopularniejszym miernikiem przepływów pieniężnych i płynności finansowej jest cykl konwersji gotówki (ang. cash conversion cycle), zwany również cyklem kapitału obrotowego netto bądź cyklem środków pieniężnych. Miernik ten pokazuje okres, jaki upływa od momentu odpływu gotówki przeznaczonej na zakup czynników produkcji (moment spłaty zobowiązań), do momentu wpływu gotówki z tytułu należności. Diagnoza dotycząca płynności finansowej przedsiębiorstwa wymaga bardzo dokładnej analizy cyklu eksploatacyjnego, zwłaszcza jego długości oraz terminów inkasowania należności i regulowania zobowiązań. Powstaje więc potrzeba zbadania poziomu kapitału obrotowego i porównania go z poziomem elementów majątku i źródeł finansowania krótkoterminowego, które wpływa na ten kapitał.

Cykl konwersji gotówki = cykl zapasów + cykl należności – cykl zobowiązań krótkoterminowych

Więcej o cyklu konwersji gotówki w artykule Płynność finansowa.

W przypadku pomiaru rentowności, najpopularniejszym miernikiem wykorzystywanym do decyzji krótkoterminowych jest stopa zwrotu z kapitału (ang. Return on capital – ROC, return on invested capital – ROIC), pokazujący w procentowy sposób stosunek zysku do zainwestowanego kapitału w danym okresie (zwykle jednego roku). Stosowany jest również miernik w postaci stopy zwrotu z kapitału własnego. W obu przypadkach, należy dążyć do ich maksymalizacji.

Zarządzanie kapitałem obrotowym

Podstawowym celem zarządzania kapitałem pracującym w przedsiębiorstwie jest utrzymywanie równowagi między bezpieczeństwem przedsiębiorstwa (płynność finansowa), a zyskownością działalności.

Można wyróżnić cztery podstawowe elementy zarządzania kapitałem pracującym:

1. Zarządzanie środkami pieniężnymi – należy utrzymywać taką ilość środków pieniężnych, która umożliwia terminowe regulowanie zobowiązań, ale nie należy również utrzymywać nadmiaru gotówki, którą można w tym czasie przeznaczyć np. na inwestycje.
2. Zarządzanie zapasami – należy utrzymywać poziom zapasów pozwalający na płynną produkcję i zaspokojenie zapotrzebowania na wyroby. Należy równocześnie minimalizować koszty zamówień, transportu czy magazynowania.
3. Zarządzanie należnościami – ten element zarządzania polega na regulacji polityki kredytowej przedsiębiorstwa. Z jednej strony należy zachęcać klientów do zakupów, z drugiej natomiast minimalizować wpływ wydłużonych terminów płatności.
4. Zarządzanie długiem krótkoterminowym – należy wybrać taką strukturę krótkoterminowych źródeł finansowania (w tym m.in. linie kredytowe, kredyty kupieckie, faktoring), która umożliwi minimalizację kosztów obsługi długu. Struktura ta musi również zapewniać bezpieczeństwo zachowania płynności finansowej.