Co to jest rynek? Definicja, podstawowe pojęcia

definicja rynku

Przez
Monitor FX
-
7805
rynek

Rynek, środek, za pomocą którego odbywa się wymiana towarów i usług w wyniku kontaktu kupujących i sprzedających ze sobą, bezpośrednio lub za pośrednictwem pośredników lub instytucji.

Rynki w najbardziej dosłownym i bezpośrednim znaczeniu są miejscami, w których rzeczy są kupowane i sprzedawane. We współczesnym systemie przemysłowym rynek nie jest jednak miejscem; rozszerzył się na cały obszar geograficzny, na którym sprzedający konkurują ze sobą o klientów. Alfred Marshall, którego „Principles of Economics” (opublikowane po raz pierwszy w 1890 r.) był przez długi czas autorytetem anglojęzycznych ekonomistów, oparł swoją definicję rynku na definicji francuskiego ekonomisty A. Cournota:

Ekonomiści rozumieją pod pojęciem Rynek, nie jakikolwiek konkretny rynek, na którym rzeczy są kupowane i sprzedawane, ale cały region, w którym kupujący i sprzedający utrzymują ze sobą tak swobodne stosunki, że ceny tych samych towarów łatwo i szybko ulegają wyrównaniu.

Rodzaje rynków

Dwie definicje rynku

  • rynek to ogólna relacja między podmiotami uczestniczącymi w procesach wymiany. Podmioty te są sprzedawcami i nabywcami reprezentującymi podaż, popyt i wzajemne relacje między nimi.
  • rynek jest specjalnym mechanizmem koordynującym intencje i działania dostawców i odbiorców danego towaru, gdy istnieje między nimi porozumienie bez szczegółowego, odgórnego ukierunkowania. Rynek istnieje tylko wtedy, gdy ludzie mają szeroki zakres swobody w gospodarce.

Rynek w doktrynie ekonomicznej i historii

Teoria rynku

Abstrakcyjny charakter tradycyjnej teorii rynku

Klucz do nowoczesnej koncepcji rynku można znaleźć w słynnej obserwacji XVIII-wiecznego brytyjskiego ekonomisty Adama Smitha, że „podział pracy zależy od wielkości rynku”. Przewidział, że nowoczesny przemysł jest uzależniony od rozległego rynku zbytu dla swoich produktów. System fabryczny rozwinął się z handlu tekstyliami bawełnianymi, gdy kupcy, odkrywając pozornie nienasycony światowy rynek, zainteresowali się zwiększeniem produkcji, aby mieć więcej do sprzedania. System fabryczny doprowadził do wykorzystania siły do uzupełnienia ludzkich mięśni, a następnie zastosowania nauki do technologii, która w coraz szybszej spirali stworzyła zakres i złożoność nowoczesnego przemysłu.

Teoria ekonomiczna końca XIX wieku, która wciąż ma wpływ na nauczanie akademickie, dotyczyła jednak raczej podziału istniejących zasobów pomiędzy różne zastosowania niż postępu technicznego. Teoria ta była wysoce abstrakcyjna. Koncepcja rynku została najbardziej systematycznie wypracowana w systemie równowagi ogólnej, opracowanym przez francuskiego ekonomistę Léona Walrasa, na który silny wpływ miała fizyka teoretyczna jego czasów. Jego system równań matematycznych był genialny, ale istniały dwa poważne ograniczenia analogii mechanicznej, na której się opierały: pomijał czynnik czasu – wpływ na obecne zachowanie się ludzi ich oczekiwań co do przyszłości; oraz ignorował konsekwencje, jakie dla ludzi miał rozkład siły nabywczej między nimi. Chociaż ekonomiści zawsze przyznawali abstrakcyjną naturę tej teorii, na ogół akceptowali doktrynę, że wolna gra sił rynkowych zwykle prowadzi do pełnego zatrudnienia i optymalnej alokacji zasobów. W tej opinii bezrobocie mogło być spowodowane jedynie zbyt wysokimi płacami. Doktryna ta miała wpływ jeszcze w czasie Wielkiego Kryzysu lat 30. ubiegłego wieku.

Modyfikacje teorii

Zmiana poglądu, która miała stać się znana jako Rewolucja Keynesistowska, była w dużej mierze ucieczką od zdrowego rozsądku, w przeciwieństwie do abstrakcyjnej teorii. W gospodarce prywatno-przemysłowej inwestycje w instalacje przemysłowe i budownictwo mieszkaniowe mają na celu zapewnienie rentowności w przyszłości. Ponieważ inwestycje zależą więc od oczekiwań, niekorzystne oczekiwania mają tendencję do spełniania się – gdy spada nakład inwestycyjny, pracownicy stają się bezrobotni; spadają dochody, maleją zakupy, bezrobocie rozprzestrzenia się na branże dóbr konsumpcyjnych, a wpływy jeszcze bardziej się zmniejszają. Funkcjonowanie rynku generuje więc niestabilność. Rynek może również generować niestabilność w kierunku wzrostowym. Wysoki poziom efektywnego popytu prowadzi do niedoboru siły roboczej; rosnące płace podnoszą zarówno koszty produkcji, jak i dochody, a więc istnieje ogólna tendencja do inflacji.

Podczas gdy angielski ekonomista John Maynard Keynes atakował pojęcie równowagi na rynku jako całości, podważano również pojęcie równowagi na rynku poszczególnych towarów. Tradycyjna teoria zakładała, że grupa producentów działa na doskonałym rynku dla jednego towaru; każdy z nich produkował tylko niewielką część całej podaży; dla każdego z nich cena była określana przez rynek; a każdy maksymalizował swoje zyski, sprzedając tylko tyle, ile wynosiłby koszt krańcowy równy cenie, czyli tylko tyle, że produkcja nieco więcej dodawałaby więcej do kosztów niż do przychodów. Każde przedsiębiorstwo pracowało ze swoim zakładem aż do momentu, w którym rentowność była ograniczona przez rosnące koszty. Taki stan rzeczy, znany jako „doskonała konkurencja”, jest całkowicie sprzeczny z ogólnym doświadczeniem biznesowym, szczególnie w złych czasach, gdy przeważa praca o niewystarczających zdolnościach produkcyjnych. Teoria niedoskonałej konkurencji została wynaleziona w celu pogodzenia tradycyjnej teorii z pracą w niepełnym wymiarze godzin, ale została zaatakowana jako nierealistyczna. Wynikiem tego było ogólne uznanie, że ścisła maksymalizacja zysku jest niemożliwa w warunkach niepewności; że ceny producentów są na ogół kształtowane poprzez dodanie marży do kosztów bezpośrednich, na tyle dużej, aby uzyskać zysk przy sprzedaży mniejszej niż moce produkcyjne; oraz że wzrostowi mocy produkcyjnych musi generalnie towarzyszyć kampania sprzedaży, aby zapewnić ich wykorzystanie na poziomie opłacalności.

Po uznaniu, że konkurencja nigdy nie jest doskonała w rzeczywistości, staje się oczywiste, że istnieje duże pole do indywidualnych zmian w polityce cenowej przedsiębiorstw. Dokładne uogólnienie nie jest możliwe. Pole jest otwarte na badania nad tym, co się faktycznie dzieje, a poszukiwania trwają. Tymczasem jednak nauczanie podręcznikowe często nadal szuka schronienia w iluzorycznej prostocie tradycyjnej teorii zachowań rynkowych.

Historyczny rozwój rynków

Historia i antropologia dostarczają wielu przykładów gospodarek, które nie opierają się ani na rynkach, ani na handlu. Na przykład wymiana darów między społecznościami posiadającymi różne zasoby może przypominać handel, szczególnie w zakresie dywersyfikacji konsumpcji i zachęcania do specjalizacji w produkcji, ale subiektywnie ma inne znaczenie. Honor leży w dawaniu; otrzymywanie nakłada ciężar. Istnieje konkurencja, aby zobaczyć, kto może okazać największą hojność, a nie kto może osiągnąć największy zysk. Innym rodzajem niekomercyjnej wymiany była wypłata daniny, czyli należności, na rzecz władzy politycznej, która następnie rozdawała to, co zebrała. Na tej podstawie powstały wielkie, złożone i bogate cywilizacje, w których handel był prawie całkowicie nieznany: sieć zaopatrzenia i dystrybucji była prowadzona przez system administracyjny. Herodot zauważył, że Persowie nie mieli rynków zbytu.

Cechą wyróżniającą handel jest to, że towary są oferowane nie jako cło lub dla prestiżu lub z dobroci sąsiadów, ale w celu uzyskania siły nabywczej. Oczywistym udogodnieniem dla wszystkich stron jest posiadanie jednej, ogólnie przyjętej waluty – towaru. Gdy towar jest akceptowany jako pieniądz, jego użycie do przechowywania siły nabywczej przyćmiewa jego użycie w pierwotnym celu; przestaje być towarem jak każdy inny, a staje się samym wcieleniem wartości.

Pochodzenie rynków

Wydaje się, że rynki jako centra handlowe miały trzy odrębne punkty pochodzenia. Pierwszym z nich były targi wiejskie. Typowy rolnik karmił swoją rodzinę i płacił właścicielowi gospodarstwa i leśnikowi za jego główne plony. Miał zaplecze, które zapewniało produkty nadające się do sprzedaży i miał potrzeby, których nie mógł zaspokoić w domu. Wygodnie było mu wtedy pójść na targ, na którym wielu mogło się spotkać, aby sprzedać i kupić.

Drugi punkt służył gospodarzom. Czynsz, w zasadzie, był opłacany w zbożu; nawet gdy przekładało się to na pieniądze, sprzedaż zboża była konieczna, aby zaopatrzyć uprawiającego w środki na pokrycie jego należności. Płatność czynszu była transakcją jednokierunkową, narzuconą przez wynajmującego. Z kolei gospodarz wykorzystywał czynsze na utrzymanie swoich wojowników, klientów i rzemieślników, co prowadziło do rozwoju miast jako centrów handlu i produkcji. Klasa miejska rozwijała się z poziomem życia pozwalającym jej członkom na zaspokajanie potrzeb siebie nawzajem, a także właścicieli i urzędników.

Trzecim i najbardziej wpływowym źródłem rynków był handel międzynarodowy. Od wczesnych czasów kupieccy awanturnicy (Fenicjanie, Arabowie) ryzykowali swoje życie i swój kapitał, przenosząc produkty z jednego regionu do drugiego. Znaczenie handlu międzynarodowego dla rozwoju systemu rynkowego polegało właśnie na tym, że był on prowadzony przez osoby trzecie. W obrębie osiedlonego kraju transakcje handlowe były ograniczane przez względy praw, obowiązków i właściwego zachowania. W średniowiecznej Europie, na przykład, transakcje były regulowane głównie przez pojęcie „sprawiedliwej ceny”, czyli systemu wyceny, który zapewniał producentom i kupcom dochód wystarczający do utrzymania życia na poziomie odpowiadającym ich pozycji w społeczeństwie. Jednak w handlu, w którym dealer nie podlega żadnym zobowiązaniom na żadnym z końców, nie ma zakazu posiadania udziałów; zasady czysto handlowe mają swobodę gry. To właśnie w handlu (np. eksport wełny angielskiej do tkaczy włoskich) zasada handlowa podważyła feudalne pojęcia praw i ceł. Jak zauważył Adam Smith, wielki skok nastąpił, gdy handel uwolnił siły produkcji przemysłowej.

Na przestrzeni dziejów stosunki między handlowcem a producentem zmieniały się wraz z rozwojem techniki i zmianami w sile ekonomicznej stron. Wiek XIX był okresem rozkwitu kupca importowo-eksportowego. Handlowcy z kraju metropolitalnego mogli osiedlić się w ośrodku zagranicznym, stać się znawcami jego potrzeb i możliwości, a z każdym z nich, na stosunkowo niewielką skalę, mieć do czynienia z bardzo różnorodnymi producentami i klientami. Wraz z rozwojem gigantycznych korporacji, zakres działalności kupca się zawęził, jego funkcje zostały w dużej mierze przejęte przez działy sprzedaży koncernów przemysłowych. Obecnie powszechne jest organizowanie międzynarodowych targów, na których produkty przemysłowe są wystawiane do wglądu klientów, co jest wielką i uwielbianą wersją wiejskiego rynku; działalność polega jednak na składaniu zamówień, a nie na kupowaniu na miejscu i przewożeniu towarów do domu. Funkcja niezależnego hurtownika, podobnie jak funkcja kupca, zmalała, ponieważ wielkie przedsiębiorstwa handlu detalicznego rozwinęły się do skali, w której mogą bezpośrednio współpracować z producentami, ale nadal ważne są wyspecjalizowane giełdy towarów podstawowych.

Rynek w ujęciu ekonomicznym

  • stosunki wymienne, znajdujące wyraz w transakcjach kupna – sprzedaży między dostawcami i odbiorcami, których decyzje kształtują podaż, popyt i ich wzajemne relacje.

Rynek jest wtedy miejscem wymiany, gdy:

  • nabywcy odczuwają potrzebę zakupu, którą są skłonni zaspokoić
  • nabywcy posiadają środki pieniężne
  • sprzedawcy posiadają produkty i chcą je sprzedać
  • nabywcy akceptują ceny sprzedawców

Proces analizy rynku

  1. Obserwacja rzeczywistości rynkowej
  2. Stwierdzenie współwystępowania zjawisk i ustalenie zależności przyczynowo-skutkowych
  3. Zbudowanie modelu
  4. Przewidywanie przyszłości

Główne funkcje rynku

  • informowanie dostawców i nabywców o ofercie towarowej i chłonności rynku na towary i usługi
  • wyrównywanie poziomów i struktury podaży i popytu za pomocą cen równowagi
  • alokacja, czyli przemieszczanie zasobów pracy, środków produkcji i kapitałów do dziedzin gospodarczych i rodzajów działalności o wysokim stopniu efektywności i zyskowności
  • pobudzanie przedsiębiorczości i innowacyjności przez wyzwania i zagrożenia lokalnej, krajowej i światowej konkurencji
  • weryfikacja prawidłowości decyzji i działalności produkcyjnej, handlowej i usługowej przedsiębiorstw poprzez udzielanie bądź odmowę akceptacji ze strony nabywców
  • motywacja pracy i wykorzystywania kapitału w działalności przedsiębiorczej jako źródeł uzyskiwania dochodów i zaspokajania potrzeb na coraz wyższym poziomie
  • stymulowanie rozwoju gospodarczego kraju i jego powiązań z gospodarką światową

Cechy systemu rynkowego

  • swoboda wchodzenia na rynek i prowadzenia działalności zgodnej z ustanowionymi normami prawnymi i przepisami administracyjnymi
  • przewaga przedsiębiorstw prywatnych nad państwowymi
  • regulacyjne i weryfikacyjne oddziaływanie rynku na podaż, popyt i ceny
  • powszechna konkurencja, zwalczanie i przeciwdziałanie praktykom monopolistycznym
  • ograniczona ingerencję państwa w funkcjonowanie przedsiębiorstw
  • stwarzanie przez państwo jednolitych i powszechnych zasad i rozwiązań systemu finansowego, celnego, czasu pracy, warunków bhp oraz innych unormowań i świadczeń dla państwa, świadczeń i powinności pracodawców i pracobiorców
  • swoboda eksportu i importu dóbr i usług (z wyjątkiem tych, które wymagaj ą uzyskiwania zgody lub koncesjonowania)
  • inicjowanie i sprzyjanie przez państwo przedsiębiorczości, popieranie ochrony własności prywatnej i indywidualnych dochodów uzyskiwanych z pracy i wszelkich rodzajów działalności podstawowej i pomocniczej
  • sprawowanie przez państwo ochrony interesów producentów oraz controlling, monitoring, a nawet karanie tych podmiotów, które prowadzą nierzetelną i nieuczciwą działalność
  • określanie i realizowanie przez państwo polityki nastawionej na rozwój gospodarczy kraju, dostosowanie do współpracy gospodarczej z Europą, ułatwianie wdrożeń najlepszych światowych rozwiązań oraz sprostanie nowym wymogom wobec środowiska naturalnego

Kryteria podziału rynku:

1. Kryterium przestrzeni:

  • rynek lokalny
  • rynek regionalny
  • rynek krajowy
  • rynek zagraniczny
  • rynek międzynarodowy

2. Kryterium kana łów rynku:

  • rynek zbytu
  • rynek skupu
  • rynek hurtowy
  • rynek detaliczny

3. Kryterium przedmiotu obrotu:

  • rynek dóbr konsumpcyjnych
  • rynek dóbr produkcyjnych
  • rynek usług

4. Kryterium dostępu:

  • rynek potencjalny – zbiór konsumentów, którzy wykazują znaczące zainteresowanie daną ofertą rynkową
  • rynek dostępny –zbiór konsumentów, którzy są zainteresowani, mają wystarczającą siłę nabywczą (dochód) oraz dostęp do danej oferty rynkowej
  • kwalifikowany rynek dostępny – zbiór konsumentów zainteresowanych, z dochodem, dostępem i kwalifikacjami (cechami) stosownymi do danej oferty rynkowej
  • rynek działania (rynek docelowy) – ta część kwalifikowanego rynku dostępnego, na której przedsiębiorstwo chce zaistnieć

Podmioty rynku:

  • Gospodarstwa domowe
  • Gospodarstwa rolne
  • Przedsiębiorstwa
  • Bank centralny
  • Banki komercyjne
  • Giełda
  • Instytucje państwowe (administracja państwowa oraz władze lokalne)

Podaż – definicja

  • zaoferowana przez producentów, dystrybutorów, sprzedawców wielkość określonych produktów określonym nabywcom, przy określonej cenie.
  • Wyraża ujawnione przez sprzedawców zamiary sprzedaży określonej ilości dóbr (usług) w danych warunkach i po danej cenie.

Czynniki wpływające na podaż ze strony przedsiębiorstw

  • okres, jaki upływa od chwili zgłoszenia przez odbiorców zapotrzebowania i związanej z nim motywacji
  • liczba dostawców oraz ich zdolności produkcyjne
  • możliwe do uzyskania środki finansowe oraz zasady ich uzyskiwania
  • materialne i pozamaterialne zainteresowanie zwiększaniem produkcji (podaży) stwarzane przez system zarządzania przedsiębiorstwem
  • ruchliwość i elastyczność substytucji czynników produkcji w gospodarce
  • warunki uzyskania potrzebnego do zwiększenia podaży zaopatrzenia produkcyjnego
  • koszt krańcowy produkcji

Czynniki wpływające na podaż ze strony odbiorców (popytu)

  • popyt reprezentowany przez odbiorców
  • cena

Czynniki determinujące podaż można inaczej podzielić na:

  1. Czynniki materialno-rzeczowe (to głównie zasoby kapitału trwałego oraz zasoby czynników wytwórczych) – związane z realną sferą działalności gospodarczej; określają fizyczne możliwości tworzenia podaży oraz dokonywania zmian w jej wielkości i strukturze; decydują o podaży dóbr i usług oraz podaży pracy, nie mają wpływu na podaż pieniądza.
  2. Czynniki ekonomiczne (ceny i popyt) – związane ze sferą regulowania procesów gospodarczych; decydują o skłonnościach sprzedawców do tworzenia sprzedaży i oferowania nabywcom produktów; mają wpływ na podaż pieniądza.

Rodzaje podaży

1. Ze względu na przedmiot podaży:

  • podaż produktów
  • podaż usług
  • podaż pracy
  • podaż pieniądza

2. Ze względu na skalę podaży:

  • podaż globalna (zagregowana)
  • podaż cząstkowa (w aspekcie przedmiotowym lub podmiotowym)

Źródła podaży:

  • Produkcja przemysłowa
  • Produkcja rolna
  • Rezerwy towarowe
  • Działalność usługowa

Popyt – definicja

  • wielkość zakupów produktów, która byłaby dokonana przez określoną grupę konsumentów na określonym obszarze, w określonym czasie, w określonym otoczeniu marketingowym i przy zastosowaniu określonego programu marketingowego, czyli wielkość zapotrzebowania na dany towar, zgłaszana przez konsumentów przy określonej cenie.

Czynniki wpływające na popyt

  • dochody, ich wielkość i zróżnicowanie w gospodarstwach domowych
  • potrzeby, wymagania, gusta, preferencje i upodobania konsumentów
  • liczba konsumentów
  • struktura demograficzna
  • struktura społeczno-zawodowa
  • skłonności do oszczędzania (lub wydatkowania pieniędzy) oraz do korzystania z kredytu

Czynniki wpływające na popyt można inaczej podzielić na:

  • czynniki demograficzne
  • czynniki ekonomiczne
  • czynniki psychosocjologiczne

Definicje związane z rynkiem

Płytki rynek

Rynek charakteryzujący się względnie małą podażą. Tego typu rynki silniej reagują na wahania poziomu popytu i wyróż- niają się pokaźną zmiennością cen.

Koszt wpływu na rynek

Duże transakcje kupna lub sprzedaży, które napędzają rynek i  w  ten sposób narzucają ceny uczestnikom transakcji. Przykładowo, gdyby duża instytucja finansowa miała kupić pokaźną ilość obcej waluty na rynku o niewielkiej liczbie transakcji, cena waluty poszłaby w górę wskutek zmian w równowadze podaży i popytu. Nabywca musiałby zapłacić więcej (koszt wpływu rynkowego) w porównaniu z poprzednią ceną równowagi rynkowej. Można w takim wypadku chwycić się metody polegającej na rozbiciu dużej transakcji na kilka mniejszych, ale wówczas rosną koszty transakcyjne.

Monopolizować rynek (żargon)

Uzyskać wystarczającą kontrolę nad rynkiem dla określonego towaru, a następnie ograniczyć podaż tak, żeby wynikający z tego ograniczenia brak lub pozór braku wymusił z kolei podwyżkę cen. Wynikiem takiej operacji jest potencjalny zysk z tytułu zawładnięcia rynkiem. Ryzyko z kolei polega na tym, że rynek może nie zareagować albo że nabywca zbankrutuje w trakcie gromadzenia towaru. Jeśli transakcja nie jest przejrzysta, może zostać uznana za oszustwo przez władze. Głośnym przykładem próby zmonopolizowania rynku była dokonana przez braci Hunt z Teksasu próba manipulacji cenami srebra w latach 80. XX wieku; nie udała się i bracia stracili miliony dolarów.

Rynek niepewnych papierów

Rynek akcji, obligacji i roszczeń finansowych emitentów o wątpliwej wypłacalności. W USA, gdzie rynki niepewnych papierów działają najaktywniej, spółki często są w trakcie postępowania upadłościowego zgodnie z Ustawą o ochronie przed bankructwem. Jednak ponieważ potencjalnie jest możliwe, że reorganizacja lub restrukturyzacja zadłużenia powiodą się, istnieje szansa na przetrwanie spółki, zwłaszcza jeśli posiada ona rzeczowe aktywa trwałe. Fundusze hedgingowe i inwestorzy spekulacyjni („grzebiący w śmieciach”) starają się znaleźć okazje, kiedy wysokie ryzyko może przynieść wysoki dochód, i skupują walory z dużym dyskontem w stosunku do potencjalnej wartości rynkowej lub wartości nominalnej. Wartość rynku amerykańskiego, będącego największym tego typu rynkiem, szacowano w 2002 roku na 600 miliardów dolarów („Fortune”, 4 marca 2002, s. 84). W dużej mierze składa się on z obligacji niespłaconych po boomie kredytowym w latach 90.

Rynek niepewnych papierów

Czarny rynek

Czarny rynek jest działalnością ekonomiczną opierająca się na nielegalnych transakcjach, zazwyczaj sprzedaż i zakup są zabronione prawem (na przykład broń, narkotyki, skradzione przedmioty). Czarny rynek obejmuje również sprzedaż legalnych dóbr lecz w sposób nielegalny, na przykład poprzez unikanie obciążeń podatkowych (na przykład papierosy) lub bez posiadanej licencji (niezarejestrowana broń palna). Czarny rynek występuje w większości gospodarek, powstaje tam, gdzie państwo wprowadza restrykcje w stosunku do nieskrępowanych transakcji rynkowych. Jak na ironię, czarny rynek prosperuje najlepiej, kiedy restrykcje rządowe są największe. W przypadku transakcji wymiany walut, kursy wymiany na czarnym rynku są najlepszym odzwierciedleniem stanu gospodarki kraju.

Czarny rynek

PODOBNE ARTYKUŁYWIĘCEJ OD AUTORA