Funkcjonowanie rynku kapitałowego zależy od wspólnego działania wielu instytucji, których działalność regulują odpowiednie regulacje prawne.
1. Nadzór nad rynkiem kapitałowym
Komisja Nadzoru Finansowego (KNF)
Komisja Nadzoru Finansowego zapewnia właściwe funkcjonowanie rynku kapitałowego.
Działa od 2006 roku, po przejęciu kompetencji Komisji Papierów Wartościowych i Giełd.
Do zadań Komisji należy:
- Podjęcie środków w celu zapewnienia właściwego funkcjonowania rynku kapitałowego;
- Nadzór nad działalnością nadzorowanych podmiotów oraz wykonywanie obowiązków związanych z ich udziałem w obrocie na rynku kapitałowym, w zakresie określonym przepisami prawa;
- Podejmowanie działań edukacyjnych i informacyjnych związanych z funkcjonowaniem rynku kapitałowego;
- Przygotowywanie projektów aktów prawnych związanych z funkcjonowaniem rynku kapitałowego.
2. Rynek giełdowy
Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie (GPW)
Giełda Papierów Wartościowych jest instytucją, która stanowi integralną część rynku kapitałowego i na której odbywa się publiczny obrót instrumentami finansowymi. Została utworzona w 1991 roku przez Skarb Państwa jako spółka akcyjna.
Do zadań Giełdy należy:
- Koncentracja ofert kupujących i sprzedających w jednym miejscu i czasie w celu ustalenia ceny i przeprowadzenia transakcji.
- Przeprowadzenie bezpiecznego i sprawnego procesu transakcyjnego;
- Rozpowszechnianie jednolitych informacji o cenach i obrocie instrumentami finansowymi będącymi przedmiotem obrotu.
- Prowadzenie działań z zakresu edukacji, promocji i informacji związanych z funkcjonowaniem rynku kapitałowego.
3. Rynek pozagiełdowy
Rynek pozagiełdowy w Polsce jest organizowany przez Giełdę Papierów Wartościowych w Warszawie za pośrednictwem alternatywnego rynku obrotu New Connect i obsługiwany przez BondSpot SA jako rynek Catalyst.
Rynek pozagiełdowy (OTC) notuje papiery wartościowe, które nie są tak wymagające jak akcje notowane na rynku giełdowym.
4. Deponowanie i ewidencjonowanie papierów wartościowych
Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych (KDPW)
Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych jako spółka powstał w 1991 roku jako dział Giełdy Papierów Wartościowych
Do zadań KDPW należą:
- Prowadzenie depozytu papierów wartościowych;
- Wykonywanie czynności związanych z prowadzeniem systemu rejestracji instrumentów finansowych niebędących papierami wartościowymi dopuszczonymi do obrotu na rynku regulowanym lub wprowadzonymi do alternatywnego systemu obrotu;
- Nadzór nad zgodnością wolumenu emisji z liczbą papierów wartościowych zarejestrowanych w depozycie papierów wartościowych będących przedmiotem obrotu;
- Obsługa zobowiązań emitentów wobec posiadaczy papierów wartościowych zarejestrowanych w depozycie papierów wartościowych;
- Wykonywanie czynności związanych z wycofywaniem papierów wartościowych z depozytu papierów wartościowych;
- Dokonywanie rozliczeń w instrumentach finansowych i środkach pieniężnych w związku z transakcjami zawieranymi na rynku regulowanym oraz transakcjami zawieranymi w alternatywnym systemie obrotu w odniesieniu do instrumentów finansowych zarejestrowanych w Krajowym Depozycie;
- Zapewnienie prawidłowego funkcjonowania systemu obowiązkowych rekompensat.
Do zadań Krajowego Depozytu może należeć również:
- Rozliczenie transakcji zawartych na rynku regulowanym;
- Rozliczanie transakcji zawartych w alternatywnym systemie obrotu w odniesieniu do zdematerializowanych papierów wartościowych;
- Prowadzenie systemu zabezpieczającego płynność rozliczeń, w tym systemu gwarantującego rozliczenia transakcji zawieranych na rynku regulowanym.
5. Działalność maklerska
Domy maklerskie
Domy maklerskie to firmy inwestycyjne, które prowadzą działalność maklerską poprzez maklerów i doradców inwestycyjnych.
Działalności maklerska polega na:
- Przyjmowanie i przekazywanie zleceń nabycia lub zbycia instrumentów finansowych;
- Realizacja zleceń w imieniu zleceniodawcy;
- Nabywanie lub zbywanie instrumentów finansowych na własny rachunek;
- Zarządzanie portfelami obejmującymi jeden lub więcej instrumentów finansowych;
- Doradztwo inwestycyjne;
- Oferowanie instrumentów finansowych;
- Świadczenie usług w zakresie realizacji zawartych umów o gwarantowanie inwestycji i usług lub zawieranie i wykonywanie innych umów o podobnym charakterze, jeżeli przedmiotem tych umów są instrumenty finansowe;
- Organizacja alternatywnego systemu obrotu.
Działalność maklerska to również prowadzenie przez firmę inwestycyjną działalności polegającej m.in. na
- Przechowywanie lub rejestracja instrumentów finansowych, w tym prowadzenie rachunków papierów wartościowych i rachunków pieniężnych;
- Udzielanie pożyczek pieniężnych w celu dokonania transakcji obejmującej jeden lub więcej instrumentów finansowych, w przypadku gdy transakcja ma być dokonana za pośrednictwem przedsiębiorstwa inwestycyjnego udzielającego pożyczki;
- Doradztwo dla przedsiębiorstw w zakresie struktury kapitałowej, strategii korporacyjnej lub innych kwestii związanych z taką strukturą lub strategią;
- Doradztwo i inne usługi związane z połączeniami, podziałami i przejęciami;
- Wymiana walutowa, w przypadku gdy jest ona związana z działalnością maklerską;
- Przygotowanie analiz inwestycyjnych, analiz finansowych i innych ogólnych rekomendacji dotyczących transakcji na instrumentach finansowych;
- Świadczenie dodatkowych usług związanych z gwarantowaniem usług lub inwestycji.
6. Instytucje wspólnego inwestowania
Towarzystwa funduszy inwestycyjnych
Towarzystwa funduszy inwestycyjnych TFI są instytucjami finansowymi będącymi spółkami akcyjnymi, mającymi siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Przedmiotem działalności towarzystwa funduszy inwestycyjnych jest:
- Tworzenie funduszy inwestycyjnych;
- Zarządzanie funduszami inwestycyjnymi;
- Pośrednictwo w sprzedaży i odkupie jednostek uczestnictwa;
- Reprezentowanie funduszy inwestycyjnych wobec osób trzecich;
- Zbiorowe zarządzanie portfelem papierów wartościowych.
Za zgodą Komisji Nadzoru Finansowego Towarzystwo może rozszerzyć zakres swojej działalności o
- Zarządzanie cudzym portfelem papierów wartościowych na żądanie;
- Doradztwo w zakresie obrotu papierami wartościowymi;
- Pośrednictwo w zbywaniu i odkupywaniu jednostek uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych utworzonych przez inne spółki lub jednostki uczestnictwa w funduszach zagranicznych;
- Pełnienie funkcji przedstawiciela funduszy zagranicznych.
Fundusze inwestycyjne
Fundusz inwestycyjny jest osobą prawną, której jedynym przedmiotem działalności jest lokowanie środków zgromadzonych za pomocą środków publicznych lub niepublicznych, proponowanie nabycia jednostek uczestnictwa lub certyfikatów inwestycyjnych w papierach wartościowych, instrumentach rynku pieniężnego oraz innych prawach majątkowych określonych w ustawie.
Głównymi celami inwestycyjnymi funduszy inwestycyjnych mogą być jedynie:
- Ochrona wartości rzeczywistej aktywów funduszy inwestycyjnych;
- Osiąganie dochodów z inwestycji netto funduszu inwestycyjnego;
- Wzrost wartości aktywów funduszu w wyniku wzrostu wartości depozytów.
Depozytariusz
Depozytariuszem jest instytucja, która przechowuje aktywa funduszy inwestycyjnych, prowadząc ich ewidencję.
Umowa o prowadzenie rejestru aktywów funduszu może być zawarta wyłącznie z:
- Bank krajowy, którego środki własne wynoszą co najmniej 100.000.000 PLN;
- Oddział instytucji kredytowej z siedzibą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli środki przeznaczone na dysponowanie tym oddziałem wynoszą co najmniej 100.000.000.000 PLN,
- Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych.
Do zadań Banku Depozytariusza należy:
- Prowadzenie ewidencji aktywów funduszu inwestycyjnego, w tym aktywów przechowywanych na odpowiednich rachunkach przez depozytariusza i inne podmioty na podstawie odrębnych przepisów lub umów zawartych przez depozytariusza na zlecenie funduszu;
- Zapewnienie, aby sprzedaż i umarzanie jednostek uczestnictwa lub emisja, emisja i umarzanie certyfikatów inwestycyjnych odbywały się zgodnie z prawem i statutem funduszu inwestycyjnego;
- Zapewnienie, że rozliczanie umów dotyczących aktywów funduszu inwestycyjnego odbywa się bez zbędnej zwłoki oraz kontrola terminowości rozliczania umów z uczestnikami funduszu;
- Zapewnienie, że wartość aktywów netto funduszu inwestycyjnego i wartość jednostki uczestnictwa są obliczane zgodnie z prawem i statutem funduszu inwestycyjnego;
- Zapewnienie, że dochód funduszu inwestycyjnego jest wykorzystywany w sposób zgodny z prawem i statutem funduszu;
- Wykonywanie poleceń funduszu inwestycyjnego, chyba że są one sprzeczne z prawem lub statutem funduszu inwestycyjnego.
7. Emitenci papierów wartościowych
Emitentami są podmioty takie jak: przedsiębiorstwa prowadzące działalność gospodarczą, gminy, powiaty, województwa lub skarbiec państwa emitujące papiery wartościowe i ogłaszające sprzedaż we własnym imieniu.
Głównym celem związanym z emisją papierów wartościowych przez Emitenta jest pozyskanie kapitału zakładowego (środków uzyskanych ze sprzedaży akcji) lub kapitału dłużnego (środków uzyskanych ze sprzedaży obligacji) na rynku kapitałowym.
Czy wiesz że?
- Pierwsza giełda w Polsce została otwarta 12 maja 1817 roku. Nazywała się wtedy Giełdą Kupiecką. Handlowano głównie obligacjami i wekslami w godzinach od 12:00 do 13:00.
Do wybuchu II wojny światowej funkcjonowało w Polsce łącznie 7 giełd:- w Warszawie,
- w Krakowie,
- w Poznaniu,
- w Łodzi,
- we Lwowie,
- w Wilnie.
