Austriacka szkoła ekonomii, zbiór teorii ekonomicznych opracowany pod koniec XIX wieku przez austriackich ekonomistów, którzy, określając wartość produktu, podkreślali znaczenie jego użyteczności dla konsumenta. Carl Menger opublikował nową teorię wartości w 1871 roku, w tym samym roku, w którym angielski ekonomista William Stanley Jevons niezależnie opublikował podobną teorię.
Menger uważał, że wartość jest całkowicie subiektywna: wartość produktu znajduje się w jego zdolności do zaspokajania ludzkich pragnień. Co więcej, rzeczywista wartość zależy od użyteczności produktu w jego najmniej istotnym zastosowaniu (patrz: użyteczność marginalna). Jeśli produkt istnieje w obfitości, będzie on używany w mniej ważny sposób. Jednak w miarę jak produkt staje się coraz rzadszy, porzuca się mniej ważne zastosowania, a większa użyteczność będzie wynikać z nowego, najmniej ważnego zastosowania. (Idea ta odnosi się do jednego z najważniejszych praw w ekonomii, prawa popytu, które mówi, że gdy cena czegoś wzrośnie, ludzie będą od tego mniej wymagać).
Ta teoria wartości dostarcza również odpowiedzi na tzw. “paradoks diamentowo-wodny”, nad którym zastanawiał się ekonomista Adam Smith, ale nie był w stanie go rozwiązać. Smith zauważył, że chociaż życie nie może istnieć bez wody i może łatwo istnieć bez diamentów, to jednak diamenty są, funt za funt, znacznie cenniejsze od wody. Teoria marginalnej użyteczności wartości rozwiązuje ten paradoks. Woda w sumie jest znacznie cenniejsza od diamentów w sumie, ponieważ pierwszych kilka pierwszych jednostek wody jest niezbędnych do życia. Ale, ponieważ wody jest dużo, a diamentów jest mało, wartość marginalna funta diamentów przekracza wartość marginalną funta wody. Pomysł, że wartość pochodzi z użyteczności, był sprzeczny z teorią pracy Karola Marksa, która głosiła, że wartość przedmiotu pochodzi z pracy użytej do jego produkcji, a nie z jego zdolności do zaspokajania ludzkich pragnień.
Teoria marginalnej użyteczności została zastosowana zarówno do produkcji, jak i do konsumpcji. Friedrich von Wieser oparł wartość zasobów produkcyjnych na ich udziale w produkcie końcowym, uznając, że zmiany w wielkości wykorzystania jednego czynnika produkcyjnego wpłyną na zmianę wydajności innych czynników. Wprowadził również pojęcie kosztu alternatywnego: Wieser pokazał, że koszt czynnika produkcji może być określony przez jego użyteczność w jakimś alternatywnym zastosowaniu – czyli utracie szansy. Pojęcie “kosztu alternatywnego”, zidentyfikowane przez Wiesera, jest nadal szeroko stosowane we współczesnej analizie ekonomicznej.
Eugen von Böhm-Bawerk rozwinął analizę marginalnej użyteczności do teorii ceny. Böhm-Bawerk jest jednak najbardziej znany z pracy nad kapitałem i interesami, w której podkreślał rolę czasu w określaniu wartości dóbr. Odsetki postrzegał jako opłatę za korzystanie z kapitału – rekompensatę dla właściciela za powstrzymanie się od bieżącej konsumpcji. Stopa procentowa określana była wielkością siły roboczej, wielkością kapitału gminy oraz możliwością zwiększenia wydajności metodami produkcji.
Dwaj wiodący ekonomiści austriaccy XX wieku to Ludwig von Mises i Friedrich A. Hayek. Zarówno Mises (w latach dwudziestych), jak i Hayek (w latach czterdziestych) pokazali, że złożona gospodarka nie może być racjonalnie zaplanowana, ponieważ brakuje prawdziwych cen rynkowych. W związku z tym nie można uzyskać informacji krytycznych dla scentralizowanego planowania.
